لکنت زبان یک اختلال سیالی بیانِ لفظی است که بر اساس تکرارها و تطویل های غیر ارادی، صدادار یا بی صدا، به هنگام انتشار واحدهای کوچک سخن یعنی اصوات، هجاهای مجزا یا هجاهای کلمات مشخص می شود. این اختلال ها معمولآ بسیار فراوانند و به آسانی مهار نمی شوند.
لکنت زبان به دو صورت در کودکان خردسال ایجاد می شود:
1. در اثر یک فشار روانی بیش از آستانه تحمل
2. در اثر تقلید از گفتار لکنت دار شخصی دیگر
تعداد کمی از این کودکان موفق می شوند در اثر چیدمان های عوامل شخصیتی، خانوادگی و فرهنگی، الگوی گفتاری خویش را تغییر داده و بهبود یابند. ولی آن دسته که مشکل را به سنین بالاتر از 5 سالگی انتقال می دهند، فقط با کمک های کارشناسانه می توانند از دام این عارضه رهایی یابند.
همزمان با افزایش سن و تلاش های پیوسته توام با شکستِ شخص به منظور پنهان کردن لکنت خویش از دید دیگران، «عوارض لکنت زبان» گسترش می یابد و یک زندگی واکنشی و المثنی را به او تحمیل می کند.
پنهان کاری
1. پیش بینی: هنگامی که شخص به صدا یا موقعیتی خاص می رسد، با پیش بینی وقوع لکنت، گزینه های از پیش آماده خود را برای دور زدن آن به کار می برد: مترادف گویی، درنگ، تولید صداهای کمکی، بازگشت
2. متغیر کردن تن صدا، لهجه و تلفظ
3. سکوت
4. حاشیه گویی
5. حرافی
6. انکار و دلیل تراشی
7. تغییر رفتار
8. دستکاری ذهن
در اثر پنهانکاری ها و همچنین فعال شدن این عوارض، رفته رفته علت اولیه ایجاد لکنت (مثل ترسیدن) رنگ می بازد و جای خود را به «چرخه لکنت زبان» می سپارد. به بیان دیگر، علت لکنت کردن یک کودک تازه مبتلا، پیروی از الگوی گفتاری آشفته ای است که در اثر فشار روانی و یا تقلید حاصل شده است؛ ولی علت لکنت کردن بزرگسالان، قرار گرفتن در چرخه لکنت است. تمامی بزرگسالان می توانند فرآیند لکنت کردن خویش را در این زنجیره ردیابی کنند.
با کمی دقت در این چرخه متوجه می شویم لکنت زبان عارضه ایست اکتسابی که از عادات شرطی شده پیروی می کند؛ و نمی توان علت آنرا به اختلال یا ضایعه ای عضوی (ژن، مغز، عصب) نسبت داد. بی تردید اولین گام در درمان لکنت زبان نیز درک همین واقعیت است که درمانجو دریابد برخلاف شایعات مرسوم، دچار هیچ گونه ضایعه جسمی نیست.
با وجود اینکه گفتار درمانی تنها رشته معتبر و علمی در خصوص شناخت و درمان این عارضه است، ولی متاسفانه به دلیل ضعف های آموزشی، فرهنگی و همچنین تبلیغات نادرست برخی سودجویان، کمتر درمانجویی را می توان یافت که قبل از مراجعه به گفتار درمانی، در دام حرفه های نامربوط به این عارضه نیفتاده باشد.
جنبه های درمان لکنت زبان
برای رسیدن به درمان کامل و پایدار، حتما لازم است سه جنبه زیر در مسیر درمان اصلاح شوند:
1. آسیب یا لکنت ذهنی (آنچه که در ذهن شخص رخ می دهد). شامل حلقه های 5-1 در چرخه لکنت
2. واکنش یا لکنت ظاهری (آنچه که قابل مشاهده یا لمس باشد). شامل حلقه های 9-6 در چرخه لکنت
3. اصلاح و بازسازی دیدگاه ها و ارتباطات آسیب دیده شخص. طبیعی است اصلاح این جنبه ها فقط در یک گروه درمان سازمان یافته و منسجم امکانپذیر است.
نویسنده: کامبخش ف.، کارشناس لکنت زبان کودکان و متخصص درمان اختلال تکلم در بزرگسالان
