آشنایی با کدهای اخلاقی در صنعت گردشگری

برای این که در حوزه گردشگری بین المللی حقوق مسافر رعایت شود، سازمان ملل قوانینی را به تصویب رسانده و این قوانین تحت عنوان “کدهای ده گانه اخلاق جهانی گردشگری” است تا بر این اساس گردشگران بتوانند در جامعه میزبان به حقوق خود اعم از پذیرایی، تورگردانی، تسهیلات در طول سفر و وسایل نقلیه که مسافر با آن جا به جا شود، دست یابند.

گردشگری یکی از مهمترین فعالیت های اقتصادی در دنیا است، و مانند هر فعالیت دیگری دارای آثار مثبت و منفی بسیاری است که به منظور تداوم حیات خود ناچار است آثار منفی را به حداقل و آثار مثبت را حداکثر کند تا حداکثر سود و منفعت به دست آید. در این میان توسعه عنان گسیخته گردشگری در دهه های 1970 و 1980، که بدون توجه به اصول پایداری و احترام به محیط طبیعی و انسانی انجام گرفته بود منجر شد تا به تدریج، سیاست گذاران گردشگری در سطوح محلی، ملی و بین المللی در پی یافتن راهکارهایی برای کاستن از اثرات منفی گردشگری بیافتند و همین امر موجب شد تا سازمان جهانی گردشگری، به عنوان بزرگ ترین نهاد بین المللی گردشگری در دنیا کدهای اخلاق گردشگری را در دستور کار خود قرار دهد.

در سال 1999 با هدف ارتقای مسئولیت پذیری و پایداری در گردشگری، کمیته کد اخلاق گردشگری در سازمان جهانی گردشگری، آغاز به کار کرد و به عنوان یکی از کمیته های فعال این سازمان، ادبیات اخلاقی را بیش از پیش در گردشگری دنیا ترویج نمود تا جایی که امروزه مدیریت گردشگری، بدون در نظر گرفتن چارچوب ها و موازین اخلاقی، امکان فعالیت کارآمد و اثربخش در این بخش را نخواهد داشت. ایران نیز یکی از اعضای کمیته کد اخلاق گردشگری در دنیا محسوب می شود.

مفهوم کد اخلاق گردشگری: یکی از دغدغه های مهم تا قبل از سال های 1999 نبود اصول اخلاقی جهانی بود. البته تا قبل از آن کدهای اخلاقی بسیاری در مقوله گردشگری توسط سازمان های مختلف دولتی، خصوصی و NGO ها، تدوین شده بود و در واقع هر کشور با توجه به تفاوت های فرهنگی، اجتماعی و محیطی و به فراخور نیاز، اقدام به تنظیم اصول و ضوابط اخلاقی خاص خود نموده بود. اما این کدها بیشتر مربوط به کشور و منطقه خاصی بود و جهانی نبود.

برای مثال در سال 1998 انجمن صنعت گردشگری کانادا  (TIAC)؛ اصول زیر را برای گردشگر و صنعت گردشگری وضع نموده است:
1. از طبیعت متنوع و میراث فرهنگی ما لذت ببرید و ما را در حفظ و نگهداری آن یاری کنید.
2. با استفاده معقول از منابع آب و انرژی، ما را همراهی کنید.
3. از دوستی و مهربانی مردم و خوشامدگویی جامعه مان، تجربه اندوزید و از طریق احترام و عمل به سنت ها، آداب و رسوم و قوانین محلی ما را در حفظ این ارزش ها یاری رسانید.
4. از فعالیت‏هایی که حیات وحش را تهدید می‏کند و یا به محیط طبیعی آسیب می‏رساند جداً بپرهیزید.
5. آن محصولات و خدمات گردشگری را انتخاب کنید که حساسیت و اهمیت اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی را آشکار می‏کند.
در آخر، برایتان بازدیدی لذت بخش و خاطره انگیز آرزو می کنیم. منتظر دیدار مجددتان هستیم.

تا اینکه سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) در سال 1999 اقدام به تعیین کدهای اخلاقی جهانی گردشگری نمود که تحت عنوان کدهای جهانی اخلاق برای گردشگری مطرح شد.

کد (دستور العمل) جهانی اخلاق در گردشگری (GCET) مجموعه ای از آداب و شیوه های مهم فراگیری است که با هدف هدایت سرمایه گذاران و متولیان در توسعه گردشگری شامل حکومت های مرکزی و داخلی، اجتماعات داخلی، صنعت گردشگری و متخصصان آن، و نیز بازدیدکنندگان، اعم از گردشگران خارجی و داخلی، که در راستای توسعه و گسترش گردشگری با شیوه ای پایدار و معتبر فعالیت می کنند تدوین شده است و در ارتباط با مصالح جهانی، مانند تجارت مشروع، تأمین امنیت و آسایش، توسعه اجتماعی و مسائل بشر دوستانه ای که به طرق مختلف هم بر کشورهای گردشگر پذیر و هم گردشگر فرست تأثیر می گذارد می باشد.

کدهای جهانی اخلاق گردشگری پنج هدف عمده را تعقیب می کنند:
1. عمل کردن به عنوان تسهیل گر ارتباط میان دولت و سایر بخش های بدنه گردشگری
2. ایجاد آگاهی در دولت و صنعت گردشگری به منظور مدیریت همه جانبه اثرات زیست محیطی
3. افزایش آگاهی در بین گردشگران در خصوص رفتار مناسب آنان
4. ایجاد آگاهی در میان میزبانان در خصوص نیاز به حفاظت از منابع محیطی
5. تشویق همکاری میان بخش های دولتی، جامعه میزبان، صنعت و تشکل های غیر دولتی
و …

کدهای جهانی اخلاق برای گردشگری: فراخوان رسمی برای تصویب یک نظامنامه اخلاقی در قطعنامه نشست سازمان جهانی گردشگری در استانبول مورد تصویب قرار گرفت. پس از گذشت دو سال کمیته ویژه ای برای نظامنامه جهانی اخلاق تشکیل شد و سند پیش نویسی توسط دبیر کل با مشاورت کارشناسان حقوقی و شورای تجاری سازمان تهیه گردید. نشست توسعه پایدار کمیسیون ملل متحد نیز در سال 1999 در نیویورک مفهوم کدها را مورد تأیید قرار داد و در آن از سازمان جهانی گردشگری خواست تا اطلاعات بیشتری از تشکل های غیردولتی، سازمان های کارگری و بخش خصوصی به دست آورد. در پی آن، نظرات مکتوب بالغ بر 70 کشور عضو UNWTO به این سازمان ارسال شد و از دل آن موارد ده گانه کد جهانی اخلاق گردشگری فعلی استخراج شد و در نشست مجمع عمومی سازمان جهانی گردشگری در سانتیاگوی شیلی در اکتبر 1999، به اتفاق آراء به تصویب رسید. شورای اجتماعی و اقتصادی ملل متحد (ECSOC) نیز به منظور آشنا کردن بیشتر دنیا با این کدها و نیز تشویق سازمان جهانی گردشگری در خصوص عملکردی اثربخش تر در خصوص کدها، آن را به صورت پیش نویسی قطعنامه ای در مجمع عمومی سازمان ملل متحد مطرح و به شماره A/RES/56/212 به ثبت رساند.

کدهای جهانی اخلاق گردشگری در ده ماده به تصویب رسیده است که نه ماده از آن حکایت از «قوانین بازی» برای مقصدها، دولت ها، متصدیان تور، برنامه ریزان، کارگزاران مسافرتی، کارکنان و مسافران می نماید و ماده دهم به نکات اجرایی مورد توجه در آن تأکید دارد. مواد این کدهای دهگانه به صورت فهرست وار عبارتند از:
ماده اول: شناخت متقابل و احترام بین مردم و جوامع
ماده دوم: گردشگری به عنوان وسیله ای برای شکوفایی انفرادی و اجتماعی
ماده سوم: گردشگری به عنوان یکی از عوامل توسعه پایدار
ماده چهارم: جایگاه میراث فرهنگی در گردشگری و نکات مورد توجه در بهبود آن
ماده پنجم: گردشگری به عنوان یک فعالیت سودمند برای کشورهای میزبان و جوامع محلی
ماده ششم: تعهدات گروه های ذینفع در توسعه گردشگری
ماده هفتم: حقوق گردشگران
ماده هشتم: آزادی گردشگران در جابجایی
ماده نهم: حقوق کارکنان و کارآفرینان در صنعت گردشگری
ماده دهم: اجرای اصول قوانین اخلاقی جهانی برای گردشگری

کدهای جهانی اخلاق گردشگری در پی آن است تا اصول نهادینه ای را که هم در جوامع میزبان و هم در بین میهمانان می تواند منجر به ایجاد رفتارهای بهینه شود معرفی و آن ها را بسط و گسترش دهد. همچنین بر اساس کدهای دهگانه  گردشگری، اصول هشت گانه  مسافر و گردشگر مسئول هم طی قطعنامه ای در مجمع عمومی سازمان جهانی گردشگری در سال 2005 به تصویب رسید که در ادامه به آن می پردازیم:

بیانیه گردشگر مسئول: در این بیانیه، گردشگری به عنوان ابزاری برای تکامل فردی و اجتماعی معرفی شده است و در آن آمده است که گردشگری عاملی غیر قابل جایگزین در زمینه خود آموزی، ارتباطات دو جانبه و درک اختلافات موجود میان افراد بشمار می آید.

در ایجاد یک تجربه مطلوب سفر هر کس (اعم از میزبان و میهمان) نقشی را بر عهده دارد، در این میان نقش مهمان (گردشگر) در ایجاد این تجربه و کمک به توسعه گردشگری مسئولانه به قرار زیر است:
1. چشمان خود را به روی فرهنگ و سنت های دیگر بگشایید.
2. به حقوق بشر احترام بگذارید.
3. به حفاظت از میحط زیست کمک کنید.
4. به منابع فرهنگی احترام بگذارید.
5. سفر شما می تواند موجب توسعه اجتماعی و مشارکت در اقتصاد محلی شود؛ با خرید صنایع دستی و کالاهای محلی به اقتصاد محلی کمک کنید.
6.  در خصوص وضعیت فعلی سلامتی مقصد مورد نظر و دسترسی به امکانات ضروری پزشکی اطلاعات به دست آورید.
7. در خصوص مقصد مورد نظر تا حد ممکن اطلاعات به دست آورید.
8. با قوانین و مقررات مقصد موردنظر خود آشنا شوید.

منابع:
– ترابیان، پونه.مستولی زاده، علی، (1387)، بررسی نقش اخلاق و کدهای اخلاقی در بهینه سازی رفتار ذینفعان در مدیریت و توسعه پایدار گردشگری، مجموعه مقالات سمینار تغییرات محیطی توسعه  – گردشگری و کاهش فقر، تهران: جهاد دانشگاهی
– جهانیان، منوچهر، زندی، ابتهال(1390)، اکوتوریسم، تهران: جهاد دانشگاهی
– زاهدی، شمس السادات، (1385)، مبانی توریسم و اکوتوریسم پایدار، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی
– Lieberman,K.(2005).Ethics in hospitality and tourism industry. Institute of the American hotel and lodging association
– Telfer.D & Sharpley.R(2008),Tourism and Development in the Developing country, Routledge,USA & Canada
– www.worldtourism.org
– www.TIAC.org