کاروانسرای کوهاب نطنز

کاروانسرای کوهاب نطنز در زمان شاه عباس اول توسط میرابوالمعالی برزرودی یکی از امرای مقرب و مجلس نویس شاه ساخته شد.

این کاروانسرای چهار ایوانی، دارای جلوخان و سردری با کتیبه سنگی به خط ثلث است که قسمتی از آن تخریب شده است. این بنا از آجر، سنگ لاشه و ملات گچ نیم کوب ساخته شده است.

قبلا مطالبی درباره «کاروانسرای هجیب قزوین» ، «مسجد جامع نطنز» ، «گنبد باز نطنز» ، «قله کرکس نطنز» و … نوشته ام. در این مطلب می خواهم با کاروانسرای کوهاب نطنز آشنا شویم.

شهر نطنز یکی از شهرهای زیبا از توابع استان اصفهان است که در قسمت شمالی استان واقع شده است. این شهر دارای سه نوع آب و هوای سردسیری، معتدل و کویری است. قسمت مرکزی نطنز آب و هوای بسیار مساعدی دارد و برای کشاورزی بسیار مناسب است. به همین دلیل به باغشهر مشهور شده است. آثار تاریخی زیبای این شهر از جمله کاروانسرای کوهاب نطنز، در باغشهر نطنز قرار دارند.

نام های کاروانسرای کوهاب

کاروانسرای کوهاب را به نام های رباط کوهاب، قلعه کوهاب، کاروانسرای نطنز و کاروانسرای ابوالمعالی نیز می شناسند. کاروانسرای کوهاب نطنز در دوره صفوی ساخته شد.

ثبت ملی کاروانسرای کوهاب

این اثر در تاریخ ۲۰ دی ۱۳۵۵ با شمارهٔ ثبت ۱۴۸۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تاریخچه کاروانسرای کوهاب

قدمت این کاروانسرا به دوره صفوی و زمان شاه عباس اول بر می گردد. این بنا توسط شخصی به نام ابوالمعالی برزرودی ساخته شد به همین دلیل کاروانسرای ابوالمعالی نیز خوانده می شود.

ابوالمعالی از امیران مقرب شاه عباس بود که به آقا میر نیز شهرت داشت. ایشان در حقیقت وزیر حضور و مجلس نویس شاه عباس به حساب می آمدند.

این کاروانسرا تا دوره پهلوی مورد استفاده عموم مردم قرار داشت. در سال های اخیر، کاروانسرای کوهاب به بخش خصوصی واگذار شده است. این بنا دوره تعمیرات را از سر می گذراند و ممکن است پس از آن به یک مکان اقامتی – تفریحی، مهمانسرای سنتی یا بازارچه صنایع دستی تبدیل شود.

معماری کاروانسرای کوهاب

این کاروانسرا مساحتی در حدود ۳۹۶۲ متر مربع دارد و در داخل باغی موسوم به «باغ حرم» قرار دارد. در مقابل باغ، چشمه آب بزرگی به چشم می خورد. علاوه بر آن، در عرض جغرافیایی کاروانسرا بنایی بر قله کوه کرکس به نام گنبد باز قرار دارد که از این بنا قابل مشاهده است.

کاروانسرای کوهاب نطنز دارای ۲۳ اتاق، چهار ایوان، یک حیاط بزرگ، جلوخان و سردری با کتیبه سنگی است. سردر کاروانسرای کوهاب ارتفاع بسیار زیادی دارد. بر روی این سردر یک کتیبه سنگی وجود دارد. روی این کتیبه سال ساخت کاروانسرا به همراه سازندگان آن با خط ثلث نوشته شده است.

درب چوبی قطوری در پایین این سردر قرار گرفته است. در اطراف درب ورودی پلکان هایی تعبیه شده اند که به پشت بام کاروانسرا راه می یابند. این پلکان ها دارای سکوهایی برای استراحت نگهبانان هستند.

علاوه بر آن، در پشت بام کاروانسرا اتاق های دیده بانی قابل مشاهده اند. کاربرد این اتاق ها برای نگهبانی و محافظت از کاروانیان بود.

در قسمت شمالی کاروانسرای کوهاب نظنز و در دو طرف دروازه ورودی، ۱۰ صفه وجود دارد. صفه ها ایوان ها یا تالارهایی هستند که دارای سقف می باشند. این ۱۰ صفه، زمانی که کاروانسرا شلوغ بود و همه اتاق ها پر می شدند، مورد استفاده قرار می گرفت.

بعد از عبور از سردر، حیاط کاروانسرا مقابل روی مان قرار می گیرد. در میانه حیاط، حوضی بزرگ به ابعاد ۷×۱۴ متر مربع قرار دارد. این حوض برای تامین آب مورد نیاز کاروانیان مورد استفاده قرار می گرفت.

در چهار سمت حیاط، دالان های طولانی قابل مشاهده اند. این دالان ها دارای سقف می باشند و در طرفین آنها تخت گاهی وجود دارد که به غرفه های کوچک منتهی می شود. تخت گاه ها راهروهای بزرگی هستند که در مجاورت تالار قرار می گیرند. دالان حیاط بعد از طی ۱۰ متر دو شعبه می شود و دو راه به سمت چپ و راست پیش رویمان می گشاید. انتهای دالان، به اتاق های پشت ایوان بزرگ منتهی می شود.

در جلوی ساختمان کاروانسرای کوهاب نطنز، ایوان های چهارگانه قابل مشاهده اند. هر کدام از این ایوان ها متعلق به اعیان و اشراف دوره صفوی هستند.

در داخل کارونسرا یک سنگ عصارخانه بزرگ وجود دارد. در گذشته، از این سنگ برای گرفتن روغن استفاده می شد. در واقع چراغ هایی که برای روشنایی کاروانسرا به کار می رفت، با روغن کار می کردند. این عصارخانه برای تامین روغن چراغ مورد استفاده قرار داشت.

علاوه بر آن، در این کاروانسرا میله های سنگی مخصوصی به چشم می خورند. این نشان می دهد که در گذشته از کاروانسرا برای نگهداری از بارها و چهارپایان استفاده شده است. این میله های سنگی برای بستن چهارپایان کاربرد دارند.

بازدید از کاروانسرای کوهاب

بعد از گشت و گذار در شهرهای مختلف معمولا به دنبال مکانی برای استراحت می گردیم. در این مواقع، استفاده از کاروانسراهای سنتی که بافت قدیمی نیز داشته باشد بسیار مطلوب است. کاروانسرای کوهاب نطنز در این مواقع می تواند نقش دو منظوره داشته باشد. شما می توانید در طی بازدید از کاروانسرا، در داخل آن به استراحت بپردازید.

آدرس کاروانسرای کوهاب

کاروانسرای کوهاب، در بلوار شهید بهشتی نطنز قرار گرفته است.

منابع: دنیای سفر و ویکی پدیا