غار چال نخجیر در میان راه دلیجان به نراق، در منطقه ای به نام چال نخجیر، در دامنه کوه تخت واقع شده است.
غار چال نخجیر جزء غارهای آهکی و زنده دنیا محسوب می شود و از جمله غارهای طبقاتی است و از سه طبقه تشکیل شده است. منحصر به فرد بودن نهشته ها، دسترسی آسان به غار، خودترمیمی به دلیل زنده بودن و تهویه مطبوع مناسب هوای درون غار از ویژگی های خاص غار است.
موقعیت جغرافیایی
این غار بسیار زیبا در جوار پناهگاه حیات وحش جاسب در ۸ کیلومتری شرق شهر دلیجان و فاصله ۳ کیلومتری جاده آسفالته دلیجان – نراق و در دامنه کوه کم ارتفاعی قرار گرفته است و دارای مختصات جغرافیایی ۵۰ درجه و ۴۵ دقیقه و ۵۵ ثانیه طول شرقی و ۳۴ درجه و ۲ دقیقه و ۱۴ ثانیه عرض شمالی است.
غار در داخل کوه کم ارتفاعی به نام «کوه تخت» قرار گرفته است. نزدیک ترین روستاها به غار، سه روستای کروگان، وشتگان، هرازیجان هستند.
ریشه نام غار
نام غار از منطقه ای به نام چال نخجیر گرفته شده است. چال نخجیر منطقه ای گود است و در گذشته شکارچیان، شکار خود را از نقاط دیگر به این منطقه رم می دادند تا آسان تر بتوانند آن ها را شکار کنند. از نظر لغوی، چال نخجیر به معنای پایین تر از شکارگاه است، زیرا چال در فارسی و گویش راجی چال نخجیر به معنی فضایی که نسبت اطراف خود پست تر و گود تر باشد و در نتیجه شکار در معرض دید شکارچی وصیاد به آن تسلط بیشتر دارد استنباط می شود به عبارت دیگر فضایی که به دلیل گودی که نسبت به اطراف ان برای شکار و صید مناسب است و در یک کلام شکارگاه گود معنی می دهد.
در گذشته مردم از این غار با نام غار «هوهو» نیز یاد می کردند.
دعوا در بر سر نامگذرای
در روزهای ابتدایی کشف و ثبت غار، دعوای جدی میان شهروندان نراق و دلیجان بر سر نامگذاری این غار به نام یکی از شهرها صورت گرفت و هر کدام مدعی مالکیت غار بودند. در این میان جمعی از مردم نراق در نامه ای سرگشاده به رئیس مجلس شورای اسلامی ایران نوشتند و اعتراض خود را به نحوه نامگذاری غار به اسم شهرهای محلات و دلیجان اعلام کردند.
بر اساس گفته سید محمد حسینی، رئیس وقت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی طبق قانون، غارها جزو منابع طبیعی شمرده شده و تعیین تکلیف آن ها با ولی فقیه است و موضوع اعتراض مردم نراق به نامگذاری و موقعیت جغرافیایی غار به اداره کل مذکور مربوط نمی شود.
امضاء کنندگان طومار اعتراض در نامه خود اعلام کرده بودند که چنانچه سید حسن عباسی نماینده وقت محلات و دلیجان در مجلس شورای اسلامی بخواهد بر خلاف اخلاق نمایندگی در صدد فراهم کردن زمینه نامگذاری این غار به نام شهرستان دلیجان باشد و با این کار حق شهر نراق را پایمال کند، علیه وی طرح دعوی خواهند کرد. در نهایت با مصوبه هیئت وزیران نام غار به «غار نخجیر» تغییر پیدا کرد.
تاریخچه کشف غار
افراد زیادی ادعای کشف این غار را در کارنامه خود آورده اند که همگی قابل نقض هستند زیرا برای کاشفان اصلی معرفی شده مستندات کافی و قابل اتکا و اعتنا وجود دارد.
غار چال نخجیر در اواخر سال ۱۳۶۶ در زمان حفر چاه در نزدیکی دهانه آن توسط شهرداری سازمان آب که در آن زمان از واحدهای تابعه شهرداری دلیجان بود، کشف شد. اولین گروه غارنوردی که پس از اعلام کشف غار وارد غار شدند به سرپرستی مهدی ملکی شجاع رییس وقت کانون غارنوردی ایران و تیم همراه وی انجام شد.
نخستین بار در سال ۱۳۶۷ غارنوردی به نام کامران سلیمانی تا عمق ۵۰۰ متری غار پیش رفت، اما به علت تمام شدن نخ ردزنی مجبور به بازگشت شد. یک سال بعد در سال ۱۳۶۸ تیمی ۳ نفره از غارنوردان جهت کشف بیشتر وارد غار می شوند.
دکتر ویستامهر همان زمان با چاپ مقاله ای ارزشمند در ژورنال های علمی معتبر فرانسه و دکتر نمازی در ایتالیا ضمن بررسی و تحقیق علمی و بر اساس نظریه های معتبر کشف غار را اعلام کرده است. همچنین در اسناد مورد اشاره به سابقه کشف و افراد مؤثر در کشف معرفی و به صورتی دقیق اشاره شده است.
ثبت ملی غار
غار چال نخجیر در سال ۱۳۸۴ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۳۸۱۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
زمین شناسی
غار چال نخجیر اسپرت که جزء غارهای مرطوب افقی محسوب می شود، متعلق به دوران سوم زمین شناسی است. در منابع مختلف قدمت این غار ۷۰ میلیون سال ذکر شده است.
این غار در منطقه کارستی واران قرار دارد. این منطقه کارستی در واحدهای آهکی متراکم ریفی گسترش یافته که موجب پوشاندن توف ها و شیل های سبز پالئوسن شده است. منطقه در بعضی از بخش ها به شکل بلوک های گسل خورده ظاهر می شود. منطقه کارستی که غار را به وجود آورده است از نوع سنکینال است. به سبب زیاد بودن شکستگی ها و گسل های به وجود آمده دو توده های سنگ، راهروهای درون غار به نسبت زیاد است.
وجود درزها و شکاف ها عمل انحلال کانی ها را سریع تر کرده است. منطقه کارستی با توجه به زمان تشکیل آن، منطقه ای جدید و فعال است، به این معنی که مراحل انحلال و فرسایش کارست و ایجاد اشکال کارستی در غار همچنان ادامه دارد.
عامل اصلی و اولیه به وجود آمدن غار، گسل معکوسی است که در منطقه وجود دارد و پس از گذشت میلیون ها سال غار را به وجود آورده است؛ بنابراین می توان غار را از نوع غارهای لرزه ساختی دانست.
بیش تر غار از سنگ های آهکی تشکیل شده است که متعلق به دسته سنگ های رسوبی اند. ویژگی مهم سنگ های آهکی، حل شدن آن ها در آب های حاوی دی اکسید کربن است. هنگامی که آب وارد زمین آهکی می شود در اثر برخورد با فلز و کانی های دیگر، مقداری از آن را در خود حل کرده و زمان شکل گیری سازندهای آهکی غار، رنگ حاصل از کانی ها باعث تغییر رنگ در آهک می شود.
بیشتر سازندهای درون غار رنگ سفید شیری دارند که گاهی متمایل به زرد اند. املاح گوگرد باعث ایجاد رنگ زرد، املاح آهن باعث ایجاد رنگ سیاه، املاح مس باعث ایجاد رنگ سبز واملاح جیوه باعث ایجاد رنگ نارنجی مایل به قرمز شده اند که ترکیب فراوان این رنگ ها در غار به چشم می خورد.
غار بین سنگ هایی قرار گرفته که لایه بندی متوسط دارند و شیب آن ها حدود ۲۳ درجه به سمت غرب است. سن سنگ های غار به الیگوسن پایانی می رسد که معادل با سن سازند قم است.
قدمت سنگ میزبان این غار به حدود ۳۴ تا ۱۶ میلیون سال پیش بازمی گردد. با توجه به اینکه غار مذکور پس از تشکیل و سنگ شدگی بستر میزبان و سپس چین خوردگی و گسل خوردگی متعاقب آن تشکیل شده، سن تشکیل غار بسیار جوان تر از ۱۶ میلیون سال است.
بیشتر سنگ ها و اشکال آهکی درون غار از نوع کربنات کلسیم، آراگونیت و سنگ گچ هستند.
بر اثر چین خوردگی و کوه زایی، به دلیل فشارهای وارد شده بر سنگ ها، درزها، شکاف ها و گسل هایی در سنگ ایجاد شده و در مرحله بعد بارش های جوی که دارای گاز کربنیک بوده و خاصیت اسیدی دارند، در شکستگی سنگ ها نفوذ کرده و باعث انحلال کربنات کلسیم شده اند. در اثر انحلال، شکستگی ها وسیع تر شده و پس از میلیون ها سال غار را به وجود آورده اند.
در درون غار بر اثر رسوبات آهکی، چکنده و چکیده و اشکال گل کلمی و بلورین پدید آمده است و با پیشروی بیشتر به داخل غار میزان پراکندگی اشکال بیشتر می شود. همچنین در برخی جاها رسوبات به شکل سوزنی و کشیده مشاهده می شود که جنس آن ها از گچ است.
سقف غار بسیار بلند بوده و میانگین ارتفاع آن به ۸ متر می رسد. پهنای غار از ورودی تا عمق یک کیلومتری، متغیر است.
غار دارای دو مسیر است، تا ۶۰۰ متر اول غار مسیر مشترک و در امتداد جنوب به شمال است و بعد از آن به دو مسیر تقسیم می شود. یکی از مسیرها به طرف شمال شرق و دیگری به شمال غرب امتداد می یابد. طول کل هر کدام از مسیرها حدود ۱٬۳۰۰ متر بوده و در تمام مسیر غار افقی است.
غار چال نخجیر، غاری سه طبقه به شمار می آید که دو طبقه از آن با ایجاد مسیرها و پله هایی که گاهی تعداد آن ها به ۴۷ پله می رسد، برای بازدید گردشگران آماده شده است. به دلیل آنکه هیچ نوری به داخل غار نفوذ پیدا نمی کند، موجود زنده ای وجود ندارد.
داخل غار در گذشته آب وجود داشته است و خط تراز آب بر روی دیواره های غار قابل مشاهده است، اما امروزه این آب وجود ندارد که علت آن می تواند مربوط به تغییرات شرایط آب و هوایی منطقه در طول دوران زمین شناسی باشد. در کف غار دریاچه ای وجود دارد که تا ۴۰۰ متر مربع از مساحت آن کشف شده است. به نظر می آید که وسعت این دریاچه بسیار بیشتر از ۴۰۰ متر مربع باشد. عمق دریاچه ۷۰ متر است.
در کف غار جریان همیشگی آب وجود ندارد، ولی در اکثر جاهای غار حوضچه های آب کوچک به چشم می خورد که در طول فصل های سال میزان آب آن ها متغیر است.
تالارهای متعدد و حوضچه های آب، راهروهای طولانی و مسیرهای مشکل در بعضی از نقاط، چکنده و چکیده های بلوری و بسیار متنوع و حتی منحصر به فرد از خصوصیات آن است. حدود 95 درصد از بدنه غار را رسوبات آهکی پوشانده و 5 درصد باقی مانده سنگی است.
غار از تالارهای مختلفی تشکیل شده است که بزرگ ترین آن ها ۱۲۰×۴۰×۳۰ متر وسعت دارد. از تالارهای غار می توان به سفره عروس، دریاچه، برزخ، باغ وحش، چهل چراغ، چهلستون و تالار زیبایی ها اشاره کرد.
سنگ های تزئینی با اشکال متنوع مانند عقاب، لاک پشت، گوزن، انسان، کبوتر و تندیس های غول پیکر بلورین ایجاد شده است که بیش تر آنان از جنس آهک است. تالارهای «عروس»، «گل کلمی»، «آبشارگلی»، «فرسنگ» و هیولا از جمله بخش های دیدنی این غار نادر و عجیب است.
ویژگی های شاخص
این غار نهشته های زیبایی دارد که برخی از آن ها در دیگر غارهای ایران دیده نشده است. از جمله این نهشته های غار می توان نهشته های بزرگ کاج مانند اشاره کرد.
تهویه طبیعی هوای درونی غار در فصول تابستان و زمستان یکی دیگر از ویژگی های این غار است. هوای درون غار در تابستان خنک و در زمستان گرم است و بازدیدکنندگان هیچ گاه در آن با کمبود اکسیژن روبرو نمی شوند.
از دیگر ویژگی های مهم غار، زنده بودن آن است، به اگر جایی از آن تخریب شود یا ترک بخورد در طول سال های متمادی ترمیم خواهد شد.
با توجه به قرار گرفتن غار در دامنه کوه دسترسی به آن بسیار آسان بوده و بازدیدکنندگان به راحتی قادر به بازدید این محل هستند.
فضای غار
ورودی غار هم تراز با سطح زمین است. که ۱۰ متر عرض و بین ۱۰ تا ۴۰ متر ارتفاع دارد. دهانه غار بالاتر از چاه های آب آشامیدنی دلیجان است و به سمت جنوب باز می شود. در گذشته دهانه غار به وسعت کنونی نبوده و به صورت سوراخی به ابعاد ۱ تا ۱٫۵ متر بوده است. پس از کشف غار دهانه آن بر اثر انفجاری غیراصولی بازتر شد.
امکانات گردشگری
در فضای بیرون غار برای بازدیدکنندگان این غار امکانات و تجهیزات رفاهی همچون سالن انتظار، بوفه و مهمانسرا در نظر گرفته شده است.
وقایع و رویدادها
با توجه به اینکه غار بر روی منطقه ای گسلی قرار گرفته است، نگرانی هایی در مورد لرزه خیزی و خطرات آن برای بازدیدکنندگان وجود دارد. از این رو برای ایمن سازی و تأمین امنیت بازدیدکنندگان، غار در شهریورماه سال ۱۳۹۱ به مدت ۶ ماه بر روی گردشگران بسته شد. در این مدت اقداماتی شامل نصب دوربین مداربسته، تأمین روشنایی، جاسازی بسته های امداد و نجات برای پدافند غیرعامل انجام شد. پس از انجام عملیات ایمن سازی، این غار توسط کارگروه غارشناسی کشور به عنوان نمونه غار امن در ایران شناخته شد.
کف غار همانند غارهای دیگر ایران بر اثر بتن ریزی جهت ایجاد راه تخریب شده است. همچنین بر اثر انفجارهایی که برای بازگردن مسیر انجام شده، ترک ها و شکاف هایی در بلورها و سازندهای آهکی غار ایجاد شده است.
چهارمین همایش «عکاسان غارنورد» از تاریخ 21 الی 22 آبان ماه 1394 با حمایت کمیته ملی طبیعت گردی، توسط «انجمن غار و غارشناسی ایرانیان» در غار «چال نخجیر» استان مرکزی برگزار شد.
کمبودها، مشکلات و تهدیدها
از جمله مشکلات پیش روی غار می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عدم توسعه امکانات رفاهی در خارج غار
- تخریب غار در جریان توسعه و گشایش دهانه غار
- نبود تبلیغات کافی برای معرفی غار در سطح جهانی
- عدم هزینه بخش خصوصی برای حفظ و نگهداری غار
- افزایش دمای درون غار به دلیل حجم بالای بازدیدکنندگان
- کمبود راهنمایان و نگهبانان درون غار برای حفاظت فیزیکی از محیط غار
- مرگ نهشته ها در اثر دست زدن بازدیدکنندگان و از بین رفتن محیط غار در اثر ایجاد کپک در دیواره ها
معاون گردشگری استان مرکزی در تاریخ 22 شهریور 1401 گفت: با برگزاری مزایده، غار چال نخجیر دلیجان به زودی به بهره بردار جدید واگذار می شود. لینک خبر
عکس های استفاده شده را «محمد اسدی» عکاس خبرگزاری ایسنا گرفته است.
