عمارت خسروآباد را می توان باشکوه ترین بنای تاریخی استان کردستان نام برد که با معماری خاص خود همچون نگینی در شهر سنندج می درخشد.
عمارت خسروآباد در بلوار خسروآباد «شبلی» شهر سنندج قرار دارد. این عمارت در نوع خود بی نظیر و مرکز حکومت اردلان به ویژه خسروخان اردلان بوده است.
مجموعه عمارت و باغ خسروآباد افزون بر دو بخش اصلی، یعنی قصر سلطنتی با ورودی ستون دار، باغ خسروآباد نیز از اهمیت خاصی برخوردار بوده است این باغ که به وسیله ۴ خیابان روبرو و اطراف عمارت خسروآباد عملا به ۴ باغ خسروآباد تبدیل شده بود و اطراف آن به وسیله ۴ خندق در طرفین باغ و کاخ خسروآباد با انواع درختان مختلف احاطه شده جلوه خاصی را به این مجموعه داده است. در حال حاضر تنها درختان ۴ باغ و بخش هایی از ۴ خیابان آن باقی مانده است.
عمارت خسروآباد کتیبه ای دارد که اسم فتحعلی شاه قاجار و والی کردستان امان الله خان و تاریخ ۱۲۲۳ ه.ق بر روی آن حک شده است.
عمارت خسروآباد شاخص ترین بنای استان کردستان است که به عنوان مقر حکومت والیان اردلان مورد استفاده قرار می گرفت. از سال ۱۳۷۳ عملیات مرمت این بنای تاریخی آغاز گردید اگر چه در سال ۱۳۷۹ بیشترین مرمت و بازسازی این بنا انجام گردید. عمارت خسروآباد با شماره ۱۴۹۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است.
این عمارت در تیر ماه سال 1400 با حضور علی اصغر مونسان وزیر وقت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، به عنوان کاخ موزه افتتاح شد و به بهره برداری رسید.
این بنای تاریخی به سال ۱۲۲۳ هجری قمری توسط امان الله خان اردلان والی، حاکم شهیر کردستان در مساحت ۶۰۰۰ متر مربع ساخته شده است. نظریات گوناگونی در خصوص این بنای عظیم و مقر حکومتی کردستان وجود دارد به طوری که بعضی صاحب نطران قسمت شرقی بنا را که قصر نامیده می شود مربوط به دوران زندیه می دانند و توسعه و تکمیل آن را توسط امان ا… خان اردلان می دانند.
هنگام ساخت و تأسیس کاخ خسروآباد دژ حکومتی سنه در مرکز شهر همچنان مقر حکومتی سیاسی و نظامی باقی ماند و اعتبار خود را از دست نداد. اگر چه بعد از مدتی نیز خسروآباد به عنوان مقر حکومت مورد استفاده قرار شد اما بیشتر به عنوان محل تشریفات و استقبال از شاهان و محل اقامت والیان اردلان مورد استفاده قرار می گرفت به طوری که مراسم عروسی با شکوه حُسن جهان خانم تنها دختر فتحعلی شاه قاجار با خسرو خان پسر امان ا… خان در سال ۱۲۳۲ هجری قمری د این کاخ صورت پذیرفت. هنگام ورود ناصرالدین شاه به کردستان در سال ۱۲۷۵ هجری قمری «۱۲۳۳ هجری شمسی» در خسروآباد برای وی خیمه دایر شد. در سال ۱۳۱۷ قمری «۱۲۷۵ شمسی» علی اکبر خان شرف الملک اردلان نوه امان ا… خان والی و وارث باغ و کاخ خسروآباد این مجموعه را به میرزا صادق خان اعزاز الملک فروخت و از آن تاریخ در اختیار خاندان وی «صادق وزیری» قرار گرفت از آن زمان تا حدود ۵۰ سال پیش چندین بنا با سبک های مختلف دوره قاجار و پهلوی در این مجموعه ساخته شد که در شمال شرقی و شمال غربی و جنوب شرقی و جنوب غربی واقع شده اند.
مجموعه عمارت و باغ خسروآباد افزون بر دو بخش اصلی یعنی قصر سلطنتی با ورودی ستون دار در بخش غربی و ساختمان شرقی با غلام گردش ها و ایوان ستون دار مشرف بر صحن عمارت و فضای بیرونی بنا دارای فضاهای دیگری چون حمام، اتاق قاپچیان «یا قاپوچی یعنی حاجب و دربان» و خدمتکاران است. تزئینات معماری این بنا شامل گچبری، آجرکاری، اروسی های زیبا و حوض چلیپا شکل داخل عمارت است.
آنچه که بر اساس وضعیت ظاهری و ترکیب بنای خسروآباد قابل تأمل است هم به نوع بودن بافت و ترکیب مصالح و سبک مشترک قصر، آشپزخانه، حمام و اسطبل به انضمام دیوارهای حفاظ شرقی غربی و جنوبی که مربوط به یک دوره است. البته بعد از امان الله خان به ضرورت بناهای مختلفی در این مجموعه احداث شده است. سبک ارسی های موجود در قصر تفاوت قابل توجهی با قسمت شرقی بنای خسروآباد دارد و همچنین تزئینات بخ غربی با آجر و در قسمت شرقی و سر درب بیشتر از گچ بری استفاده شده، حوض بسیار بزرگ صلیبی شکلی نیز در وسط این مجموعه بر زیبایی آن افزوده که در نوع خود بی نظیر است.
طاق بزرگ سر درب اصلی عمارت خسروآباد که روبروی مقبره شرف الملک قرار داشت تخریب شده است درب اصلی بنا رو به حوض مرمری مربع شکل عمارت واقع شده و از ۴ تکه بزرگ تنه درخت گردو به سبک دروازه های قلعه های حکومتی ساخته شده است نمای شرقی بنا از آجر و گچ بری های زیبا تزیین شده است اما دیگر بخش ها از آجر و به شکل ساده تری ساخته شده اند. آب این مجموعه جاری و شرب و از مجموعه قنات های تعبیه شده در روی کوه آبیدر نشات می گیرد. از دیگر بخش های قابل توجه کاخ خسروآباد وجود حوض و فواره با آب جاری در طبقه سوم قصر است.
منابع:
ویکی پدیا
محمد کامبیز قصری – سنندج دارالایاله کردستان ایران
