نگاهی به رمان نان و شراب نوشته اینیاتسیو سیلونه

بعضی کتابها هستند که بنظر من هر کسی، باید در طی زندگیش حتما آنها را بخواند. نان و شراب یکی از این کتابهاست. کتابی که باید خواند. نان و شراب یادآور مراسم عشاء ربانی کاتولیک ها و شام آخر عیسی مسیح است. در صفحات پایانی کتاب این جمله تکرار می شود: بخورید و بیاشامید، این نان او است و آن شراب او. البته منظور از او در این جمله یکی از شخصیت های کتاب (موریکا) است که کشته شده و این ما را به یاد مصائب مسیح می اندازد.

نان و شراب اثر اینیاتسیو سیلونه نویسنده ایتالیایی، رمانی فوق العاده زیباست. این رمان زمانی نوشته شد که سیلونه در تبعید دولت بنیتو موسولینی به سر می برد. شاید هیچگونه اتفاق مهیجی در طول داستان پیش نیاید، با این حال خط به خط این کتاب خواندنی و با ارزش است. داستان، ماجرای مبارزی تنها مانده ست که برای نجات جان خودش مجبور به پوشیدن لباس دشمنانش یعنی کشیشان می شود که مملکت را در پشت پرده حکومت می کنند. کتاب اولین بار در سال 1936 و به زبان آلمانی چاپ و در سوئیس منتشر شد و در همان سال ترجمه انگلیسی آن در لندن نیز منتشر گردید. نسخه ایتالیایی کتاب تا سال 1937 ظاهر نشد. بعداز جنگ سیلونه نسخه کاملا متفاوتی از کتاب به زبان ایتالیایی در سال 1995 منتشر کرد.

در ابتدای کتاب اینچنین آمده است: نان و شراب داستان ایثار است. داستان تکرار آن فدیه آسمانی است که عیسی مسیح بود. داستان بدین شکل شروع می شود که “دن بنه دتو” که قبلا کشیش بوده و به تدریس می پرداخته است از طرف پاپ اعظم از کار برکنار شده و اکنون به همراه خواهرش در آبادی روکادی مارسی زندگی می کند. در جشن تولد هفتاد و پنج سالگی اش، شاگردان قدیمی اش قرار است به دیدنش بیایند. شاگردانی که در زمان تحصیل آرمان های بزرگی داشتند اما در دنیای واقعی بر اساس آرمان هایشان نتوانستند زندگی کنند. تنها پیترو سپینا (قهرمان داستان) در برابر وضع موجود در کشورش سر خم نکرده و تبدیل به یک انقلابی البته خانه به دوش شده است.

داستان در زمان موسولینی اتفاق می افتد که در این دوران کلیسا طرفدار حکومت هست و نه ملت. توده های مردم تحت تأثیر خرافات و تعصبات مذهبی هستند. پیترو سپینا که  می خواهد کشیش بشود حالا یک فرد سوسیالیست شده که در صدد راه اندازی انقلابی بر علیه فاشیسم هست. او به ایتالیا بر می گردد و در کسوت یک کشیش و با تغییر نام سعی می کند زمینه های انقلاب را فراهم کند، اما …

داستان نان و شراب به صورت سوم شخص روایت می شود. شخصیت پردازی های نویسنده کتاب (سیلونه) خواننده را خیلی تحت تأثیر قرار می دهد. خودم به شخصه خیلی تحت تاثیر قرار گرفتم بطوری که تا زمانیکه کتاب را تمام نکردم آنرا نبستم. در هنگام مطالعه نان و شراب، به شکلی عجیب جذب داستان شدم و با شور و اشتیاق فراوانی که تاکنون هنگام مطالعه یک کتاب تجربه نکرده بودم، همراه اتفاقاتی که برای شخصیت های داستان می افتاد گام به گام پیش رفتم و در این مسیر هیجان، عشق، دلتنگی، تنهایی و … را تجربه کردم.

این داستان گویای مذهب است اما در پنهانی ترین نقطه درون سوسیالیسم و در زیر پوشش ضدمذهب، قهرمان داستان به نوعی، مسیحی، دیگر است. همچنین تحلیلی است ژرف بر سیاست و زندگی توده ها، در ایتالیای زمان وقوع این داستان و نیز تحلیل سه عنصر: سوسیالیسم، فاشیسم و کلیسا که هرکدام از آنها به تنهایی خصایص آن دو دیگر را داراست و هر یک می تواند نمادی از تمامیت خواهی دو جزء دیگر باشد.

سپینا قهرمان داستان، نماینده تفکر سوسیالیزمی است که بر علیه فاشیسم می جنگد، فاشیسمی که در بطن خود فناتیزم و ارتجاع سیاه مسیحیت و کلیسا را پنهان کرده است. و کتاب به شرح تضادهای موجود در این سه عنصر لجام گسیخته می پردازد که ایتالیا را به مثابه پیکری، پاره پاره می کنند.

شخصیت سپنیا در این کتاب گویای تضادی عمیق بین باورها (ایده آلها) و واقعیتها (رئال بودن دنیای موجود) است. وی هر چند سوسیالیست است اما از دگماتیسم فاصله بسیاری دارد چرا که دائما در کار انتقاد از خویش و نحوه عملکرد خود می کوشد و دست به تحلیل آینده سوسیالیزمی می زند که به آن اعتقاد دارد و به همان تباین عمیق بین نهضت و نظام می رسد. تا وقتی یک نهضت به نظام تبدیل نشده پویاست، آزادیخواه است و از خود انتقاد می کند اما به مجرد دستیابی به قدرت و تبدیل به یک نظام، تمامی آن ویژگی ها را از دست می دهد و در تعصب کور خود فرو می رود و غرق می شود.

در واقع داستان سعی در گفتن این حقیقت دارد که توضیح فوق نمی تواند توجیهی منطقی و عادلانه باشد چرا که فاشیسم به دلیل همین توجیه هایش از میان برداشته شد و اگر از آنسو فاشیسم هیولائی است که بی منطق می کوبد و از بین می برد پس چرا سوسیالیست ها که داعیه مبارزه با آن را دارند نیز همانطور رفتار می کنند.

از طرفی دیگر از ضلع سوم مثلث، با کلیسا و باورهای خرافی مذهبی روبرو شویم نویسنده در این اثر جهل، تعصب، و فسادی را که تا عمق و ریشه پیکره کلیسا ریشه دوانده است، را به خوبی می شکافنند و در ترسیم ایتالیای جهل زده، تاریک و بی فرهنگ کوشیده است. ایتالیایی که در آن جایی برای آزاد زیستن جز در خدمت به ظلم و حکومت نیست، کشوری که کلیسا در رأ س هرم ستم آن قرار دارد و به تبلیغ مذهبی می پردازد که چیزی جز همان افیون معروف توده ها نیست.

از این روست که یک مبارز متعهد و معتقد به باورها و در عین حال رئالیست باید قیام کند و برای بهبود اوضاع دست به ایثار و قربانی کردن خویش بزند و عیسی وار صلیب بر دوش کشد. بنابراین سپنیا در تمام مدت در جستجوی یک پایگاه اصیل و ارزشمند، حرکتی دائم دارد و وجود او به مثابه یک انقلاب دائم است که هر لحظه پویا تر و کاملتر می شود.

اینیاتسیو سیلونه از نویسندگان بزرگ ایتالیا است که در سال 1900 به دنیا آمد. دوران کودکیش در فقر و تنگدستی بسر آمد و در زلزله 1915 پدر و مادر و پنج برادر خود را از دست داد. پس از اتمام تحصیلات سوسیالیست شد. در سویس به فعالیت های ضدفاشیستی و مبارزات غیرعلنی خود با دستگاه دیکتاتوری موسولینی ادامه داد و در همانجا بود که تقریبا همه آثار خود را به رشته تحریر درآورد.

کتاب نان و شراب پر از جمله های فوق العاده است، نمونه هایی از آنها را در زیر ذکر کرده ام:
– زمانی بود که راستگویی هم تا حدی پیشرفت داشت و کم و بیش قابل اغماض بود، اما امروز دیگر اصلا بازار ندارد. (ص.18)
– بلای عصر ما فقدان صفا و صمیمیت بین انسانها است، نبودن اعتماد بین آدمهاست. (ص.39)
– ما خویشتن را برای مردن آماده می کنیم، مردن با این حسرت که زندگی نکردیم. ( ص.58)
– تو هیچ مترس چون بخشوده شده ای، اما برای جامعه فاسدی که تو را مجبور کرده است تا از بین مرگ و بی آبرویی یکی را انتخاب کنی، بخشایش وجود ندارد. (ص.80)
– آدم اگر بخواهد کارش ثمر داشته باشد باید رنج بکشد و به جای عرق، خون بریزد. (ص.141)
– در هیچ عصر و زمانه ای مانند دوران ما کلمات را از هدف ساده و طبیعی خویش که مرتبط ساختن انسانها به یکدیگر است منحرف ننموده اند.حرف زدن و فریب دادن امروزه تقریبا مترادفند. (ص.244)
– چرا تمام انقلابات بدون استثنا به صورت نهضت های آزادی بخش شروع شده ولی به استبداد انجامیده اند؟ (ص.276)

نان و شراب رمانی فوق العاده است. این کتاب اولین بار در سال 1345 و با ترجمه محمد قاضی به فارسی برگردانده شد و اولین اثری بود که از سیلونه به فارسی برگردانده شد. نان و شراب 472 صفحه دارد و در سال 1388 به چاپ هفدهم رسید. من نیز این کتاب را در همین سال خواندم. بنظر من همین حالا بفکر تهیه اش بیفتید و هر چه زودتر بخونیدش. مطمئنم هر وقت آنرا بخونید حسرت خواهید خورد که چرا زودتر کتاب را دست تان نگرفتید و مطالعه اش نکردید. خودم تصمیم دارم دوباره این تجربه گرانبها و زیبا را تکرار کنم.

شما نیز از تجربه های گرانبها و لذت بخش کتابهایی که خوانده اید برای ما در قسمت نظرات همین مطلب بنویسید. خوشحال می شوم کسی به من پیشنهاد کتابی را بدهد که خودش از خواندنش لذت برده است.

پی نوشت: نان و شراب به عنوان یکی از ارکان اجزای اصلی عمل عشای ربانی دارای مفهوم خاصی در مسیحیت می‌ باشد. به آیین عشای ربانی، شام خداوند، شکستن نان، مجلس سپاسگزاری شراکت هم اطلاق شده است. این عمل نماد حلول تجسد الهی قلمداد می‌ شود. در اناجیل روایت شده است که عیسی (ع) در آخرین شب حیات خود که شب عید فِصح یهودیان بود به اتفاق شاگردان به سنت کتاب مقدس شام دسته جمعی (شام آخر) را صرف کردند.