گردشگری حلال نوع خاصی از گردشگری مذهبی است که تمام هماهنگی ها، تمهیدات و اقدامات در آن بر مبنای موازین شرع اسلام انجام می گیرد.
گردشگری مذهبی یکی از رایج ترین اشکال گردشگری در سراسر جهان است که سابقه آن به قرون و اعصار گذشته بر می گردد. جاذبه های مذهبی، زیارتگاه ها و اماکن مقدس هر ساله تعداد زیادی از گردشگران را به سوی خود جذب می کنند، تأسیسات اقامتی و پذیرایی این نوع از گردشگری مانند مسافرخانه ها و زائرسراها با توجه به بافت اجتماعی – فرهنگی و عقیدتی گردشگران و جامعه میزبان دارای ویژگی های خاص خود است که در هر کشوری از تنوع بسیار بالایی برخوردار است و نکته قابل توجه در این زمینه این است که گردشگری مذهبی تنها شکل از اشکال گردشگری است که بر موانع آب و هوایی غلبه می کند.
چه بسا که افراد برای شرکت در مراسمی خاص و آیینی حتی در بدترین شرایط آب و هوایی در ایامی خاص و به شکل گروهی و خانوادگی رنج سفر را به جان خریده و در مقاصد مورد نظر و شرایط سخت اقامتی و پذیرایی شرکت کرده اند.
گردشگری حلال چیست؟
گردشگری حلال را می توان از زیر شاخه های گردشگری مذهبی دانست که در آن اقدامات بگونه ای سازماندهی می شود تا مناسب خانواده های مسلمان که پایبند به شریعت اسلام هستند باشد. بر اساس تعریف سازمان جهانی جهانگردی، گردشگری حلال نوع خاصی از گردشگری مذهبی است که تمام هماهنگی ها، تمهیدات و اقدامات در آن بر مبنای موازین شرع اسلام انجام می گیرد. هتل ها، مراکز اقامتی و پذیرایی از سرو هرگونه مشروبات الکلی و ارائه گوشت خوک اجتناب کرده و اماکن عمومی و تفریحی مانند استخرها، سواحل دریا، مراکز ماساژ درمانی و اسپا با رعایت جداسازی حریم زنان و مردان طراحی می شود.
طبق گزارشی که در سال 2007 بوسیله ی موسسه ی تحقیقاتی یورومانیتر-اینترنشنال در لندن منتشر شد استعداد و رشد بسیار زیادی در حوزه ی گردشگری حلال در خاورمیانه موجود است. این گزارش به وجود یک بازار حلال برای یک شرکت هواپیمایی نوپا اشاره می کند که می توانست غذای حلال سرو کند، اوقات نماز را اعلام کند، در جیب های صندلی ها قرآن قرار دهد و قسمت های جدایی برای مسافران مذکر و مونث پیش بینی کند.
بسیاری از هتل ها و مراکز اقامتی برای مهمانان غذای حلال سرو می کنند. غذایی که گوشت آن طبق شریعت اسلام ذبح شده و فاقد اقلام حرام مانند خوک یا الکل است. همچنین برخی از هتل ها به استخدام کارکنان عرب تبار روی آورده تا بتوانند به گردشگران ورودی از کشورهای مسلمان در جهت رفع نیازها و خواسته های آنان خدمت رسانی کنند. به طور کلی منظور از کاربرد واژه حلال در گردشگری، رعایت موازین شرعی اسلام در کلیه مراحل سفر و کلیه خدمات مرتبط با گردشگری شامل ارائه خدمات مرتبط با مسائل عبادی گردشگران در طول سفر، رعایت آداب اسلامی توسط کارگزاران و تورگردان ها از جمله انتخاب زمان سفر و انتخاب مکان های اقامت، رستوران ها، سرویس های حمل و نقل و سایر مراکز مرتبط با سفر و گردشگری است. در طول این نوع از سفرها باید زمینه انجام اعمال عبادی اعم از مکان و شرایط نماز و روزه پیش بینی و فراهم شود. همچنین از اختلاط های حرام در روابط زن و مرد پرهیز شود.
آمارهای گردشگری حلال در جهان
بنا بر آمار، در جهان حدود یک میلیارد و 800 میلیون نفر مسلمان زندگی می کنند که با توجه به رشد نسبی موجود، انتظار می رود تا سال 2025 به یک سوم جمعیت کل جهان برسند. آمار و گزارشات منتشره توسط موسسه تحقیقاتی “DINAR STANDARD” که یک موسسه تحقیقاتی در زمینه تحلیل شاخص های اقتصادی کشورهای اسلامی است، نشان می دهد گردشگران مسلمان بطور کلی به شکل خانوادگی یا گروهی مسافرت کرده و بطور متوسط هر گردشگر مسلمان 10 تا 50 درصد از یک گردشگر عادی بیشتر درآمدزایی دارد.
به دلیل موج اسلام هراسی که در کشورهای غربی و اروپایی وجود دارد، بسیاری از گردشگران به دنبال مقاصد جدیدی برای سفر هستند و همچنین بر اساس بررسی های انجام پذیرفته منطقه آسیا و خاورمیانه دارای پتانسیل زیادی برای گردشگری حلال است که بر اساس آن هتل ها و مجموعه های مختلف و زیادی که شئون اسلامی مانند ذبح شرعی، ارائه غذاهای حلال و جدایی قسمت های ورزشی، تفریحی و رفاهی بصورت زنانه و مردانه را رعایت می کنند، ساخته شده است.
نتایج تحقیقات منتشر شده توسط موسسه موسسه مذکور در سال 2015 نشان دهنده حجم وسیع مبادلات بین کشورهای اسلامی است بطوری که مجموع ارزش بازار کشورهای اسلامی در سال 2014 رقمی معادل 2001 میلیارد دلار بوده که این رقم 12 درصد از بازار جهانی را شامل می شود و برابر پیش بینی های صورت پذیرفته این رقم تا سال 2019 به عدد 3735 میلیارد دلار افزایش خواهد یافت. این بازار شامل بخش های مختلفی بوده از جمله غذای حلال، مبادلات مالی اسلامی، گردشگری حلال، مد و لباس، رسانه ها، سرگرمی و تفریحات، مواد دارویی، بهداشتی و آرایشی.
طبق این تحقیقات ارزش مالی گردشگری حلال در سال 2014 رقمی معادل 142 میلیارد دلار بوده که این رقم 11 درصد از بازار جهانی گردشگری را شامل شده و برآورد شده است که سود جهانی از توریسم حلال در بازار جهانی گردشگری به بیش از 233 میلیارد دلار در سال 2020 برسد. در میان کشورهای اسلامی مالزی بعنوان کشور پیشرو توانسته است در اکثر بخش های اشاره شده گوی سبقت را از سایرین ربوده و همچنین خود را بعنوان مقصد اول گردشگری در بین کشورهای اسلامی معرفی کند. سایر مقاصد پیشرو در زمینه گردشگری حلال عبارتند از: امارات متحده عربی، ترکیه، اندونزی، عربستان سعودی و مراکش. کشورهایی همچون چین، ژاپن، هنگ کنگ، استرالیا، آرژانتین و نیوزلند از جمله کشورهایی هستند که سال ها پیش راه اندازی توریسم حلال را در برنامه های خود پیشنهاد داده اند.
وضعیت گردشگری حلال در ایران
برندسازی مقصد گردشگری به معنی چگونگی ادراک ذهنی مصرف کنندگان از یک مقصد گردشگری است. برندسازی یک مقصد گردشگری تنها در مورد ایجاد یک لوگو یا شعار نیست بلکه در مورد بدست آوردن عناصر جداگانه از مقصد در قالب برند و چگونگی ارتباط این عناصر از طریق اجزا برند است. در حال حاضر حدود 300 میلیون شیعه در جهان وجود دارد، متاسفانه تاکنون موفق به جذب حتی یک درصد از آنها به عنوان گردشگر خارجی نشده ایم.
از آنجایی که رویکرد ایران در صنعت گردشگری، فرهنگی و مذهبی است، می توان با برنامه ریزی های کوتاه مدت و دراز مدت در زمینه راه اندازی تورهای گردشگری خانوادگی اسلامی به موفقیت های زیادی دست یافت. هم اکنون نیز شمار ورود گردشگران مذهبی به ایران رقم مناسبی دارد به گونه ای که 30 درصد گردشگران ورودی به ایران را گردشگران مذهبی تشکیل می دهند. بنابراین برای جلب بیشتر گردشگران مذهبی باید دست به اقداماتی زد.
با رویکرد و سیاست های دولت در زمینه تعامل با کشورها و کاهش تنش ها، طی مدت اخیر در زمینه جذب گردشگر روند رو به رشدی داشته ایم، بخش عمده ای از این روند مثبت توسعه و رونق گردشگری به سیاست های مثبت دولت، تشنج زدایی با سایر کشورها و بخشی به بروز جنگ در کشورهای منطقه مرتبط است که باید از این موقعیت به عنوان یک فرصت طلایی استفاده کنیم.
نویسنده: امیر کلالی – کارشناس مدیریت گردشگری