بسیاری از ما شب هنگام بسیار با خود کلنجار می‌رویم تا بتوانیم چشم بر روی هم گذاشته و اندکی استراحت کنیم و به خواب برویم، در این مقاله که نتیجه جمع‌بندی مطالب متخصصان خوابشناسی و انبوهی از تحقیقات علمی است به بررسی علل این پدیده و راه‌حل‌های آن می‌پردازیم و مطالبی هم چون کیفیت و کمیت خواب را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
در اینجا لازم می دانیم که اندکی در مورد تأثیرات مخرب بیخوابی بر روی بدن انسان که بر هیچ کس پوشیده نیست بگوییم، مثلا بیخوابی بر روی حافظه، سیستم ایمنی بدن، افزایش خطر ابتلا به دیابت، و بروز افسردگی تأثیر دارد و در مواردی حتی از این قضیه به عنوان شکنجه نیز استفاده می‌شود! البته قابل‌ذکر است که خواب بیش از حد نیز می‌تواند مانند بیخوابی مضر باشد و آسیب‌هایی به انسان وارد نماید.
خواب در مکان‌های جدید
همان‌طور که می دانید بسیاری از انسان‌ها در صورت تغییر در مکان خوابشان و انتقال آن به جاهای جدید دچار بیخوابی می‌شوند که دلیل آن به مسایل روانی و پیش‌زمینه‌ها برمی‌گردد که البته این مورد با گذر زمان حل می‌شود و به وضعیت عادی بازخواهد گشت و جای نگرانی ندارد. البته در این بین مفید است که اندکی نیز در مورد کمیت خواب اطلاعات داشته باشیم مثلا چه اندازه خواب کافی است؟ که بایستی گفت که میزان خواب برای هر شخص با توجه به ویژگی‌های او متفاوت است البته به طور کلی 8 ساعت به طور متوسط پیشنهاد می‌شود اما این یک قانون کلی نیست و هر فردی متناسب با شرایط روحی و جسمی خود روزانه به میزان معینی خواب احتیاج دارد. بایستی یادآور شد که کیفیت خواب بسیار مهم‌تر از کمیت آن است.
خواب خوب و باکیفیت مهم‌تر است یا خواب بیشتر؟
تحقیقات زیادی در زمینه مشکلات کم خوابی و بیخوابی انجام شده است ولی در زمینه پرخوابی اینطور نبوده است. البته در چند سال گذشته تحقیقاتی نیز در زمینه پرخوابی انجام شده که همگی به این نتیجه واحد رسیده‌اند که پرخوابی نیز برای انسان مضر است که بایستی همیشه اعتدال را در این مورد رعایت کنیم، محققان ثابت کرده‌اند که خواب بی‌کیفیت فایده‌ای ندارد و وقتی که هر شخص در رختخواب به چرخ خوردن می‌گذراند بایستی به خوابیدن بگذراند زیرا مثلاً 9 ساعت در رخت خواب بودن ولی صرفاً 5 ساعت خوابیدن منجر به بروز مشکلاتی برای شخص می‌شود لذا برای حل این مشکل نیز راهکارهایی مثل برنامه زمانی موثر داشتن توصیه می‌شود به گونه‌ای که اگر شما با زمان خوابیدن تان مشکل دارید به گونه‌ای که در آن ساعت بخصوص خوابتان نمی‌برد بهتر است ساعت خواب خود را به اصطلاح شیفت (منتقل) دهید و یا طول ساعت خوابتان را بیشتر کنید که زمان مفید خوابتان افزایش یابد.
کلیدهای خواب بهتر و باکیفیت‌تر
بهبود وضعیت خواب هر شخص به صورت موثری به سه مورد وابسته است که با کنترل و بهبود آن سه مورد به نتیجه مطلوب خواهیم رسید. آمایش، محیط، زمان‌بندی کلیدهای حل مشکل بیخوابی هر شخصی است.
1. آماده‌سازی
اولین قدم در راه رسیدن به خواب مطلوب آمایش قبل از خواب است به گونه‌ای که ما بایستی تمام عادات لازم قبل خواب خود را به صورت موثر اصلاح کنیم برای مثال:
– به صورت منظم ورزش کنید: تحقیقات نشان می‌دهد که انجام ورزش‌های منظم به بهبود وضعیت خواب هر شخص بسیار کمک می‌کند و مشکلات بیخوابی را تا حد موثری برطرف می‌سازد البته بایستی به این موضوع نیز توجه شایانی داشت که نبایستی دقیقاً قبل از خواب ورزش کرد زیرا این امر موجب بیخوابی می‌شود و مشکلات شما را بیشتر خواهد کرد.
– یک آلارم ملایم و لطیف برای صبح تنظیم کنید: سعی کنید به جای آلارمهای خشن و با صدای بلند از آلارمهای ملایم و لطیف استفاده کنید مثلاً از موسیقی‌های مورد علاقه‌تان و یا از سیستم آلارمی استفاده کنید که به صورت پله‌ای صدای آن افزایش می‌یابد.
– مصرف الکل، کافیین و سیگار را متوقف کنید: مصرف الکل می‌تواند منجر به آرامش شما شود و باعث راحت‌تر خوابیدنتان شود ولی نکته‌ای که جالب است این است که در صورت عدم مصرف الکل بدن به صورت خودکار در برابر خوابیدن مقاومت می‌کند زیرا برای ریلکسیشن نیاز به عامل بیرونی دارد که نتیجه آن بیخوابی خواهد بود پس توصیه می‌شود مصرف الکل را متوقف کنید، کافئین برعکس الکل عمل می‌کند و مصرف آن موجب می‌شود که مغز انسان زمان مورد نیاز برای ریکاوری را متوقف سازد و به ادامه فعالیت روزانه خود به صورت یکپارچه ادامه دهد که این مورد نیز به خودی خود منجر به بیخوابی می‌شود، و البته سیگار نیز به دلیل داشتن نیکوتین باعث ایجاد نوعی اثر موضعی بر روی مغز انسان می‌شود که نتیجه آن بیخوابی خواهد بود.
– 2 ساعت قبل از خواب از وسایل مانیتوردار استفاده نکنید: محققان ثابت کرده‌اند که استفاده از تبلت و لپ تاب و تلویزیون و دیگر وسایل ساطع کننده نور باعث می‌شود که مغز انسان دچار اشتباه شود و در شب هنگام مثلاً حدود ساعت 2 بامداد فکر کند که ساعت 2 بعدازظهر است در نتیجه در صورت خوابیدن نیز انسان دچار خواب عمیق نشود و این قضیه به کیفیت خواب تأثیر بسزایی دارد.
– استفاده از تفکر عمیق قبل از خواب!: سعی کنید قبل از خواب به رویاهای خوب خود فکر کنید و با استفاده از قوه خیال خود به آن رویاها پرو بال دهید! و یا اگر نصف شب از خواب پریدید سعی کنید که به ادامه خواب خود فکر کنید تا سریع‌تر به خواب فروروید.
– روتین‌های عصر خود را اصلاح کنید: بسیاری از افرادی که دچار بیخوابی هستند بایستی در نظر داشته باشند که ریشه مشکلات آن‌ها ممکن است به عاداتشان در عصر برگردد، مثلاً اگر عادت دارید شب شام سنگین بخورید و یا آب زیاد مصرف کنید همه آن‌ها منجر به این قضیه می‌شود که دچار مشکلات بیخوابی شوید لذا اصلاح عادات غذایی خصوصاً و عادات زندگی عموماً بسیار موثر است.
2. محیط
دومین قدم برای خواب راحت محیط است که با اصلاح و کنترل آن بسیار در راستای خواب راحت کمک می‌کنید. برای مثال:
– از راحتی تخت خواب خود اطمینان حاصل کنید: به راستی که یکی از عوامل مهم محیط زیستی بدون تردید تخت خواب شخص است و بایستی هر فرد برای خود تخت خواب مناسبی را فراهم کند از هیچ هزینه‌ای برای راحتی تخت خواب خود فروگذاری نکنید زیرا هر شخص به صورت میانگین یک سوم عمر خود را در تختخواب می‌گذراند لذا این مورد شایسته سرمایه‌گذاری مناسبی است.
– دمای محیط را مناسب کنید: یکی دیگر از عوامل محیطی مناسب برای خواب راحت دمای محیط است که بایستی به صورت سلیقه‌ای تنظیم شود در کل برای بزرگ‌سالان چیزی در حدود 60 تا 68 درجه فارنهایت است که بایستی محیط را با این دماها منطبق کرد.
– نور اضافی اتاق را خاموش کنید: بسیاری از مواقع نورهای خیلی کم نیز می‌تواند عذاب‌آور باشد و ایجاد اختلال در روند خواب هر شخص بکند لذا توصیه می‌شود که تمام نور اضافی اتاق را قطع کنید حتی نور حالت استندبای رایانه نیز می‌تواند آزار دهنده باشد، گاهی ممکن است که نتوان تمام نورها را قطع کرد بنابراین می‌شود بجای آن از پوشش‌های چشم برای خواب استفاده کرد که آن‌ها هم بسیار موثر هستند.
– عوامل صوتی مزاحم را از کار بیندازید: بسیاری از مواقع عواملی که منجر به بد خوابی شما می‌شوند عبارت‌اند از سروصداهای نابجا و غیریکنواخت که می‌شود با استفاده از تولید صداهای هماهنگ (هارمونیک) پیوسته اثر آن‌ها را تا حد زیادی کاهش داد و یا منابع تولید آن‌ها را قطع کرد مثلاً بایستی قبل از خواب موبایل خود را روی حالت بی‌صدا بگذارید و یا اگر نزدیک خیابان زندگی می‌کنید می‌توانید با استفاده از صدای موسیقی آرام اثر صدای ورودی به اتاق را خنثی کنید.
3. زمان مناسب
– سومین عامل برای خواب راحت مسئله زمان‌بندی است که با استفاده صحیح از آن می‌توان خواب راحت را برای خود به ارمغان آورد به عنوان مثال با کمک زمان‌بندی مناسب برای خواب خود می‌توانید مشکل بیخوابی خود را حل کنید به گونه‌ای که اگر سعی کنید در ساعات خاصی از شبانه‌روز بخوابید و بیدار شوید بدن شما به آن ساعات خاص عادت می‌کند در نتیجه رأس ساعت خاصی احساس خواب می‌کنید و در رأس ساعت خاصی از خواب بیدار می‌شوید.
– از یک متخصص برای مشکل خود کمک بخواهید.
– اگر با کمک راهنمایی‌های گفته شده نتوانستید مشکل خود را حل کنید بایستی حتماً با یک پزشک متخصص در این زمینه صحبت کنید زیرا ممکن است مشکل شما حادتر از آن چیزی باشد که فکرش را کنید که نتیجه آن آسیب‌های بیشتر به بدن شما است.
