گزارش صعود به قلعه موران (قلعه ماران) و بازدید چشمه گل

زیبایی و دیدنی های شمال ایران موهبت بی شماری است که در نوع خود منحصر به فرد می باشد. استان گلستان با 22 هزار کیلومتر مساحت با وجود دریا، جنگل، کوه، دشت، تنوع آب و هوایی دارای چشم اندازهای طبیعی، قدمت تاریخی، موقعیت خاص جغرافیایی و وجود قومیت های مختلف می باشد. قلعه موران که یکی از این جاذبه هاست بعلت وجود چشم اندازهای جالب و دل انگیز و وجود منطقه ییلاقی که دارای چشمه های آب فراوان در مسیر و بالای کوه است همه ساله مشتاقان بی شماری را از اقصی نقاط کشور به سوی خود می کشاند. قلعه میران یا قلعه موران یا قلعه ماران یا دژتاکی قله ای است که در جنوب غرب شهر رامیان واقع شده است.

به پیشنهاد برادرم که از اجرای برنامه صعود قلعه ماران اطلاع داشت راهی قوچان شدم و از آنجا با همراهی مش رمضون، توسط اتوبوسی حامل 36 نفر از کوهنوردان باشگاه احد مشهد راهی شهر شمالی رامیان شدیم. شروع برنامه روز چهارشنبه 23 اردیبهشت سال 88 و زمان اتمام برنامه 2 روز بعد یعنی روز جمعه 25 ام بود. در حال حاضر که دارم این گزارش را می نویسم ششم خرداد 1392 است. یعنی این برنامه حدودا 4 سال و 15 روز قبل اجرا شده است … یادش بخیر ولی چقدر زود گذشته پسر! در طول مسیر به طور مکرر دشت های سرشار از گل های قرمزرنگ در اطراف جاده مشاهده می شد به طوری که رنگ زیبای آنها از فاصله های دور نیز به راحتی قابل دید بود و زیبایی خاصی به محیط می بخشید. من در حال ور رفتن با MP3 پلیرم بودم و آهنگ گوش می دادم و بی صبرانه منتظر رسیدن به مکان شب مانی و دیدن برادرم بودم. مهدی که از تهران حرکت کرده بود قرار بود در رامیان به ما ملحق شود.

وجه تسمیه رامیان
در مورد وجه تسمیه رامیان نظرات مختلفی وجود دارد. بنا به نظر گروهی در هزاره اول و دوم قبل از میلاد اقوامی در 2 کیلومتری رامیان به نام کهنه رامیان زندگی می کرده اند. این اقوام «آرامیان» نامیده می شدند که مردمانی سامی نژاد از اهالی بابل واقع در بین النهرین بوده اند. در تاریخ مشیرالدوله مهاجرت این قوم را از نواحی شمالی دانسته اند که به مرور حرف «آ» از کلمه آرامیان حذف و به رامیان تبدیل شده است.

گروهی نیز عقیده دارند با توجه به اینکه رامیان در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و جاده ای کاروانی از میان این سرزمین از ایالت هیرکانیا یا اوره کانیه (جرجان) به طرف قومس (شاهرود) می رفته آن را «راهمیان» یا «راه میانه» گفته اند. جاده رامیان به علت اینکه مقداری از آن کالسکه رو بوده و سهل العبورترین جاده هیرکانیا محسوب می شده است و نسبت به جاده کاروانی کرتوی کتول که به خاطر پیچ های متعدد و دوری «راه کرانه» نامیده می شد از موقعیت ویژه ای برخوردار بود. امروزه قسمتی از جاده کاروانی چند هزار ساله رامیان در دامنه های شمال شرقی (دروازه جرجان) و (شمال غربی دروازه استر آباد) باقی مانده است.

عکس از: سعید زهانی – منبع: عکاسی دات کام

با گذشتن از آزادشهر در ساعت 22:30 به شهر رامیان رسیدیم و در یک پارک درون شهر و کنار آتش نشانی مستقر شدیم. رامیان شهری کوچک و آرام با جاذبه های طبیعی بسیار و دیدنی است که از آن جمله می توان به مجموعه 5 آبشار سرخه کمر، مجموعه آبشارهای جوزک، مجموعه 8 آبشار سیدکلاته و مجموعه آبشارهای جفت که تعداد آنها به 12 آبشار می‌رسد (کوتاهترین آن ها 8 و بلندترین آن 32 متر ارتفاع دارد) می توان اشاره کرد.

چادرها در پارک رامیان برپا شد و بچه ها برای استراحت و خوردن چای و شام درون چادرهایشان خزیدند. من و مش رمضون هم کماکان منتظر بودیم تا مهدی برسد تا شام را با هم میل کنیم. بالاخره انتظار بسر آمد و مهدی از راه رسید. هوای خنک و مناسب منطقه در این فصل اجازه می داد که با استفاده از کیسه خواب در بیرون از چادر هم بدون مشکلی شب را به سر کرد. ما نیز بعد از خوش و بش و خوردن شام و گردشی 20 دقیقه ای درون پارک به خواب رفتیم.

صبح روز بعد، پس از صرف صبحانه ساعت 6:50 به سمت روستای پاقلعه حرکت کردیم. جاده این روستا از میان جنگل های سرسبز می گذرد. در ساعت 7:40 دقیقه به روستای پاقلعه رسیدیم. این روستا در ارتفاع 1160 متری از سطح دریا قرار دارد و یکی از مسیرهای اصلی صعود به قله ماران محسوب می شود. با شروع حرکت و پس از حدود یک ساعت راهپیمایی در دشت پاقلعه به ابتدای جنگل رسیدیم. ابتدای مسیر عبور از میان جنگل های انبوه از اینجا به بعد شروع می شود و هجوم حشرات موزی و مزاحم در همان یک ربعی که توقف داشتیم همه را کلافه کرده بود.

کوه قلعه ماران (موران) به ارتفاع 2435 متر از سطح دریا به فاصله 12 کیلومتر از رامیان و 32 کیلومتر از شهرستان گنبدکاووس از مرتفع ترین کوه های منطقه محسوب می شود. چاه های گندم سوخته امیرخان سردار (برادر محمدزمان خان) که سردار زمان فتحعلی شاه قاجار بوده و اکنون در بالای کوه به نام گندم سوخته موجود می باشد جزء سوابق تاریخی منطقه محسوب می شود. قلعه ماران (موران) از امتداد رشته کوه های البرز شرقی و نیمه جنگلی و سرچشمه رودهای جادره، خاک پیرزن، قره چای و پشمکی می باشد.

قلعه ماران پنج مسیر صعود دارد.
1. سیدکلاته، جامه شوران، قله
2. شش آب، پاقلعه، قله
3. شش آب، پاقلعه، سر گل، قله
4. خان ببین، شیرآباد، پشمکی، قله
5. علی آباد، زرین گل، سیاه رودبار، خاک پیرزن، قله

یکی از زیباترین مسیرهای دسترسی به این کوه و بهترین مسیر پیمایش و گردشگری با چشم اندازهای کم نظیر، رودها و چشمه های جاری آن مسیر دره جنگلی روستای سیدکلاته به پناهگاه مرحوم مشهدی نورحسن رجنی می باشد. در میانه راه سه مسیر اول، پناهگاهی وجود دارد که در کنار آن چشمه  آبی جوشان قرار دارد و محل بسیار مناسبی برای اتراق و شب‌ مانی و استفاده از طبیعت است. این پناهگاه که 300 متر از زمین اهدایی مرحوم مشهدی نورحسن رجنی از دامداران منطقه است که در زمان حیات ایشان خانه اش همیشه پذیرای کوهنوردان بوده و به همت کوهنوردان به مساحت 70 متر برای استفاده عموم و یادبود آن مرحوم ساخته شده است. در مسیر دوم جاده‌ای خاکی تا بالای پناهگاه کشیده شده است ولی اگر قصد دیدن منطقه و زیبایی هایش را دارید پیشنهاد می کنم با اتومبیل این مسیر را طی نکنید چرا که جذابیت ها و مناظر زیبای بسیاری را از دست خواهید داد. کوهنوردان در تابستان و بهار و پاییز از یک مسیر و در زمستان مسیر دیگری را برای صعود انتخاب می کنند.

زمان صعود
مدت زمان صعود از مبدا حرکت تا رسیدن به قله 7 ساعت است. اگر حوالی ظهر به مبدا صعود رسیدید بدانید که برنامه با زمانبندی مناسب و خوبی اجرا شده است چرا که اینگونه بهترین استفاده را از طبیعت ییلاقی می توان داشت. با توجه به پوشش جنگلی انبوه منطقه، نیاز به یک راهنمای محلی ضروریست. فصل بهار فصل مناسبی برای صعود به قلعه موران محسوب می شود. چرا که در تابستان به دلیل رطوبت بالای جنگل و در زمستان و پاییز سرمای هوا کار را برای کوهنوردان مشکل می کند. اما در فصل بهار تنها موضوع بااهمیت و نگران کننده، احتمال ریزش باران و سرد شدن مسیر که گاها شیب زیادی دارد می شود. مسیر صعود علاوه بر شیب برخی نواحی در دو نقطه به مسیر سنگی رسیده که نیاز به دقت بیشتری دارد. اگر تیم از آمادگی بدنی لازم برخوردار نباشد عبور دادن افراد کمی طولانی و مشکل خواهد شد. منطقه قلعه موران دارای دیواره های سنگی – آهکی نیز می باشد. این دیواره ها دارای ارتفاعی در حدود 150 متر هستند که قابلیت صعود فنی برای سنگ نوردان را داراست.

هرچند در این برنامه گروه ما با این مشکل برخورد نکرد اما به نظر می رسد همراه داشتن پانچو و نیز استفاده از طناب برای صعود قسمت های با شیب زیاد الزامی باشد. با وجود چندین توقف کوتاه در بین مسیر در ساعت 11:30 دقیقه به چشمه آبی در نزدیکی قله رسیدیم و پس از استراحتی نیم ساعته در ساعت 12:00 به محل استقرار و برپایی کمپ رسیدیم. این منطقه مسطح و سرسبز محل بسیار مناسبی برای استقرار گروه‌های کوهنوردی است. شهر رامیان به همراه مناطق و جنگل های انبوه اطرافش از آن بالا کاملا زیر دید ما قرار داشتند و هوای مطبوع منطقه و کمپی که در کنار چند درخت مرتفع زده شده بود نوید لحظات بسیار عالی و زیبا را می داد. در تابستان عشایر منطقه نیز در این نقطه حضور دارند.

بعد از استقرار در منطقه، صرف ناهار و استراحت کامل در ساعت 16:30 برخی از افراد داوطلب برای دیدن مناظر اطراف حرکت کردند. بقیه به استراحت در چادر، گپ زدن، روشن کردن آتش و درست کردن چای مشغول شدند. من و مش رمضون و مهدی نیز با ادامه دادن بحث داغ مان یعنی زبان مادری راهی مناطق زیبای اطراف شدیم و منطقه را از لحاظ پوشش گیاهی و شباهت هایش با منطقه کماس درگز خودمان بررسی کردیم. شب را در پای قله گذراندیم. دمای هوا شباهنگام به دلیل ارتفاع زیاد پایین می رود. من چون لباس مناسب بهمراه نداشتم و پیش بینی این همه سرما در شب را نیز نکرده بودم کمی بدخواب شدم و نیمه های شب از چادرمان بیرون آمدم و در کنار چند نفر دیگر در کنار آتش چای خوردیم. هنگام خواب بایستی از چادر و کیسه خواب استفاده کرد تا بتوان خواب راحت و آرامی داشت.

پوشش گیاهی – زندگی جانوری
از نظر پوشش گیاهی منطقه بسیار غنی است. درختان ازگیل وحشی، ولیک، ممرز، توسکا، انواع بلوط و گیاهان دارویی فراوان و از نظر پوشش جانوری از گرگ، خرس، روباه و شغال و پلنگ، گراز و خرگوش و در ارتفاعات بالاتر کل و بز نام برد.

قلعه موران در نوشته های تاریخی
این سرزمین در طول تاریخ توجه بسیاری از امرای فارس، ترک، مغول و عرب را به خود جلب کرده است. قلعه ماران در طول تاریخ پایتخت و مرکز برخی حکومت ها بوده است که از مهمترین آن ها می توان به پایتخت ییلاقی سلسله اشکانیان اشاره کرد. در دوره تیموریان، تیمور و پسرش میرانشاه وارد رامیان شده و در قلعه ماران دو دژ به نامهای تیمورقلعه (قلعه تیمور گورکانی) و قلعه میرانشاه که امروز به همین نام خوانده می شوند ساختند و نام «قلعه میران» از این پس مصطلح شد. اولین اقوامی که در این منطقه زندگی کرده اند «تپورها» بوده اند که به خاطر قدرت جسمانی و اندام تنومندشان به این نام خوانده می شدند و آنان در سفال سازی سرآمد زمان خود بوده و فلزات را نیز می شناخته اند. امروزه سفال های مربوط به این ادوار در تپه های باستانی رامیان به وفور قابل مشاهده است.

صبح روز بعد ساعت 5:30 بیدار شده و بعد از جمع کردن وسایل با یک نرمش مختصر آماده بازگشت به روستای پاقلعه شدیم. بازگشت مان از یک مسیر جدید که در مسیر باقرآباد است صورت گرفت. از میان جنگل به طرف روستا حرکت کردیم به طوری که ساعت 10:30 به روستای پاقلعه رسیدیم. علیرقم خستگی نسبتا زیاد، به دلیل عقب نیفتادن از برنامه بدون توقف از روستا حرکت کرده و صبحانه را در چشمه گل صرف کردیم.

چشمه گل نیز یکی دیگر از مناطق دیدنی رامیان است. چشمه گل رامیان یک استخر طبیعی بیضی شکل است که طول آن 90 متر و عرض آن 80 متر و عمق آن  بین  44 تا 80 متر است. گل رامیان در 5 کیلومتری جنوب شهر رامیان واقع شده است. آب آن که از عمق می جوشد به علت داشتن عمق زیاد منظره زیبایی را ایجاد نموده است. گل رامیان که در میان جنگلهای انبوه پهن برگ به ویژه گونه های با ارزش زربین واقع شده دارای چشم انداز زیبایی است. در طرفین رودخانه قره چای در حوالی جنوب گل رامیان جنگل انبوه پهن برگ وجود دارد که هر چه به سمت جنوب حرکت کنیم به تدریج از گونه سوزنی برگ زربین در بین درختان پهن برگ افزایش می‌یابد به نحوی که در بخشهایی بصورت جامع سوزنی برگ نمایان می‌شوند. مساحت جنگلهای این منطقه به 400 هکتار می‌رسد عمده ماهیان چشمه گل، ماهی سفید رودخانه‌ای است. تغذیه این ماهی بیشتر از حشرات آبزی و نرم‌تنان است. این گونه ماهی در این منطقه دارای ارزش صید ورزشی با قلاب است. در اصطلاح عامیانه گل به معنی گودی است و اعتقاد مردم براین است که این چشمه توسط شهاب سنگ ایجاد شده است. گل کلمه ای آرامی به معنای چشمه جوشان می باشد. گل رامیان به عنوان عنصر نمادین جایگاه مقدس نیایش آب در فرهنگ و آداب و هنر سرزمین آرامیان جایگاه ویژه ای داشته است.

اتوبوس ما در ساعت 12 از چشمه گل به طرف مشهد حرکت کرد. من و مهدی و مش رمضون نیز در بین راه پیاده شده با همگی خداحافظی کرده و راهی تهران شدیم.