دیوارهای کهنه و رنگ و رو رفته و کوچه های تاریکی که محل تردد و تجمع معتادان و خلافکاران است؛ این تصویر غالب و همیشگی شبانه بسیاری از نقاط منطقه 12 تهران به عنوان مهم ترین بافت تاریخی تهران است. این در حالی است که روزها این منطقه به دلیل وجود بازار تهران یکی از شلوغ ترین و پر تردد ترین نقاط شهر است. اما آیا می شود تجربه روز را به شب های این منطقه هم منتقل کرد؟
کارشناسان حوزه گردشگری معتقدند با رونق گردشگری شبانه می توان، هم رونق اقتصادی منطقه را افزایش داد و هم امنیت و آرامش شبانه را به آنجا برگرداند. ما ایرانی ها به شب نشینی و به قولی چله نشینی شهره هستیم. رفتن به خانه اقوام، دوستان و همسایه ها و شب زنده داری از جمله عاداتی است که از گذشته به ما به ارث رسیده است. هرچند این روزها، با گسترش زندگی شهری و توسعه تکنولوژی، شب نشینی با همسایه ها و اقوام کم رنگ تر شده اما واژه جدیدی به نام گردشگری شبانه نقل محافل شب زنده داران شده و به نوعی جای آن را گرفته است. گردشگری شبانه واژه نام آشنایی است که طی چندسال گذشته با آغاز ماه مبارک رمضان رونقی دوچندان می گیرد و در ادامه آن با فرا رسیدن تابستان و شب زنده داری ها ادامه پیدا می کند. اما گردشگری شبانه تا چه اندازه در کشور و کلان شهرهای ما معنا پیدا کرده است؟
زندگی شهری و محدودیت های گردشگری شبانه
در بسیاری از موارد می شنویم که زندگی شهری یعنی هشت ساعت کار، هشت ساعت تفریح و هشت ساعت استراحت. این در حالی است که در کلان شهرهایی مانند تهران و اصفهان به طور معمول تنها هشت ساعت کار معنا دارد و مابقی به استراحت اجباری ختم می شود چراکه تفریحاتی همچون رستوران گردی، خیابان گردی و … به واسطه تعطیلی زودهنگام مراکز تفریحی که به طور معمول تا ساعت 11 شب فعال هستند، امکان پذیر نیست.
در واقع با تعطیل شدن مغازه ها، سالن های سینما و تئاتر، مراکز فرهنگی، هنری و … در ساعت 12 شب، مرگی خاموش به شب ها هدیه می شود. این در حالی است که خانواده ها می توانند با در اختیار داشتن امکانات تفریحی تا پاسی از شب در کنار هم از موقعیت های به دست آمده لذت ببرند و دمی بیاسایند. اما با توجه به قوانین موجود می توان گفت تمام بهره مندی شهروندان از شهر تنها به 13 ساعت محدود می شود که به معنای محدودیت در زمان تفریح خانواده هاست.
زندگی شبانه یکی از بخش های تعریف شده در دنیاست که این روزها تبدیل به یکی از جاذبه های گردشگری شده است. حتی کشورهای مسلمان نیز از این مهم بهره جسته اند و در صدد توسعه و رونق گردشگری شبانه برآمده اند. در واقع می توان یکی از بارزترین موارد این مهم را در ماه رمضان شاهد بود. چنان که در ماه رمضان با اجرائی شدن طرح «اذان تا اذان» و فعالیت سالن های سینمایی و رستوران ها تا سحر رونقی هرچند یک ماهه به شب های کلان شهرها باز می گردد.
گردشگری شبانه وجود خارجی ندارد
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و فعالان گردشگری، گردشگری شبانه در تهران بسیار ضعیف است؛ چنان که می توان گفت اصلا وجود خارجی ندارد. به طور مثال می توان به یکی از نمونه های بارز گردشگری شبانه که همان حضور در شهر بازی هاست اشاره کرد. با حسابی سرانگشتی می توان به این نتیجه رسید که سهم هر تهرانی از شهر بازی ها به عنوان یکی از مصادیق گردشگری شبانه به یک هزارم درصد هم نمی رسد.
به گفته مسئولان شهر بازی ارم که می توان از آن به عنوان تنها شهر بازی روباز تهران نام برد، 70 درصد مردم تهران و کرج در طول سال حداقل یک تا سه بار از پارک ارم استفاده می کنند و 30 درصد باقی مانده هم شامل مردم شرق تهران می شود که با مشکلات تردد مواجه هستند و تعدادی از خانواده های شمال شهری که تفریحات خاص تری دارند. این بدان معناست که عملا یکی از عناصر گردشگری شبانه در کلان شهری مانند تهران معنا ندارد و جمعیت بیش از 9 میلیون نفره آن نمی توانند از امکاناتش بهره جویند.
تاریکی در بافت های تاریخی
البته این تنها مشکل گردشگری شبانه نیست، چراکه اگر بخواهیم بخش دیگری که همان بافت تاریخی را به مجموعه عناصر مؤثر در توسعه گردشگری شبانه بیفزاییم، باید گفت به طور کلی هنگامی که صحبت از گردشگرپذیرشدن بافت های تاریخی می شود، اولین تصویری که به طور ناخودآگاه در ذهن تداعی می شود، ترکیبی از زباله، اعتیاد، سیاهی و سکوت و خاموشی بناهایی است که با تاریک شدن هوا به همان اندازه در تاریکی فرو می روند و بیش از آنکه سوژه ای برای توسعه گردشگری شبانه باشند، به سوژه های اجتماعی و معضلات آن تبدیل می شوند.
گردشگری شبانه و امنیت در بافت های تاریخی، دو عامل جدایی ناپذیر هستند، چراکه امنیت موضوعی است که اهمیت آن در بافت های تاریخی به ویژه در شب ها دوچندان می شود؛ اما این مهم با وجود آنکه بیش از هفت سال از طرح آن می گذرد، هنوز محقق نشده و همواره گردشگری شبانه در بافت های تاریخی با دلهره و دیدن صحنه های ناخوشایند کارتن خواب ها و معتادان همراه است.
احیای گردشگری شبانه
البته مسئولان گردشگری نیز تأکید می کنند می توان گردشگری شبانه را احیا کرد. همان گونه که در مستندات تاریخی از جمله خاطرات عبدالله مستوفی و سعید نفیسی آمده، تهران تا دوره قاجار شاهد گردشگری های شبانه بود. تهران دوره قاجار نور و روشنایی نداشت؛ اما هویت داشت. با فرا رسیدن ماه رمضان مردم تا نیمه های شب خرید می کردند و به حسینیه ها می رفتند. شاید بتوان با تعریف ساز و کار جدید، این رونق را دوباره به شهرها باز گرداند. چنان که بخشی از این طرح در نوروز سال جاری نیز اجرائی شد و در مراسم «شبی با موزه» که پیرو آن موزه ملی تا ساعت 23 فعال بود بیش از 10 هزار نفر از آن بازدید کردند و در مراسمی که به این مناسبت تدارک دیده شده بود شرکت کردند.
امنیت کامل ایران موهبتی است که باید از آن برای توسعه گردشگری شبانه بهره برد، در این راستا می توان امکاناتی برای تغییر ساعت فعالیت واحدهای گردشگری فراهم کرد تا زندگی به شب های کلان شهرها باز گردد و نشاط را در مردم افزایش دهد. برج میلاد می تواند تا صبح باز باشد، شهر بازی ها و سایت های تاریخی می توانند به جای آنکه ساعت 12 شب به کار خود پایان دهند تا سحر فعال باشند و گردشگران را به سوی خود فرا بخوانند. برگزاری شاهنامه خوانی، سیاه بازی و … نیز از دیگر امکاناتی است که می تواند شب های شهرهای ایران را رونق ببخشد. حتی می توان امکانات ویژه ای برای دوچرخه سواری در شب ایجاد کرد و با نورپردازی اماکن تاریخی زندگی شبانه را رونق بخشید.
زندگی شبانه در ماه مبارک رمضان می تواند تجربه ای منحصر به فرد برای ادامه این روند در سایر ماه های سال به ویژه در تابستان باشد؛ تجربه ای که می تواند رونق و زندگی را نه تنها در روزهای بلند و گرم تابستان، بلکه در شب ها نیز جاری کند. تحقق تمام این امور به ایجاد تسهیلات و فراهم شدن زیربنای آن و اجازه اداره اماکن برای ادامه فعالیت اصناف تا سحر نیاز دارد.
منبع: روزنامه شرق
