70 درصد از مجموع 410 میلیارد متر مکعب بارش سالانه کشور (حدود 290 میلیارد متر مکعب) در نواحى کوهستانى صورت مى گیرد.
یک پنجم سطح خشکى هاى جهان را کوه ها تشکیل مى دهند. بیش از نیمى از جمعیت جهان به منابع آب کوه ها براى کشاورزى، برق، صنایع و از همه مهم تر آشامیدن وابسته هستند. 12 درصد از جمعیت جهان مستقیما تحت تاثیر کوه ها قرار دارند. سرچشمه مهم ترین رودهاى جهان مثل نیل، آمازون و گنگ در کوه ها قرار دارد، به همین دلیل کوه ها را “برج هاى آب شیرین” جهان نامیده اند. 28 درصد از جنگل هاى جهان در نواحى مرتفع واقع شده اند که به “جنگل هاى کوهستانى” معروف هستند.
کوه ها به دلیل کمربندهاى ارتفاعى مختلف، شیب و جهت هاى جغرافیایى، داراى بیش ترین تنوع گیاهى و جانورى هستند، از این رو این اکوسیستم ها را در زمره نقاط داغ (Hot Spots) طبقه بندى کرده اند. به دلیل پستى بلندى، ارتفاع و سرسبزى محیط، کوه ها در بر گیرنده مجموعه اى از جلوه هاى طبیعى بوده و هر ساله میزبان میلیون ها گردشگر از سراسر دنیا هستند.
بسیارى از میراث هاى فرهنگى جوامع بشرى در کوه ها قرار دارند. تمدن هاى درخشان بسیارى در کوه ها متولد شده اند. کوهستان الهام بخش انسان در چیرگى بر موانع و دشوارى ها بوده است. کوه، نماد مقاومت، استحکام، پایدارى و سربلندى است. کوه ها محل نزول وحى و مکان هایى مقدس اند.
ایران با میانگین ارتفاع 1000 متر از سطح دریا، یکی از مرتفع ترین کشورهای جهان است. بیش از 50 درصد از سطح کشور را کوه ها فرا گرفته اند و دیگر نقاط نیز شدیدا تحت تأثیر کوهستان های اطراف خود قرار دارند.
70 درصد از مجموع 410 میلیارد متر مکعب بارش سالانه کشور (حدود 290 میلیارد متر مکعب) در نواحى کوهستانى صورت مى گیرد. اگر رشته کوه هاى زاگرس و البرز در فلات ایران نبودند، این سرزمین سرتاسر خشک و بیابانى بود. در هر نقطه اى از کشور چشمه، جویبار یا رودخانه اى وجود دارد، در بالادست آن کوهى دیده مى شود. به دلیل ارتفاع، کوه ها آب و هواى خشک و گرم فلات ایران را تعدیل کرده و شرایط زیستى بهترى را براى ساکنین خود فراهم مى آورند. به همین دلیل، بیش ترین سکونتگاه هاى انسانى در ایران در نزدیکى یا دامنه کوه ها شکل گرفته اند. آب شیرین، چوب، انرژى، مرتع، گیاهان و جانوران گوناگون از مهم ترین محصولات و منابع کوه ها هستند.
مراتع کوهستانى بخش عمده اى از خوراک دام در کشور را تامین مى کنند. بخش اعظم جنگل هاى خزرى در نواحى مرتفع و تقریبا تمامى جنگل هاى زاگرس، کوهستانى هستند. تنوع زیستى (گیاهى و جانورى) فوق العاده اى در کوه هاى ایران وجود دارد. تاکنون بیش از 8 هزار گونه گیاهى در ایران شناسایى شده که رویشگاه بسیاری از آن ها، کوهستان ها و نواحی مرتفع می باشد. از این تعداد، 1700 گونه، بومى (اندمیک) کشورمان است. شالوده حیات انسانى و زیربناى اقتصادى در سراسر کشور به کوه ها گره خورده و حیات دشت ها مرهون و مدیون نعمات کوه هاست.
آب: کوه ها را برج های آب شیرین جهان می نامند. تمامی رودخانه های بزرگ دنیا از کوه ها سرچشمه می گیرند. بیش از نیمی از مردم جهان برای کشاورزی، صنعت، مصارف خانگی و آشامیدن به آب شیرین کوه ها وابسته هستند. 70 درصد از بارش های سالانه کشور به شکل برف و باران در کوه ها و نواحی مرتفع صورت می گیرد.
تنوع زیستی: کوه ها به دلایلی همچون شیب، جهات جغرافیایی، جنس خاک و “کمربندهای ارتفاعی” مختلف، دارای غنی ترین تنوع گونه ای (گیاهی و جانوری) هستند. بسیاری از گیاهانی که زمانی در دشت ها زندگی می کردند، به دلیل خشکی و کم آبی این محیط ها، کوهستان ها را برای ادامه زندگی و بقای خود انتخاب کرده اند. در کوه های کشورمان تاکنون 8 هزار گونه گیاهی شناسایی شده که از این تعداد حداقل 1500 گونه بومی ایران هستند یعنی در جای دیگری از جهان نمی رویند.
جنگل: 28 درصد از جنگل های جهان و بیش از 80 درصد از جنگل های ایران در نواحی کوهستانی و مرتفع قرار دارند. جنگل های کوهستانی برای سلامت انسان مهم و ضروری بوده، از آب و خاک حفاظت می کنند، خانه امن جانوران و حیات وحش هستند و مواد غذایی و چوب را در اختیار ما قرار می دهند. جنگل ها را بزرگ ترین سدهای آبی جهان نامیده اند زیرا قابلیت نفوذ آب در خاک جنگل بیش از 40 برابر خاک معمولی است.
مرتع: بیش ترین و مرغوب ترین مراتع کشورمان در نواحی مرتفع و کوهستانی قرار دارند. این مراتع هم از نظر ارزش های زیست محیطی و هم از نظر ارزش های علوفه ای دارای اهمیت هستند. بنابر آمار فائو، ارزش های زیست محیطی یک هکتار مرتع در یک سال 232 دلار و ارزش علوفه ای آن تنها 57 دلار است. این در حالی است که مراتع کوهستانی به شدت مورد تعلیف دام قرار داشته و ارزش های زیست محیطی آن ها به ویژه نقش آن ها در حفظ آب و خاک نادیده گرفته می شود. با تخریب مراتع، خاک کوه ها به راحتی با ریزش باران شسته شده و از دسترس خارج می شود.
جاذبه های گردشگری: کوه ها مجموعه ای از زیباترین جلوه های طبیعی را در خود جای داده اند. پستی و بلندی، ارتفاع، دره، آبشار، گل و گیاه و … از مناظری هستند که در مجموع، کوه ها را به موزه های منحصربه فرد طبیعی تبدیل نموده اند. آرامش محیط و دوری از جنجال و شلوغی شهرها از دلایلی هستند که هر ساله میلیون ها انسان را به کوه ها می کشانند.
فرش سبز کوهستان: بوته ها، گل ها، گیاهان، درختان و درختچه ها، فرش سبز کوهستان را تشکیل می دهند. فرش سبز کوهستان، لایه محافظ خاک در مناطق کوهستانی است. در صورت تخریب این لایه محافظ، خاک در شیب های کوهستانی در معرض فرسایش شدید آبی و خاکی قرار می گیرد.
