روز بیست و یکم فوریه روز جهانی زبان مادری نامگذاری شده است. چند سالی است که مهمترین سازمان فرهنگی دنیا، یونسکو، این روز را به عنوان روزی مهم برای یاد آوری اهمیت زبان ها و گویش های دنیا به نام “روز جهانی زبان مادری” نام گذاری کرده است و حتی در بسیاری از موارد خطر انقرض بسیاری از آنها را به دولت ها و گویشوران نیز گوشزد کرده است.
روزی که در تقویم رسمی ایران با این همه تنوع زبانی و گویشی اثری از آن نیست. اما در این بین جدا از دولت و دست اندرکاران فرهنگی که گوششان بدهکار نبوده و همچنان اهمیت این مساله را کتمان می نمایند، بسیاری از پدر و مادرها نیز که بیشترین امید به آنها و تلاش شان بر حفظ زبان مادری در پستوی خانه بوده است، آگاهانه و نا آگاهانه در دام این تفکر و سیاست ها ی غلط افتاده و همچنان بر مسیر اشتباه خود که همان عدم صحبت به زبان مادری با کودک است، ادامه می دهند.
تجربیات میدانی بنده به عنوان فردی دغدغه دار که از دور و نزدیک از وضعیت زبان کوردی در شمال خراسان آگاهی داشته و پیگیر این روند بوده ام، بیانگر این است که در این مخمصه ی بحران هویتی و خلا رسانه ای و نیز ضعف تولیدات فرهنگی کوردی در منطقه، یکی از موثرترین راهها، جلب اعتماد و رفاقت با کودکان و صرف زمان و انرژی بر روی خود آنهاست. این شیوه بسی موثرتر و نتیجه بخش تر از تلاش برای چانه زنی و اقناع پدر و مادران و اطرافیانی است که پنبه در گوش کرده و خود را همچنان به خواب خرگوشی زده اند. در این بین گله و انتقاد بسیاری از بچه های امروز نسل دوم کوردهای خراسان از والدینشان که در کودکی با آنها فارسی صحبت شده است و بازگشت هویتی و زبانی بسیاری از آنها که زمانی موجوداتی بی دفاع در دستان این پدر و مادران بوده اند، خود گواه این واقعیت است که می توان به کودکان امیدوارتر و خوشبین تر بود تا والدین.
این نوشته که حاصل تجربیات بنده در شمال خراسان است در قالب چند تاکتیک، راهنمایی است برای کسانی که دغدغه زبان مادری را دارند اما در چنگ پدر و مادران و اطرافیان ناآگاه گرفتار شده و نمی دانند در این چالش هویتی و فرهنگی چگونه به این کودکان بی دفاع کمک نمایند. اگر یکی از والدین و یا از اطرافیان کودک هستید که در چنین وضعیتی بسر می برید و در عین حال قصد دارید زبان کوردی را به فرزند و یا کودکان خویشاوند خود آموزش دهید، می توانید چند تاکتیک گفته شده را به کار گرفته و مطمئن باشید نتیجه خواهید گرفت:
– در برخورد با این گونه کودکان صبور باشید.اگر آنها نمی توانند به کوردی صحبت نمایند به خودی خود مقصر نیستند، بلکه محصول و قربانی شرایط سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و نیز ذهنیت غلط اطرافیان می باشند. به آنها فرصت بدهید و سعی کنید آنها را درک نماید.
– در تعامل با این کودکان به طور مداوم و همیشه و همه جا کوردی صحبت کنید حتی اگر همه اطرافیان فارسی صحبت کنند. در موضع خود قاطع و مصمم باشید. بعد از مدتی کودک یاد می گیرد که حساب شما از بقیه جداست و ناخودآگاه در برخورد با شما هویت دیگری به خود می گیرد.
– اگر یکی از والدین هستید، کودک خود را در تقابل با همسرتان قرار ندهید. اگر از اطرافیان هستید والدین کودک را به خاطر کوردی صحبت نکردن با وی سرزنش نکنید و تصویر منفی از آنها در ذهن کودک خلق نکنید. زیرا این کار موضوع را حادتر کرده و باعث ایجاد ذهنیت تقابلی و چالش های شخصیتی و هویتی در کودک خواهد شد. بی طرف باشید و فقط کار خودتان را بکنید و با بقیه کاری نداشته باشید.
– همیشه برای این گونه کودکان چند زبانه بودن را یک فرصت و موفقیت جلوه دهید. خودتان را مثال بزنید که چند زبان می دانید و نیز از کسانی بگویید که زبانهای مختلف می دانند و به او بفهمانید که چند زبانه بودن در زندگی آینده، وی را قدرتمندتر و موفق تر خواهد کرد و خود را حامی و پشتیبان وی در مسیر زبان آموزی بدانید.
– کودک را در مقابل خود قرار دهید و با وی یک بازی طراحی نمایید. مثلا دست روی اعضای صورت وی بگذارید و از او بخواهید معادل کوردی آنها را بگوید. حتی به وی در یادآوری کلمات کمک کنید. مثلا حرف اول و یا دوم کلمه را به وی بگویید تا بقیه را خودش بگوید. اگر نمی داند، معادل کامل آن را بگویید و در بازی بعدی آن را دوباره از وی سوال کنید. در دور بعدی این بازی را متقابلا برای خودتان تکرار کنید تا او از شما سوال کند. در بازی خود را مسلط و مطمئن نشان ندهید که کودک در برابر شما احساس ضعف و شکست نماید. در برخی مواقع خود را به ندانستن بزنید و از او کمک بگیرید. اجازه دهید که وی برنده بازی باشد.
– بین چند کودک مسابقه بگذارید و از آنها بخواهید برای شما معانی و معادل اشیا و جملات را به کوردی بگویند با این کار نوعی کنجکاوی و احساس رقابت در یادگیری زبان کوردی بین آنها ایجاد خواهد شد. این کار را با چاشنی تفریح و خنده همراه کنید و در آخر همه را تشویق نمایید.
– هنگامی که در حال انجام کاری هستید به صورت تفریحی از کودک معانی و معادل واژه ها را به کوردی بپرسید. مثلا اگر در حال خوردن میوه هستید از وی بخواهید معادل فلان میوه را به کوردی بگوید.
– از دستاوردهای کوردی و کوردها بیشتر با آنها سخن بگویید. به عنوان مثال عکس یا فیلم یک خواننده، ورزشکار،هنرمند، نویسنده، سیاستمدار …کورد را به وی نشان دهید و برای وی توضیح دهید که این کورد است (روی هویت بیشتر تاکید کنید) و از افتخارات، شهرت و زیبایی… آنها تعریف نمایید. در ذهن کودک تصاویر و الگوهای دلخواه و مطلوب از هویت کوردی و کورد بودن خلق کنید. در نظر داشته باشید که وی به شدت الگو پذیر و ذهنش به نوعی درگیر تصویر سازیها و قالب پردازیهای دنیای کودکانه است.
– هر از چند گاهی به وی جایزه دهید. این پاداش باید با سن و دنیای کودک و روحیات امروز وی سازگار باشد. به او یادآوری کنید که این جایزه به خاطر تلاش و پیشرفتش در یادگیری زبان کوردی بوده است.
– زمانی که با کودک هستید در مکالمات خود با طرف مقابل (اگر کورد است) و بخصوص اشخاص صاحب نفوذ مانند پزشکان، مهندسان، وکلا، نویسندگان، دانشجویان…کوردی صحبت کنید. این گونه کودک می آموزد که کوردی صحبت کردن تنها مخصوص با پدر بزرگان و مادربزرگان و محیط روستا نیست و بسیاری از کلیشه های قومیتی و فرهنگی در ذهن وی شکسته خواهد شد. چرا که او تا کنون هر چه پزشک، استاد و وکیل …درفیلم ها و تلویزیون و اطراف دیده به فارسی صحبت کرده اند. با این کار به طور غیر مستقیم تلنگری ظریف در ذهن وی ایجاد خواهید کرد که می شود کوردی صحبت کرد و از شان و جایگاه اجتماعی خاصی نیز در جامعه برخوردار بود.
زیاد بر روی کلیشه های سنتی کوردی و کوردواری و مفاهیم انتزاعی که مناسب با سن و روحیات کودک نیستد، تاکید نکنید. چیزهای را از فرهنگ کوردی بگویید که برای کودک جذاب و عینی و فانتزی باشد. ذهنیتی دلچسپ و مطلوب از کورد و فرهنگ کوردی برای او خلق کنید. این به خود شما بستگی دارد که چقدر ظریف و زیبا رفتار کنید. مطمئن باشید با این کار تسلط و هژمونی زبان و فرهنگ فارسی در ذهن او تا حدودی شکسته خواهد شد.
نویسنده: شیرین دولت پور – درگز
