رشته کوه اشترانکوه آلپ ایران

منطقه حفاظت شده اشترانکوه از نظر تقسیمات کشوری در استان لرستان و حوزه استحفاظی شهرستان های درود، ازنا و الیگودرز قرار گرفته است. منطقه حفاظت شده اشترانکوه از سال 1346 منطقه حفاظتی اعلام شده و عنوان معادل آن در طبقه بندی IUCN منطقه حفاظت شده طبقه IV است.

اُشْتُران‌ْ‌کوه، رشته‌کوهی در شرق استان لرستان و یکی از بلندترین رشته‌کوه‌های زاگرس است. اشترانکوه از غرب به شهرستان دورود، از شمال به شهرستان ازنا و از شرق و جنوب به شهرستان الیگودرز محدود می‌شود. بلندترین قله این رشته‌کوه به نام سن‌بران 4150 متر بلندا دارد و مرتفع‌ترین نقطه استان لرستان است. این رشته‌کوه سرچشمه یکی از سرشاخه‌های رود دز به نام ماربره است که در دوره کوهزایی جدید ایجاد شده ‌است. این کوه از جمله کوه‌های جوان می‌باشد که در حدود 30 میلیون سال پیش ایجاد شده‌ است.

مشخصات کلی
– وسعت منطقه اشترانکوه: 54440 هکتار
– در محدوده استان لرستان
– در محدوده سه شهرستان دورود، ازنا و الیگودرز
– موقعیت جغرافیائی 28 ° 49 – 58 ° 48 طول خاوری
35 ° 33 – 11 ° 33 عرض شمالی
– تغییرات ارتفاعی اراضی 4050 – 1300 متر از سطح دریا
– ارتفاع متوسط 2365 متر از سطح دریا
– ارتفاع با بیشترین فراوانی2000 – 1900 متر از سطح دریا
– منطقه ای کوهستانی و دارای اراضی با شیب های تند است
– شیب متوسط وزنی اراضی 9/45 درصد
– شیب اراضی با بیشترین فراوانی 65-30 درصد

تاریخچه منطقه اشترانکوه

با توجه به اهمیت منطقه در سال 1340 این منطقه با نام قرق اختصاصی تیون، شکار ممنوع اعلام شد که شامل رشته کوه اشترانکوه و دره نی گا بود این ممنوعیت تا سال 1346 ادامه داشت و در این سال سازمان شکاربانی و نظارت بر صید وقت قرق اختصاصی تیان (تیون) را با اضافه کردن ارتفاعات سفید کوه بزرگ و کوچک، پریز کوه کوچک و بزرگ، گزرسون، سرسبز، تخت کالا، اسینه، بادی بزرگ و کوچک  گچه و گولک با مساحت 93950 هکتار حفاظت شده اعلام کرد و نام منطقه حفاظت شده اشترانکوه بر آن نهاد. در سال 1357 طی تغییراتی در حد و حدود مناطق از جمله این منطقه، سفیدکوه بزرگ و کوچک از منطقه جدا و بصورت پناهگاه حیات وحش در آمد و منطقه حفاظت شده اشترانکوه نیز با اضافه شدن نسار کوه رول و جدا شدن بخشی از ارتفاعات جنوب شرقی و شرق منطقه با مساحت 54440 هکتار بصورت فعلی در آمد.

قله‌های بلند و پربرف، دره‌های ژرف و طولانی، رودهای دائمی، پوشش گیاهی و جانوری بسیار متنوع، روستاهای کوهپایه‌ای از جمله ویژگی‌های اشترانکوه می‌باشد که به سبب بلندی در شعاع 100 کیلومتری به خوبی پیدا است. گفته می‌شود نام آن به سبب وجود قله‌های 8 گانه که هر کدام بلندتر از 4000 متر می‌باشد و مانند کاروانی از شتر به ردیف قرار گرفته، به شترکوه و یا اشترانکوه معروف گشته ‌است. قله‌های مهم آن از شمال باختری به جنوب خاوری این‌هاست: چال میشان، گل‌گل، گل‌گهر، سن بران، کوله لایو، میرزایی، فیالسون، لگه، سراب شاه تخت، سوزنی مهرجمال، پیاره دره تخت، پیاره کمندان، ازنادر و کوله‌جنو.

در ارتفاعات اشتران‌کوه دره‌هایی یخچالی وجود دارد که در اصطلاح محلی به آنها چال می گویند. از جمله این چال ها می‌توان از چال میشان، چال کبود، چال بران، چال فیالسون، چال شاه‌تخت، چال پیارو و چال همایون نام برد. رودهای کوچک بسیاری از این قله‌ها سرچشمه می‌گیرند که مهره زرین، ماربره، گهررود، دره دایی و دره دزدان از آن جمله‌اند. دریاچه گهر در یکی از دامنه های جنوب باختری اشتران‌کوه و در دره گَهَررود قرار دارد.

تاریخچه کوتاه از مردم لر

دامنه های اشترانکوه از دیرباز محل استقرار برخی طوایف بوده است. چنانکه در حدود سال 500 قمری، خاندان فضلویه که از کوردهای سوریه شمرده می شدند، پس از مهاجرت از آن جا و عبور از میافارقین و آذربایجان، در دامنه های شمالی سکوت گزیدند. آنان بعدها به اتابکان لرستان شهرت یافتند.

بارتولد اشپولر در کتاب «اتابکان لرستان کوچک» می نویسد: اتابکان لرستان، فرمانروایان، بخشی از کوهستان های زاگرس واقع در جنوب غربی ایران در قرون میانه متاخر بودند. لرستان ترکیبی از اقوام لر، کورد و غیره بود و در آن دو سلسله، اتابکان لرستان بزرگ (لر بزرگ) و دیگر لرستان (لر کوچک)وجود داشت.

به استناد از منابع، آثار و نشانه های معتبر تاریخی و اظهارات مورخان و نویسندگان بزرگی همچون هنری فیلد، رابینیو و ولادیمیر مینورسکی خاورشناس برجسته روسی، اتابکان خورشیدی از قبایل اصیل ایرانی آسیای صغیر، منطقه (قامشلو، دیرک) که در جنگ چالدران از خاک ایران جدا و اکنون جزء مناطق کوردنشین کشور سوریه است بودند، این خاندان از تبار دیرک در منطقه جنگروی طرهان ساکن و به نام این منطقه (جنگروی) نیز مشهور شدند.

برخی اقوام لر کوچک در قرن دوازدهم هجری شمسی از نواحی کوردنشین عراق کوچ کرده و در لرستان ساکن شدند. برخی گویش های زبان لری مانند لری خرم آبادی نیز تحت تأثیر زبان کوردی قرار گرفته اند اما لرها مردمانی هستند که از نظر قومی جزئی از مردم کورد به شمار نمی آیند و خویشاوندی لرها با مردمان کوردتبار تنها در ایرانی بودن شان است.

مراتع دامنه‌های اشترانکوه مورد استفاده عشایر این ناحیه است. اشترانکوه و به ‌ویژه دریاچه گهر دارای جاذبه‌های طبیعی بسیاری است.

اشترانکوه آلپ ایران

قلل مهم و مشهور اشترانکوه 14 عدد می باشند که جملگی روی این خط الراس قرار گرفته اند. قلل اشترانکوه به صورت قوس هایی هستند که در منتهی الیه هر قوس آن برفچال و یا یخچال بزرگی حدفاصل دو قله مهم قرار گرفته است. از مهمترین این یخچال ها یخچال چال کبود در حد فاصل بین دو قله گل گل و سن بران است. در سال 1310 گروهی لهستانی و چند سال بعد گروهی آلمانی با دیدن کوه های اشترانکوه نام آلپ ایران را بر این قلل نهادند.

مسیر صعود به قله

اگر با راه آهن خرمشهر – تهران بخواهید بروید باید در ایستگاه دربند که بین ازنا و دورود است پیاده شوید. از آنجا با ماشین می توانید تا روستای خوش آب و هوای تیان (تیون) بروید ماشین را همانجا بگذارید و سپس کوله بار و تجهیزات را بردارید و از طریق مسیر پاکوب شده و  مشخص به سوی جنوب غرب از ده خارج می شوید.

از سربالایی تپه ماهورها و عرض چند جوی آب عبور کنید در حالیکه نمای خط الرأس اشترانکوه از دوردستها پدیدار می گردد و رفته رفته به آن نزدیکتر می شوید. بعد از چند ساعت کوهپیمایی می توانید خود را به پناهگاه سنگی چشمه گل گل برسانید. در اینجا می توانید استراحت کرده و حتی شب را بخوابید و یا به سمت لبه بلند خاکی که به صورت سدی در مقابل دو قله و چال کبود حائل است حرکت کنید.

از طریق راه مالرو در کمرکش کوه مقابل پناهگاه با کمی انحراف به سمت راست از شیب تندی به راه ادامه دهید. این شیب پس از مدتی به طور مستقیم به ابتدای دره عظیم و قوسی شکلچال کبود می رسد. اُبهت یخچال های اشترانکوه به راستی دیدنی است. خود را به جانپناه قرمز رنگ چال کبود در سطح مرتفع آن رسانده و شب را آنجا بگذارنید..

حرکت به سمت قله

بهتر است همان ابتدای صبح تا آفتاب نتابیده، سمت راست جان پناه به سوی تیغه های گل گل را طی کنید. این مسیر با عبور از لابه لای صخره ها و مقداری سنگ نوردی به سوی قله برج مانند گل گل توأم است. این مسیر را با احتیاط و دقت کامل پیموده و پس از مدتی به بالای قله 4199 متریگل گل با طی شیب تند آن می رسیم. مناظر اطراف به خصوص پریزکوه بزرگ و دریاچه زیبای گهر بسیار دیدنی هستند. از قله برروی خط الرأس جنوبی که با سنگ نوردی طبیعی توأم می باشد

شاخک ها و برج های صخره ای را عبور کرده، از فراز یخچال چال کبود و یکی دو زبانه آن که تا روی خط الرأس بالا کشیده شده است عبور کنید. پس از پشت سرگذاردن قلل گل گهر، کوله لایو از یک شیب تند سنگلاخی و گاهی صخره ای به سن بران که مرتفع ترین قله اشترانکوه است صعود کنید.

قله صخره ای میرزایی هدف دوم شما  در فاصله نزدیکی با سن بران قرار دارد که از روی قله به خوبی در جنوب دیده می شود. یخچال ها و برف چال ها از هر سو قله را در بر گرفته اند. با وجودیکه هوا صاف بود ولی به یکباره رعد و برق درگرفت و ما جرقه را در کنارمان حس کردیم در افق های جنوبی قلل قالی کوه و کزنستون دیده می شوند و در غرب قله های پریزکوه با سوزنی ها و برج هایشان تا جلگه خوزستان به پیش می روند. زیبایی دریاچه گهر بزرگ در زیر پایتان و رنگ فیروزه ای آسمان زیبا دربالای سرتان تلفیقی زیبا از بازی رنگها را به نمایش می گذارد.

راه برگشت از قله

با احتیاط و اندکی سنگنوردی از سراشیبی جنوبی سن بران پایین آمده و همان مسیر رفت را بر می گردیم تا دوباره به روستا و دشت تیان برگردیم.

مشخصات برخی قله های اشترانکوه
سن بران 4150 متر
گل گل 4100 متر
گل گهر 3950 متر
میرزایی 3700 متر
فیالستون 3800 متر

بررسی توپوگرافی قله های اشترانکوه

قلل مهم و مشهور خط الرأس اشترانکوه از شمال به جنوب به ترتیب عبارتند از: کولورید 3866 متر، گل گهر 3950 متر، کوله لایو 4070 متر، سن بران 4150 متر، میرزایی 3800 متر، فیال سون 3850 متر، مهرجام 3850 متر، پیاره 3800 متر، ازنودر 3700 متر، و کوله جنون 3850 متر که جملگی بر روی این خط الرأس قرار گرفته اند. قلل اشترانکوه به صورت قوس هایی هستند که در منتهی الیه هر قوس آن برفچال و یا یخچال بزرگی حد فاصله دو قله مهم قرار گرفته است. سراسر جناح های شرقی و غربی اشترانکوه در محاصره دیواره ها و بندهای سنگی بزرگ می باشد که به نسبت می توان از یال های شرقی منطقه به نحو بهتری برای صعود نام برد.