سامانه مدیریت محتوا (به انگلیسی: Content Management System و به اختصار: CMS) نرم‌افزاری است که با بهره‌گیری از بانک اطلاعاتی امکان درج، ویرایش، انتشار و مدیریت داده‌ها را بدون نیاز به دانش برنامه‌نویسی فراهم می‌کند. برای نمونه، سامانهٔ مدیریت محتوای ویکی‌پدیا، نرم‌افزار ویکی مدیا است. به بیان ساده تر سیستم مدیریت محتوا موتوری است در پشت سایت شما که فرآیند ایجاد، مدیریت و نمایش محتوا را برای شما آسان می کند.
CMS یک برنامه نرم افزاری روی سرور است که به مدیر سایت امکان این را می‌دهد تا محتوای سایت را بدون نیاز به تغییر دادن طراحی سایت اولیه، تغییر دهد. در واقع طرح اولیه سایت، یک بار با استفاده از سیستم مدیریت محتوا طراحی و تعدادی قالب گرافیکی برای صفحات طراحی و روی سایت شما نصب می‌شود. حال شما به راحتی می‌توانید صفحات دیگری به سایت اضافه، حذف و یا ویرایش کنید.
با استفاده از CMS، وب سایت شما هر قدر هم که گسترده باشد، یک اپراتور ساده می تواند آنرا به آسانی نگهداری و بروزرسانی کند. نیازی به پرداخت هزینه زیاد برای بروز رسانی توسط یک طراح وب حرفه ای نخواهد بود. به علاوه به سادگی قادر خواهید بود هر سرویسی را که بخواهید به سایت اضافه کنید. در واقع شرکت‌های طراحی وب، سال ها تجربه خود را در راه اندازی وب سایت های مختلف در قالب یک نرم افزار CMS به شما ارائه می دهند و شما می توانید از امکانات آماده این نرم افزارها نهایت استفاده را کنید.
با توجه به اینکه قسمت های مختلف یک نرم افزار CMS از قبل طراحی و آماده شده اند، راه اندازی وب سایت های متکی به نرم افزار CMS معمولا بسیار سریع تر از سایت های ایستا (Static) صورت می پذیرد. بزرگ‌ترین مزیت CMS به طراحی سنتی در همین زمینه است. با استفاده از CMS، شما برای بروز رسانی سایت خود تنها به یک کامپیوتر متصل به اینترنت نیاز خواهید داشت و برای اینکار از هیچ نرم افزار دیگری لازم نیست استفاده کنید.
برخی از سیستم های مدیریت محتوای محبوب عبارتند از: وردپرس، جوملا، دروپال و بیتریکس. سی ام اس های دیگری نیز وجود دارند که بسته به نوع فعالیت سایت باید آنها را انتخاب کرد. مثلا توماتو یک سیستم مدیریت محتوای موثر و قدرتمند است که برای هر صفحه وب، عناصر بسیاری به نام ویجت در نظر گرفته است و بیشتر برای سایت های فروشگاهی مناسب است. یا فلت پرس که یک موتور وبلاگ نویسی می باشد که پست های شما را به صورت فایل های text ساده ذخیره می کند. نیازی به بانک اطلاعات ندارد، فقط کافیست کمی PHP بدانید. پشتیان گیری آسان ، پشتیبانی از ویجت و پلاگین و قابلیت سفارشی کردن آسان قالب از دیگر مزایای FlatPress می باشد. Thumblr ، Symphony ، Blogger ، مامبو، Pimcore ، Habari ، Tango ، Exponent ، Contao ، Tomato ، Concrete ، MODx ، TYPO3 ، Chyrp ، FlatPress ، Elxis ، CMS-es ، SilverStripe ، Jojo از دیگر CMS های موجود هستند.
خصوصیات کلی یک سیستم مدیریت محتوا به 5 شاخه کلی تقسیم بندی می شود:
1. ایجاد محتوا
2. مدیریت محتوا
3. انتشار
4. نمایش
5. قرارداد و داد و ستد
1. ایجاد محتوا
قابلیتی است که مؤلفین آثار (نویسندگان محتوا) برای استفاده از CMS به آن نیازمندند. ملزومات این بخش عبارتند از:
– محیط تألیف یکپارچه: سیستم مدیریت محتوا باید محیط قدرتمند و یکپارچه ای را برای مؤلفین آثار فراهم آورد. بدین ترتیب مؤلفین می توانند از امکانات گسترده جهت ایجاد محتوا در CMS استفاده نمایند.
– جداسازی محتوا و محیط نمایش آن: ایجاد فرمت های مختلف نشر بدون جداسازی محتوا و محیط نمایش آن امکانپذیر نمی باشد. تألیف باید بر مبنای شیوه ها به گونه ای باشد که قالب نوشته ها در هنگام انتشار بر روی محتوا پیاده سازی گردد.
– تألیف چند کاربری CMS Multi-user: شامل چندین مؤلف می باشد. امکاناتی نظیر قفل رکورد ها (Record Locking) موجب پیشگیری از برخورد و تداخل تغییرات در محتوا بهنگام ویرایش محتوا می گردد.
– تک منبع کردن (استفاده مجدد از محتوا): یک صفحه و یا حتی یک پاراگراف ممکن است بارها در متون مختلف استفاده شده و یا به گروه های مختلف کاربری نمایش داده شود. این یکی از ملزومات نمایش محتوا در سکوهای مختلف نظیر اینترانت و اینترنت از یک منبع واحد می باشد.
– ایجاد Metadata: قرار دادن Metadata (ایجاد کننده، موضوع، کلمات کلیدی و …) بهنگام مدیریت یک منبع اطلاعات بزرگ امری حیاتی است.
– لینک سازی قدرتمند: مؤلفین لینک ها (پیوندها) متعددی را بین صفحات مختلف ایجاد می نمایند که این پیوندها باید در برابر بازسازی و گسترش ساختار سیستم پایدار باشد.
– تألیف غیرفنی: مؤلفین نباید برای ایجاد محتوا به دانستن HTML یا اطلاعات فنی نیاز داشته باشند.
– استفاده آسان و راندمان بالا: یک CMS موفق، سیستمی است که ایجاد، سازماندهی و مدیریت محتوا در آن آسان باشد.
2. مدیریت محتوا
هسته اکثر سیستم های مدیریت محتوا یک انبار مرکزی اطلاعات است که توسط ابزار متعددی جهت ویرایش محتوا پشتیبانی می گردد. ملزومات این بخش عبارتند از:
– کنترل نسخه (Version) و آرشیو محتوا: کنترل اکید نسخه محتوا برای ایجاد اعتبار قانونی، تهیه نسخه های پشتیبانی و بازیافت اطلاعات الزامی است. رابطی ساده اما قدرتمند جهت ارائه چنین امکاناتی مورد نیاز می باشد.
– بهبود جریان محتوا بین کاربران (Workflow): ایجاد محتوای نامتمرکز وابستگی شدید به یک مدل قدرتمند “بهبود جریان انتقال محتوا از یک کاربر به کاربر دیگر” دارد که به راحتی سفارشی سازی شده و در برابر تغییرات درون سازمانی انعطاف پذیر باشد. نیازهای مؤلفین خو را درک کنید، چراکه آنها هستند که عمده کارهای سخت را انجام می دهند.
– امنیت: سطوح امنیتی مناسب و متعدد و بازرسی های دنباله دار (فرآیندهای قابل پیگیری بعد از انتشار یا ایجاد تغییرات) جهت حفاظت از یکپارچگی محتوا مورد نیاز است.
– قابلیت یکپارچه سازی با سیستم های دیگر: یک سیستم مدیریت محتوا عموما تنها یکی از سیستم هایی است که جهت نمایش اطلاعات بر روی اینترانت یا سایت اینترنتی استفاده می گردد. یک سیستم مدیریت محتوای سازمانی تنها زمانی می تواند موفق باشد که قابلیت یکپارچه سازی کامل و شفاف با دیگر سیستم های سازمانی را داشته باشد. مکانیزم های حصول این شرایط بطور شفاف مستندسازی شده و بر پایه استانداردهای معتبر صنعت بنا نهاده شده باشد.
– گزارش گیری: یک CMS باید گستره وسیعی از گزارش ها را برای مدیران و کاربران ارائه نماید. در حالت ایده آل یک سیستم مدیریت محتوا باید کلیه وقایع را به محض وقوع گزارش دهد. یک CMS با گسترش سازمانی در صورت عدم اطلاع و دخالت کلیه سهامداران از ابتدای امر حتما متوقف خواهد شد.
3 و 4. انتشار و نمایش: موتور نشر CMS، محتوای ذخیره شده در انبار مرکزی اطلاعات را بازیابی کرده و صفحات نهایی را جهت نمایش تولید می نماید. ملزومات این بخش عبارتند از:
– Stylesheets یا صفحات قالب بندی: ظاهر نمایش توسط صفحات قالب بندی کنترل می گردد. استفاده از این نوع صفحات قابلیت توسعه و انعطاف پذیری ایجاد می نماید.
– قالب صفحات: آرایش کلی صفحات از طریق قالب ها تعیین می گردد. بطور ایده آل یک رابط غیرفنی برای طراحی و مدیریت قالب ها باید ایجاد شود.
– توسعه پذیری: درج “ریزکدها” (Snippets) یا معادل آنها جهت ایجاد کارکرد های اضافی باید کار ساده ای باشد. CMS باید فرآیند “بهبود پیوسته” (Continual Improvement) را در طراحی رابط ها پشتیبانی کند.
– پشتیبانی از فرمت های متعدد: CMS باید محتوا را به فرمت های متعدد نظیر HTML، نسخه چاپی، PDF و WAP (فرمت پشتیبانی شده توسط دستگاه هایی نظیر PDA و تلفن های همراه) منتشر کند و نیز قابلیت افزودن فرمت های جدید با پیشرفت تکنولوژی و توسعه سیستم را داشته باشد.
– شخصی سازی: بسته به سطح دسترسی کاربران و یا Metadata محتوا، اطلاعات متفاوتی نمایش داده می شود. البته این بخش بیشتر در مورد پورتال های بزرگ سازگار است.
– آمار استفاده: CMS باید آمار جامعی از مراجعات نظیر صفحات محبوب، مراجعات روزمره و استفاده از جستجو را جمع آوری نموده و نمایش دهد. این اطلاعات میزان موفقیت سایت را مشخص نموده و موضوعات و چگونگی استفاده از سایت را شناسایی می نماید.
– قابلیت دسترسی: CMS باید از استانداردهایی نظیر WAI مخفف W3C Web Accessibility Initiative پیروی کند.
– پشتیبانی مرورگرها: صفحات باید بطور صحیح در تمامی مرورگرهای وب نظیر Internet Explorer, Firefox, Netscape, Opera و … نمایش داده شوند. هم چنین باید مشخص شود که CMS با کدام نسخه های مرورگرها سازگاری کامل دارد.
– کارکرد محدود (سمت کاربر): ممکن است بخواهید تکنولوژی های سمت کاربر نظیر Java, JavaScript, Flash و غیره را که برای نمایش سایت مورد نیاز هستند را محدود کنید. توجه این امر در مورد یک سایت نسبت به یک اینترانت از اهمیت بالاتری برخوردار است.
– سرعت: حجم صفحه باید طوری تنظیم شود که زمان بارگذاری آن برای کاربر قابل قبول باشد، به عبارتی زمان انتظار طوری باشد که کاربر خسته نشود.
– HTML معتبر: کلیه صفحات باید با جدیدترین مشخصات و استانداردهای HTML سازگاری داشته باشند. این امر موجب می گردد تا بیشترین سازگاری نمایش در بین مرورگرهای وب حاصل گردد.
– ناوبری مؤثر: CMS باید شرایط پایدار و فراگیر جهت ناوبری آسان سیستم برای کاربران فراهم آورد.
– داده های نمادین (Metadata): کلیه صفحات باید جهت جستجو و فهرست سازی مؤثر دارای Metadata کافی باشند. درج Metadata نیز باید بر پایه استاندارد هایی نظیر Dublin Core صورت پذیرد.
5. قرارداد و داد و ستد
ملزومات مدیریت پروژه و داد و ستد نیز باید توسط CMS برآورده شوند. ملزومات کلیدی این بخش عباتند از:
– آموزش: فروشنده باید لیستی از کلیه آموزش های موجود و خدمات آموزشی آی تی خود در خصوص CMS را ارائه کند.
– مستندات: CMS باید مستندات کامل در سطوح کاربران، مدیران و توسعه گران داشته باشد.
– ضمانت: فروشنده باید دوره ضمانت و خدمات پس از فروش CMS را به مشتریان ارائه نماید. چنین حالتی زمانی صادق است که کاربر مبلغی بابت خرید CMS پرداخت کرده باشد و شامل پروژه های Open Source و نرم افزارهای آزاد نمی شود.
– توافقنامه های نگهداری: فروشنده باید شرح برنامه های پشتیبانی شامل سطوح نگهداری و فرآیندهای ارتقاء سیستم را مشخص نماید. چنین حالتی زمانی صادق است که کاربر مبلغی بابت خرید CMS پرداخت کرده باشد و شامل پروژه های Open Source و نرم افزارهای آزاد نمی شود.
– منابع مورد نیاز: کلیه منابع از قبیل سخت افزار، نرم افزار و سیستم عامل مورد نیاز سی ام اس باید ذکر شوند.
– توانایی های مورد نیاز: فهرستی از توانایی ها و اطلاعاتی که درون مجموعه شما نیاز است تا بتوان CMS مورد نظر را نگهداری و سفارشی سازی کرد نیز باید ذکر شوند.
– هزینه ها: هزینه های مربوطه نظیر هزینه های ثابت CMS و نیز هزینه های متغیر به ازای هر کاربر باید ذکر شود. گزینه آخر بیشتر شامل سازمان های بزرگ می شود. علاوه بر هزینه مالی، بهای یک CMS شامل توانایی ها و منابع نیروی انسانی و زمان مورد نیاز در شرکت شما می باشد.
– مقیاس پذیری: سطوح بارگذاری (حداکثر بارگذاری، حداکثر ترافیک سیستم و حداکثر تعداد کاربر در آن واحد) که توسط CMS قابل پشتیبانی بوده و نیز سخت افزار و نرم افزار مورد نیاز جهت افزایش کارکرد سیستم باید ذکر شوند.
– محدودیت های فناوری اطلاعات (IT): سخت افزار و نرم افزار اساسی که CMS بدون وجود آنها فعالیت نمی کند نظیر سیستم عامل ها، بانک های اطلاعاتی یا سرورهای بخصوص مشخص شوند.
– سایت های مرجع: فروشنده باید فهرست تعدادی از سایت های مرجع که CMS در آنها با موفقیت نصب و راه اندازی شده است را ارائه نماید. این سایت ها باید با خصوصیات سازمان شما مطابقت داشته باشند.
من خودم از وردپرس زیاد استفاده کردم اما فکر میکنم جوملا بین این همه مدیریت محتوا بهتر باشه
دوست عزیز بسیار ممنون
مطلب بسیار خوبی بود. ممنون
ممنون خیلی خوب بود