میراث باستان شناسی، آن بخش از میراث مادی است که با استفاده از روش های باستان شناختی، اطلاعات اولیه در مورد آن ها به دست می آید. این میراث همه آثار و نشانه های حیات انسان را دربرگرفته و شامل مکان های مربوط به مظاهر فعالیت بشر، ساختارهای متروکه و بقایای همه انواع (از جمله غارها و محوطه های زیر آب) به اضافه همه ملحقات فرهنگی منقول آن ها است. این تعریفی است که منشور بین المللی باستان شناسی (مصوب 1990 ایکوموس) درباره مدیریت باستان شناسی ارائه می دهد.
منشور ادامه می دهد، حمایت از میراث باستان را باید به منزله یک الزام و تعهد اخلاقی برای همه احاد بشر دانست. این حمایت یک مسوولیت مشترک همگانی نیز هست و باید با وضع قوانین مناسب و تخصیص بودجه کافی به منظور حمایت از برنامه های لازم برای مدیریت موثر میراث، تایید و مورد پذیرش قرار گیرد. میراث باستان شناسی، متعلق به کل جامعه بشری است و از این رو همه کشورها وظیفه دارند، تامین بودجه کافی برای حمایت از آن را تضمین کنند.به عبارت دیگر منشور، پرده از آغازی بر یک تعهد جهانی بر می دارد؛ تعهدی که در صورتی که کشورهای عضو ایکوموس آن را رعایت نکنند می تواند منجر به یک مسوولیت بین المللی شود. چه اینکه منشور معتقد است آثار باستانی در اختیار و مالکیت صرفا یک کشور نیستند بلکه متعلق به همه هستند. قانون مورد نظر منشور باید سیاست های کلی زیر را دنبال کند:
1. قانون باید حمایت از میراث باستان شناسی را متناسب با نیازها، تاریخ و سنت های هر کشور و منطقه میسر ساخته و رفع نیازهای حمایتی و تحقیقاتی در محل وقوع میراث باستان شناسی را تدارک ببیند.
2. قانون باید مبتنی بر این مفهوم باشد که میراث باستان شناسی، میراث متعلق به کل بشریت و گروه های مردمی است و منحصرا محدود به یک فرد یا ملت نیست.
3. با وضع قانون، باید هر گونه تخریب، بی اعتنایی به ارزش ها یا تغییر شکل در محوطه های باستان شناسی یا بناهای تاریخی و محیط اطراف آن ها بدون اطلاع و رضایت مقام باستان شناسی ذی ربط ممنوع شود.
4. قانون اصولا در مواردی که تخریب میراث باستان شناسی، مجاز شناخته شده است، تحقیقات کامل باستان شناسی و مستندسازی را تکلیف و تصریح کند.
هدف از مدیریت باستان شناسی چیست؟
هدف کلی مدیریت میراث باستان شناسی باید حفاظت از بناهای تاریخی و محوطه ها در محل وقوع آنها باشد. هرگونه انتقال عناصر میراث باستان شناسی به محل های دیگر، نشانه نقض اصول حفاظت از میراث در بستر اصلی آن است. این اصل بر نیاز به نگهداری، حفاظت و مدیریت صحیح تاکید دارد و حاکی از این اصل است که اگر امکان پیش بینی، نگهداری و مدیریت صحیح میراث باستان شناسی پس از انجام حفاری وجود ندارد، نباید آن را با انجام حفاری در معرض خطر قرار داد. لازم است تعهد و مشارکت محلی به عنوان وسیله ای برای ارتقای سطح بهبود و نگهداری میراث باستان شناسی ترویج و ترغیب شود.
این اصل به خصوص در برخورد با میراث مردم بومی یا گروه های فرهنگی محلی اهمیت دارد. حتی در برخی موارد شایسته است مسوولیت حمایت و مدیریت محوطه ها و بناهای تاریخی به مردم بومی واگذار شود. به دلیل وجود محدودیت های اجتناب ناپذیر منابع قابل دسترسی، نگهداری جدی ناگزیر باید در یک قالب گزینشی انجام شود لذا باید شامل یک نمونه از تنوع محوطه ها و بناهای تاریخی با تکیه بر ارزیابی علمی اهمیت و ویژگی بارز آنها باشد و محدود به بناهای تاریخی برجسته تر و دارای جذابیت بصری نباشد.
میراثی برای همه بشریت
چنانچه اشاره شد میراث باستان شناسی متعلق به کل بشریت است، به این دلیل وجود همکاری بین المللی در توسعه و حفظ استانداردهای مدیریت ضروری است. نیاز مبرمی به ایجاد مکانیزم های بین المللی برای مبادله اطلاعات و تجربه میان صاحبان حرفه هایی که با مدیریت میراث باستان شناسی سر و کار دارند، احساس می شود. از همین رو نیاز مبرمی به ایجاد مکانیزم های بین المللی برای مبادله اطلاعات و تجربه میان صاحبان حرفه هایی که با مدیریت میراث باستان شناسی سر و کار دارند، احساس می شود. این امر مستلزم سازماندهی کنفرانس ها، سمینارها و کارگاه ها در سطوح جهانی و منطقه ای و نیز تاسیس مراکز منطقه ای مطالعات مربوط به آموزش پس از دوره لیسانس است.
ایکوموس باید این جنبه را از طریق گروه های متخصص خود در برنامه های میان مدت و بلندمدت خود ارتقا بخشد. در واقع منشور مذکور، به غایت نگرانی خود را از وضعیت آموزش اعلام و تلاش می کند آن را گسترش دهد. مبادلات بین المللی نیروهای متخصص، به عنوان وسیله ای در جهت بالا بردن سطح استانداردهای مدیریت باستان شناسی نیز باید گسترش یابد.
همچنین با توجه به خواست این منشور، باید برنامه های کمک فنی در عرصه مدیریت میراث باستان شناسی، تحت نظارت ایکوموس افزایش یابد. در همین حال، معرفی و آموزش را باید به عنوان یک تفسیر عمومی از وضعیت رایج اطلاعات قلمداد کرد و به این دلیل معرفی و آموزش باید مکررا اصلاح و مورد تجدید نظر قرار گیرد. در این بحث، باید به راه های چند بعدی دسترسی به درک گذشته توجه کرد.
