17 ژوئن برابر با 27 خرداد روز جهانی بیابان زدایی است. بیابان زایی در کنار تغییرات جوی، یکی از بزرگترین چالش های بشر در قرن اخیر است. با نامیدن یک روز در سال به این مناسبت، تلاش می شود تا علاوه بر آشنا کردن مردم با این مساله و جلب توجه جهانیان به مساله بیابان زایی در بسیاری از کشورهای جهان، راهکارهایی برای مهار این پدیده پیدا شود. 191 کشور در جهان عضو کنوانسیون بین المللی مبارزه با بیابان زایی هستند. این کنوانسیون در کنار مهار بیابان زایی، به دنبال ریشه کن کردن فقر و رسیدن به توسعه پایدار در کشورهای مبتلا است.
پس از دو چالش تغییرات جوی و کمبود آب شیرین، پدیده بیابان زایی سومین مشکل بزرگ جامعه جهانی در قرن 21 به شمار می آید. بر اساس گزارش های سازمان های بین المللی، 5 میلیارد هکتار از اراضی جهان در 110 کشور، با پدیده بیابان زایی رو به رو هستند. مقابله با این پدیده، یک مقوله ملی و بین المللی است.
نامگذاری یک روز در سال به این پدیده، بهانه ای است برای تحکیم و گسترش همکاری ها، در مبارزه با پدیده زایش بیابان و تاکید بر این نکته که با همکاری کشورهای عضو، می توان راه حلی برای این مشکل اساسی یافت. با نهایی شدن کنوانسیون بیابان زدایی سازمان ملل متحد در 17 ژوئن سال 1994 ایران جزو نخستین کشورهایی بود که به عضویت این کنوانسیون درآمد.
بیابان زایی به معنای تخریب سرزمین یا کاهش توان تولید بیولوژیک سرزمین های واقع در مناطق خشک و نیمه خشک است. پیدایش سرزمین های بیابانی، از یک سو زاییده عوامل محیطی است. عوامل محیطی اقلیمی مانند بارندگی های نامناسب و دمای بالای هوا که تبخیر شدید را به دنبال دارد و بادهایی با سرعت زیاد و بلایای طبیعی مانند سیل، در ایجاد بیابان سهم به سزایی دارند. از سوی دیگر عوامل انسانی در تشکیل بیابان را نباید نادیده گرفت. بهره برداری بیش از اندازه از سفره های آب زیرزمینی، آلوده کردن آب های زیرزمینی و تخریب و تبدیل غیر اصولی جنگل ها و مراتع از مهم ترین عوامل بیابان زا محسوب می شوند.
61 درصد از مساحت کشور ایران دارای اقلیم خشک و فراخشک است. به این ترتیب ایران 3.80 درصد از مناطق بیابانی جهان را به خود اختصاص می دهد. به گفته غلامعباس عبدی نژاد، مدیر کل دفتر امور بیابان های ایران، 100 هزار هکتار از اراضی در ایران در معرض پدیده بیابان زایی قرار دارند.
کاهش توان بیولوژیک خاک، غیرقابل کشت شدن اراضی حاصل خیز و اثرات گسترده اکولوژیکی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی، فقر و تخریب منابع پایه، بخشی از آثار و پیامدهای جهانی پدیده بیابان زایی محسوب می گردد. از سوی دیگر افزایش حساسیت اراضی به فرسایش، افزایش سیل خیزی را به دنبال دارد. هدر رفت منابع پایه، یعنی خاک، آب و پوشش گیاهی با تشدید پدیده های فقر، مهاجرت و بیکاری ناپایداری های اکولوژیکی، اجتماعی، اقتصادی و زیستی را به همراه می آورد.
یکی از اقدامات ایران پس از پیوستن به کنوانسیون بیابان زدایی، تشکیل کمیته ملی بیابان زدایی کشور بود. فرهنگ سازی، فقرزدایی و توانمندسازی جوامع محلی (عشایری و روستایی) از مهم ترین اصول بیابان زدایی پایدار محسوب می گردد. ایران در راه مهار بیابان زایی یکی از موفق ترین کشورهای جهان است که برای مثال با کنترل فرسایش بادی و مدیریت جنگل های دست کاشت بیابانی، احداث بادشکن ها و برنامه ریزی در جهت استفاده از انرژی خورشیدی به منظور کاهش بوته کنی که منجر به لخت کردن زمین از پوشش گیاهی می شود، به مبارزه با این چالش قرن رفته است.
اکنون مهار بیابان زایی در ردیف مساله ای مانند تغییرات جوی قرار گرفته و کنوانسیون بین المللی بیابان زایی تلاش می کند که از یکسو به آگاهی دولت ها و مردم پرداخته و از سوی دیگر با ارائه راهکارها و برگزاری نشست ها جهانیان را در مبارزه با این پدیده بسیج کند.
منبع: دنیای اقتصاد