امروزه در رشته کوهنوردی، اکثر گروه ها و تیم ها، برنامه هایی در مناطق مختلف و بعضا جدید و بکر را برگزار می کنند که متأسفانه، یا عکس و متنی مکتوب از آن تدوین نمی کنند یا اینکه گزارشی مناسب و اصولی در اختیار خوانندگان قرار نمی دهند. در این مطلب، اصول مهم گزارش نویسی در کوهنوردی را بازگو می کنیم.
گزارش نویسی سه مرحله دارد که عبارتند از:
- کسب آگاهی قبل از اجرای برنامه
- مشاهده و بررسی هنگام اجرای برنامه
- اصلاح پس از برنامه
کسب آگاهی قبل از برنامه مشتمل است بر خواندن تمام گزارش های قبلی، دیدن کروکی و نقشه و گفتگو با اشخاصی که برنامه مورد نظر را قبلا اجرا کرده اند. به این ترتیب قبل از اجرای برنامه، تصویری ذهنی از برنامه ساخته ایم. منابع موجود که به طور معمول می تواند مورد استفاده قرار گیرد، عبارتند از:
- مجموعه گزارش برنامه ها در بایگانی گروه
- نقشه های کوهنوردی و کروکی های تهیه شده توسط کوهنوردان، باشگاه ها و سازمان های کوهنوردی
- گزارش برنامه های موجود در سایت های اینترنتی گروه های کوهنوردی
پس از کسب آگاهی های مقدماتی، تصویری از برنامه ساخته ایم. مرحله بعد یعنی هنگام اجرای برنامه، زمان مشاهده و بررسی این تصویر است. گزارش نویس در این مرحله درستی یا نادرستی داده ها را مشخص می کند و پس از آن زمان نوشتن گزارش تمام اصلاحات را به طور دقیق در آن وارد می کند.
چقدر باید نوشت؟
نه آنقدر کوتاه که خواننده متوجه مقصود ما نشود و نه آن قدر بلند که از خواندن آن منصرف شود.
چه باید نوشت؟
1. عنوان برنامه (راهپیمایی، کوهپیمایی، صعود قله، کویرنوردی، دیواره نوردی، غارنوردی، جنگل نوردی، دره نوردی، صحرانوردی، برنامه شناسایی، برنامه پاکسازی، برنامه آموزشی و …)
2. نام کوه (نام اصلی، نام های دیگر قله و وجه تسمیه)
3. ارتفاع قله
ذکر ارتفاع مبدأ صعود، نقاط مهم بین راه، گردنه ها، قله های فرعی و قله اصلی در گزارش نویسی در کوهنوردی لازم است. GPS، ارتفاع سنج و نقشه های توپوگرافی تجهیزات مناسبی برای مسیریابی و یافتن ارتفاع نقاط هستند. برای بعضی که به نقشه خوانی مسلط هستند، نقشه های توپوگرافی اصل و ارتفاع سنج مکمل است. ارتفاع سنج ممکن است تحت عواملی اشتباه کند ولی نقشه های توپوگرافی دقیق هستند. البته GPS نسبت به سایر روش ها خطای بسیار کمتری دارد.
4. موقعیت جغرافیایی
4.1. قله در چه استان واقع است؟
4.2. نزدیک ترین شهر مهم به آن چیست و چند کیلومتر با آن فاصله دارد؟
4.3. روستاهای اطراف کوه چه نام دارند و در چه جهتی نسبت به کوه قرار دارند؟
4.4. قله در کدام طول و عرض جغرافیایی قرار دارد؟
4.5. کوه مورد نظر در چه رشته کوهی واقع است و از جهات مختلف به چه رشته کوه هایی متصل می شود؟
4.6. از جهات مختلف به چه کوه هایی متصل می شود؟
4.7. کوه مزبور در کدام حوضه آبریز قرار دارد؟
5. نحوه دستیابی به منطقه و وسایل نقلیه جهت دسترسی به منطقه
5.1. از چند راه می توان به مبدأ صعود رسید؟
5.1. نام روستاها و آبادی هایی که در طول مسیرقرار دارند و فاصله (مسافتی یا زمانی) بین آن ها
5.2. وضعیت راه ها به لحاظ آسفالت، خاکی، جیپ رو و …
5.3. وضعیت راه ها در فصول مختلف
5.4. نوع، ساعت حرکت، مبدأ حرکت و نرخ وسایل نقلیه عمومی جهت دستیابی به منطقه
5.5. نوع، ساعت حرکت، مبدأ حرکت و نرخ وسایل نقلیه عمومی جهت بازگشت از قله
6. توصیف شهر، آبادی یا روستاهای منطقه
6.1. امکاناتی مانند برق، آب لوله کشی، تلفن راه دور، آنتن دهی موبایل، درمانگاه، حمام، مدرسه، مسجد، پاسگاه یا پلیس راه، وجود مغازه و فروشگاه، نانوایی
6.2. زبان، مذهب، وضعیت معیشتی و اقتصادی ساکنین و نحوه برخورد با کوهنوردان و صنایع دستی و سوغات
6.3. نقاط دیدنی، کتیبه ها و بناهای قدیمی، دریاچه ها، پارک های ملی، مناطق حفاظت شده
7. مسیر قله
7.1. از چند جبهه و چند مسیر می توان به قله صعود کرد و مبدأ صعود آن ها کدام است؟
7.2. مسیرهای صعود نشده آن کدام است؟
7.3. توصیف چشم اندازها و دید منطقه (قلل و مناطقی که از روی ارتفاعات دیده می شوند، اولین نقطه ای که قله دیده می شود)
7.4. وضعیت مسیر (میزان برف در طول مسیر، مناطق بهمن خیز، مناطقی که خطر ریزش سنگ دارند، مناطق باتلاقی یا گلی)
7.5. تحلیل وضعیت منطقه جهت اجرای برنامه در فصول مختلف، مسیرهای صعود زمستانی و تابستانی و بهترین زمان صعود
7.6. عکس و اسلاید و کروکی از منطقه
8. زمانبندی صعود و فرود
9. توصیف جغرافیای تاریخی منطقه
10. توصیف جغرافیای طبیعی منطقه (پوشش گیاهی و جانوری، یخچال طبیعی، رودخانه، جنگل، ساختار کوه های منطقه)
11. توصیف پناهگاه ها و جانپناه های منطقه و محل های کمپ (از لحاظ موقعیت و ارتفاع و وضعیت جانپناه و ظرفیت آن)
12. وضعیت آب آشامیدنی (رودخانه، چشمه، حوضچه آب، پهنه برف، برکه و آخرین نقطه ای که می توان آب برداشت)
13. شرایط جوی منطقه (در این برنامه و در حالت کلی) و (از لحاظ بارش برف یا باران، مه، آفتاب، باد)
14. اولین صعود، صعودهای شاخص
پیدا کردن اولین صعود در ایران کار آسانی نیست چرا که گزارش نویسی در کوهنوردی ما جا افتاده نیست. نوشتن تاریخچه ای از اولین صعود و صعودهای شاخص کامل کننده یک گزارش خوب است. گفتگو با کوهنوردان قدیمی، مراجعه به فدراسیون و سازمان های کوهنوردی قدیمی و استفاده از بایگانی گزارش ها در این مورد لازم است.
15. شرایط برنامه و تیم (مناسبت اجرای برنامه، سرپرست برنامه، نفرات برنامه، تعداد نفرات، شرایط شرکت در برنامه، برنامه های آمادگی، وسایل فنی مورد نیاز، تاریخ اجرای برنامه، مبدا حرکت و هزینه های برنامه و …)
16. توضیحات (وقایع خوشایند و ناخوشایند در طول اجرای برنامه و …)
17. تذکرات و نکات مهم در ارتباط با اجرای برنامه
18. راهنمایان محلی
آدرس، شماره تلفن و مشخصات نفراتی که می توانند به عنوان راهنمای منطقه اطلاعات داشته باشند یا افراد محلی که می توانند در منطقه به کوهنوردان کمک کنند یا حیوانات چهارپا در اختیار کوهنوردان قرار دهند. (در صورت تمایل این افراد)
ویژگی های یک گزارش
1. یک گزارش نویسی در کوهنوردی به گونه ای باشد که یک کوهنورد نا آشنا به منطقه بتواند به راحتی راه خود را یافته و حداقل در مسیریابی دچار مشکل نشود. اگر چه بهتر آن است با یک کوهنورد مسلط به منطقه و یا افراد محلی آشنا به محل این امر به انجام رسد. اما مواقعی هم هست که هیچ یک از این ها در دسترس نیست و دلی مشتاق کوه است!
2. لازم است گزارش نویس، آشنایی اولیه با فن توصیف چشم انداز و اصطلاحات رایج مورد استفاده در این زمینه داشته باشد و از طرفی قاطبه کوهنوردان نیز بایستی یک سری مفاهیم را تعریف و در مورد هر یک از اصطلاحات رایج اتفاق نظر حاصل نمایند. واژه هایی نظیر: شیب (تند، متوسط، کم)، شن اسکی (واریزه)، واریزه سنگی، بهمن، دشت، تپه، رودخانه، آبراهه و … هر یک بایستی مفاهیم واحدی را به ذهن متبادر سازند. البته تعاریفی کلی از قبیل کوه، قله، تپه، گردنه، یال و گرده در منابع مختلف آمده است اما برای نوشتن یک گزارش خوب، کافی نیستند و در این زمینه حتما باید به تقسیم بندی “جزئیات پوشش سطح زمین” پرداخته شود.
3. آشنایی اولیه به علوم زمین شناسی و حداقل شناسایی گروه های اصلی سنگ ها (آذرین، رسوبی و دگرگونی) و ساخت های اصلی (چین ها و گسل ها و …) موجب غنای بیشتر و علمی شدن یک گزارش کوهنوردی می شود ضمن اینکه این مشخصات برای افراد آشنا به موضوع، آدرس های بسیار کلیدی و واضحی بر روی زمین هستند.
4. با برطرف شدن خطاهای عمدی که دولت های بزرگ بر روی گیرنده های جی پی اس اعمال می کردند و نیز ارزان شدن روز افزون آن ها، در حال حاضر این وسیله یکی از ضروری ترین ابزارهای کوهپیمایی به ویژه در مناطق ناشناخته است. با پیاده کردن نقاط یک مسیر بر روی نقشه های توپوگرافی می توان نقشه های دقیق مسیرهای کوهنوردی را در اختیار داشته و از آن ها در تدوین گزارش استفاده کرده و به دیگران انتقال داد. (به جای ترسیم کروکی هایی که هیچ کمکی به مسیریابی نمی کنند!)
5. در این زمینه فدراسیون و هیئت های کوهنوردی می توانند با برگزاری کلاس های آموزشی گزارش نویسی در کوهنوردی توسط اساتید کوهنورد دست به قلم و با لحاظ بند 2، سهم مهمی در ارتقای این دانش داشته باشند.
جامعه کوهنوردان این سرزمین، همان گونه که در حفاظت محیط های طبیعی و زیستگاه های بکر کشورمان کوشا و پیشاهنگ هستند بایستی در این زمینه نیز شاهد تحرکی از آن ها باشیم. بیایید گزارش های صعود را به گونه ای بنویسیم که علمی و گره گشا بوده و موجب ارتقای جایگاه این ورزش در جامعه شود. گزارش های خوردن و خوابیدن و ساعت فلان و فلان بایستی فرع بر اطلاعات اساسی و با ارزشی باشد که در یک گزارش صعود نگاشته می شود.
اصول گزارش نویسی
مطالب و عناوینی که در یک گزارش جامع باید در نظر گرفته شود به قرار زیر است:
نام برنامه
نوع منطقه
موقعیت جغرافیایی
طول و عرض جغرافیایی
استان، شهرستان، بخش و دهستان
چگونگی دسترسی به منطقه از طریق جاده (وسائط نقلیه عمومی)
نام روستاهای بین راه از آخرین شهر با ذکر مسافت و نوع جاده
نام آخرین آبادی منتهی به منطقه و ارتفاع آن
قلل، گردنه ها و معابر مهم بین راه تا رسیدن به منطقه
جهت جغرافیایی منطقه نسبت به نقطه حرکت
ارتفاع منطقه از سطح دریا
نام رشته کوه
توضیح کافی در مورد مسیر و علائم طبیعی و محل های اطراق از آخرین آبادی تا منطقه صعود
منابع تامین آب آشامیدنی، چشمه ها، رودخانه ها و …
تجهیزات مورد نیاز جهت صعود و بهترین زمان صعود
مدت زمان لازم جهت صعود
نوع و ویژگی های منطقه
کروکی منطقه
اسامی و مکان دقیق قلل و عوارض دیگر منطقه
آثار باستانی و نقاط دیدنی منطقه
جانوران و حیوانات منطقه
پوشش گیاهی منطقه
رودخانه های اطراف
تصویری از نمای عمومی منطقه از نقطه شروع و از آخرین آبادی
تصویری از ویژگی ها، مشخصه ها و نقاط خاص مسیر
تصویری از منطقه مقصد
زبان بومی منطقه
نام و آدرس راهنمایان محلی
نام، آدرس و تلفن سرپرست
نظر سرپرست برنامه نسبت به ویژگی ها، مشکلات و سایر موارد قابل توجه
نام گروه کوهنوردی
نام هیئت کوهنوردی شهر (برای برنامه های خارج از استان نام هیئت استان)
استان
تاریخ صعود و یا بازدید
شرایط جوی
مدت صعود و یا بازدید (ساعت ها)
تاریخ تنظیم گزارش
نام محقق و گزارشگر
منابع و مأخذ اطلاعات علمی قابل استناد
اسامی همنوردان با ذکر سمت و مسئولیت در برنامه
در کل گزارش شما باید به گونه ای تدوین و تنظیم شود که هنگامی که خواننده خود به آن جا برود مثل این باشد که قبلا آنجا بوده و این سفر چندم اوست. توجه فرمایید که امروزه با گسترش تکنولوژی، سعی کنید حتما گزارش خود را در یکی از سایت ها یا وبلاگ و بلاگ های اینترنتی نشر دهید.
