قطر از سوی برخی کشورهای عربی از جمله عربستان، امارات متحده عربی، بحرین، لیبی، مالدیو و مصر تحریم شده است در حالی که این اتفاق، بسیاری از معادلات اقتصادی منطقه و جهان را با چالش مواجه کرده است.
بر همین اساس، بسیاری از بازارهای مالی، بازارهای نفت و گاز و حمل و نقل دریایی و هوایی تحت تاثیر سیاست اخیر آل سعود قرار گرفت و اغلب نمایشگرها روی تابلوها به سمت پایین نزولی شدند.
کارشناسان معتقدند، جایگاه اقتصادی قطر در کنار وابستگی های آن به روابطش با دیگر کشورهای عرب منطقه، امتیازها و نقاط ضعفی هستند که می تواند پیامدهای غیرقابل پیش بینی این تحریم را به رهبری عربستان برای منطقه به ارمغان آورد، اما به راستی تبعات اقتصادی طرد آل ثانی از سوی عربستان چیست و چطور باید جهان خود را برای مقابله با پیامدهای سیاست نوین عربستان آماده کند؟ برای رسیدن به پاسخ این سوال لازم است توجه دقیقی نسبت به برخی آیتم های اقتصادی و روابط تجاری قطر با سایر نقاط جهان داشته باشیم.
کشوری با ذخایر ارزی بالا
اگرچه از اجرای تحریم های عربستان علیه همسایه خود قطر مدت زیادی نگذشته، اما برخی اقتصاددانان با استناد به داده های اقتصادی قطر، سعی در برآورد تبعات مالی اجرای چنین سیاستی از سوی آل سعود دارند. این گروه معتقدند، قطر با درنظر گرفتن امکانات مالی گسترده ای که در اختیار دارد، می تواند بخوبی این شرایط را مدیریت کند و در نهایت به سمت عادی شدن شرایط اقتصادی خود گام بردارد. این در حالی است که برخی کارشناسان اقتصادی می گویند، بازنده های اصلی چنین سیاست شتابزده ای خود تحریم کنندگان هستند، به این دلیل که قیمت پایین نفت توانمندی اقتصادی آنها و بخصوص عربستان را با چالش جدی روبه رو کرده است.
کارشناسان می گویند: ذخایر 335 میلیارد دلاری این کشور کوچک با درآمدهای سرشار نفتی و گازی عاملی برای به چالش کشیده شدن سیاست های خصمانه عربستان در منطقه است، به این دلیل که هزینه های بسیار بالای عربستان در کنار ذخایر کمتر از 500 میلیارد دلار آن بسرعت در حال کاهش است. به عنوان مثال تنها در قرارداد اخیر خرید تسلیحات آمریکایی عربستان بخش قابل توجهی از دارایی هایش را حراج کرده است.
از سوی دیگر نباید فراموش کنیم، درآمدهای نفتی قطر باوجود تمام تحریم های جدید دیگر کشورهای عربی علیه آن همچنان از طریق دریا ادامه خواهد داشت، به صورتی که درآمد ماه گذشته میلادی قطر 7/2 میلیارد دلار بوده و می تواند از طریق بنادر شمالی خود در خلیج فارس نیازهای اولیه خود را تامین کند.
داده های اقتصادی قطر
براساس داده های بین المللی، قطر با 25 میلیارد بشکه ذخایر اثبات شده نفت، دارای چهاردهمین ذخایر بزرگ نفتی جهان بوده و در بخش گازی تقریبا 25 تریلیون مترمکعب و 13 درصد از ذخایر گازی را به خود اختصاص داده است. درآمد قطر از تجارت نفت و گاز تقریبا 5/334 میلیارددلار بوده که می تواند بخش قابل توجهی از اقتصاد این کشور را به خود وابسته کند تا جایی که داده های ثبت شده نشان می دهد، 92 درصد از اقتصاد به صنعت نفت و گاز وابسته است.
از سوی دیگر، داده های اقتصادی دیگری از این کشور 2 میلیون و 250 هزار نفری بیانگر آن است که نرخ بیکاری در قطر 1/1 درصد کاهش یافته و شرکای اصلی تجاری قطر پس از عربستان، عبارتند از: ژاپن با 2/25 درصد، هند با 6/14 درصد، چین با 4/8 درصد، امارات متحده عربی با 8/6 درصد و سنگاپور با 6/5 درصد.
بخشی از زیان اقتصادی در نگاه اول
در نگاه اول اگرچه دهکده جهانی با شنیدن این خبر شوکه شد و برای مدتی کوتاه حداقل در منطقه خلیج فارس برخی مبادلات اقتصادی به حالت سکون درآمد، اما همانند دیگر رویدادهای سیاسی دوباره نوسان ها به اقتصاد بازگشت و بسیاری از مبادلات اقتصادی را تحت تاثیر قرار داد.
در این زمینه، تابلوهای بورس به عنوان دماسنج اقتصاد هر کشور، اولین نشانه های نگرانی را به خود دید و در ساعات اولیه اعلام این خبر، 7 درصد از ارزش خود را از دست داد. این درحالی است که نزول شاخص ها در بورس دوحه باعث شد، دیگر نمادهای عربی در این منطقه از دهکده جهانی نیز نزولی شود.
اما در شرایط جدید سیاسی قطر با برخی شرکای اصلی تجاری اش، این تنها تابلوهای بورسی نبودند که تغییراتی را تجربه کردند چون خط هواپیمایی قطر ایر لاین هم در این زمینه با چالش روبه رو شد، به این دلیل که موقعیت جغرافیایی کشور قطر در منطقه باعث شده ارتباط بسیاری میان این ایرلاین با کشورهای اطراف ایجاد شود چون تحریم های فعلی، شامل بسته شدن مرزهای هوایی کشورهای تحریم کننده در اطراف قطر نیز شد.
این اتفاق در حالی روی داد که فرودگاه دوحه قطر در سال گذشته میلادی میزبان 37 میلیون مسافر بوده است که این روند بیانگر گردش مالی بسیار گسترده در صنعت حمل و نقل هوایی این کشور است. در شرایط فعلی، مشکلات و چالش بزرگی برای صنعت حمل و نقل هوایی قطر ایجاد شده است. به عنوان مثال، فرودگاه دوحه به دلیل ارتباط بسیار نزدیکش با فرودگاه های دیگر کشورهای اطراف مثل امارات متحده عربی و عربستان تعداد بسیار زیادی از پروازهایش را از دست داده است، به این ترتیب که روزانه 19 پرواز تنها به فرودگاه امارات از دست رفته و تقریبا به همین میزان پرواز به فرودگاه های جده و ابوظبی.
وابستگی قطر به خارج از مرزهایش
با در نظر گرفتن روابط اقتصادی قطر با سایر کشورها درخواهیم یافت، اصلی ترین شریک تجاری این کشور که اکنون روابط سیاسی و اقتصادی خود را با آل ثانی قطع کرده، امارات متحده عربی است و در پی آن این آل سعود است که در جایگاه دوم قرار گرفته است، بنابراین در شرایط فعلی بخش عمده ای از تجارت میان طرفین از دست رفته و همین امر می تواند عاملی برای تنش ها و چالش های آینده باشد. بحرین اصلی ترین صادرکننده سوخت به قطر پس از امارات متحده عربی است که سالانه حدود 200 میلیون دلار انواع سوخت به داخل قطر فرستاده است، اما وابستگی غذایی قطر به دیگر کشورها به دلیل شرایط خاص آب و هوایی به گونه ای است که مهم ترین شرکای تجاری دوحه در این بخش از اقتصاد براساس داده های موجود امارات متحده عربی و انگلستان هستند که سال 2015 میلادی روی هم رفته 310 میلیون دلار خوراکی به آن کشور صادر کرده اند.
اطلاعات موجود از وابستگی های غذایی قطر به خارج از مرزهایش می تواند این نگرانی را برای دولتمردان آل ثانی ایجاد کند که ادامه چنین روابطی می تواند هزینه ای سنگین برای این کشور به همراه داشته باشد، به صورتی که اگر به میزان واردات خوراکی های قطر در سال 2016 دقت کنیم، می بینیم قطر 05/1 میلیارد دلار واردات خوراکی بخصوص مواد پروتئینی و لبنی داشته، به این دلیل که تقریبا یک سوم این واردات تنها از کشورهای امارات متحده عربی و عربستان صورت گرفته است.
یکی از واکنش های اولیه مردم به وابستگی بیش از حد قطر برای دسترسی به انواع خوراکی ها براساس گزارش های منتشر شده، هجوم آنها به فروشگاه ها برای خرید و انبار کردن اغذیه مورد نیازشان بوده است.
نگرانی آینده انرژی
یکی از مهم ترین نگرانی های بازارهای بین المللی انرژی، بروز هرگونه بحران در منطقه خاورمیانه بخصوص خلیج فارس به عنوان شاهراهی غیرقابل انکار برای انتقال انرژی به سراسر جهان است. از این رو هنگامی که اخبار مربوط به بروز تنش تازه در منطقه منتشر شد، گروهی از فعالان بازار نسبت به آینده بازار ابراز نگرانی کرده اند.
اغلب کارشناسان و فعالان بازار انرژی در سطح بین المللی می گویند، شرایط خاورمیانه بحرانی است و مشکلات روند جابه جایی انرژی گاز و نفت را تحت تاثیر قرار داده است، اما اگر این روند به تنشی تازه در منطقه حساس خلیج فارس منجر شود، قطعا بازار انرژی با چالشی جدی مواجه خواهد شد.
در بخشی دیگر، کارشناسان می گویند: سفر اخیر ترامپ به منطقه نشانه ای بود از توجه آمریکا به بازارهای احتمالی انرژی در آینده بدون نفت خلیج فارس، چون سرمایه گذاری گسترده ای در تولید نفت شیل ایجاد و فروش و مصرف ذخایر استراتژیک نفت آمریکا آغاز شده است.
وابستگی قطر به خارج از مرزهایش
با در نظر گرفتن روابط اقتصادی قطر با سایر کشورها درخواهیم یافت، اصلی ترین شریک تجاری این کشور که اکنون روابط سیاسی و اقتصادی خود را با آل ثانی قطع کرده، امارات متحده عربی است و در پی آن این آل سعود است که در جایگاه دوم قرار گرفته است، بنابراین در شرایط فعلی بخش عمده ای از تجارت میان طرفین از دست رفته و همین امر می تواند عاملی برای تنش ها و چالش های آینده باشد. بحرین اصلی ترین صادرکننده سوخت به قطر پس از امارات متحده عربی است که سالانه حدود 200 میلیون دلار انواع سوخت به داخل قطر فرستاده است، اما وابستگی غذایی قطر به دیگر کشورها به دلیل شرایط خاص آب و هوایی به گونه ای است که مهم ترین شرکای تجاری دوحه در این بخش از اقتصاد براساس داده های موجود امارات متحده عربی و انگلستان هستند که سال 2015 میلادی روی هم رفته 310 میلیون دلار خوراکی به آن کشور صادر کرده اند.
اطلاعات موجود از وابستگی های غذایی قطر به خارج از مرزهایش می تواند این نگرانی را برای دولتمردان آل ثانی ایجاد کند که ادامه چنین روابطی می تواند هزینه ای سنگین برای این کشور به همراه داشته باشد، به صورتی که اگر به میزان واردات خوراکی های قطر در سال 2016 دقت کنیم، می بینیم قطر 05/1 میلیارد دلار واردات خوراکی بخصوص مواد پروتئینی و لبنی داشته، به این دلیل که تقریبا یک سوم این واردات تنها از کشورهای امارات متحده عربی و عربستان صورت گرفته است.
یکی از واکنش های اولیه مردم به وابستگی بیش از حد قطر برای دسترسی به انواع خوراکی ها براساس گزارش های منتشر شده، هجوم آنها به فروشگاه ها برای خرید و انبار کردن اغذیه مورد نیازشان بوده است.
جام جهانی 2022، رویایی دور از دسترس
سرمایه گذاری بسیار گسترده قطر برای میزبانی جام جهانی 2022 میلادی آن گونه بوده که قطر به دنبال برگزاری هرچه باشکوه تر این مراسم رفته است. از این رو در بخش های ساخت و ساز و تامین زیرساخت های مورد نیاز برگزاری این رویداد مهم ورزشی وابستگی قابل توجهی به ارتباط زمینی با کشور عربستان به خود دیده است. تحریم اخیر و قطع ارتباط زمینی میان دو کشور، بخش ساخت و ساز قطر را با چالش بسیار گسترده روبه رو و در نهایت، سایه سنگین تحریم را بر میزبانی جام جهانی 2022 میلادی کاملا مشهود کرده است.
گروهی از کارشناسان بر این باورند که ایجاد مشکلات مختلف در این زمینه و قطع ارتباط زمینی میان دو کشور حتی می تواند برگزاری میزبانی قطر را با اما و اگرهای گسترده ای روبه رو کرده، در نهایت این رویداد مهم ورزشی را از منطقه دور کند. تاکید دیگر کارشناسان نسبت به تبعات تحریم ها در میزبانی جام جهانی 2022 میلادی این است که کارگران خارجی قطر با در نظر گرفتن شرایط فعلی درحال خروج از این کشور هستند و قطر با کمبود کارگر برای تکمیل پروژه های خود روبه رو خواهد شد.
لازم است توجه داشته باشیم که بخش قابل توجهی از کارگران ساختمانی شاغل در قطر از کشور مصر آمده اند که با در نظر گرفتن شرایط فعلی این افراد با آینده نه چندان روشنی از نظر اقامت خود در قطر روبه رو خواهند بود که احتمالا مجبور به ترک خاک این کشور می شوند. در این زمینه محمد العراقی، رئیس جامعه مصریان ساکن در قطر به رویترز می گوید: تقریبا 6/1 میلیون نفر از جمعیت 5/2 میلیون نفری قطر، کارگران مهاجری هستندکه در خاک این کشور کار می کنند، اما نکته قابل توجه این است که تقریبا از این تعداد کارگر مهاجر 350 هزار نفر مصری هستند که اکنون در خطر اخراج هستند.
به گفته العراقی، خروج این تعداد کارگر از بخش های مختلف اقتصادی و ساختمانی قطر می تواند چالش قابل توجهی برای این کشور شناخته شود و در نهایت برخی پروژه های ساختمانی را به حالت سکون درآورد تا در صورت برنامه ریزی قطر کارگران دیگری استخدام کند.
مترجم: عماد عزتی
منابع: یو اس تودی، شرق الاوسط، ترند
