در این نوشته به معرفی سیزده فیلم کوهنوردی برتر در دنیای سینما و دنیای کوهنوردی می پردازم.
اگر به کوهنوردی علاقه دارید یا از صخره نوردی لذت می برید، حتما آرزو دارید که روزی با بزرگ ترین چالش هایی که طبیعت برای شما در چنته دارد، روبه رو شوید؛ یعنی تلاش برای صعود به بلندترین قله ها یا بالا رفتن از سخت ترین صخره ها. اما حتی اگر مانند نگارنده از فکر کردن به صعود از یک کوه بلند هم احساس خستگی می کنید، حتما از تماشای تلاش مردان و زنانی سخت کوش که از پس رام کردن خشن ترین بخش های طبیعت برمی آیند، لذت می برید و اراده ی آن ها را می ستایید. در این لیست ۱۳ فیلم برتر با محوریت کوهنوردی و صخره نوردی معرفی شده است.
از آن جا که مخاطب علاقه مند به این نوع سینما دوست دارد که به واقعی ترین شکل ممکن با چالش های فتح یک قله یا بالا رفتن از یک صخره روبه رو شود، بسیاری از آثار شاخص این نوع سینما به دسته ی فیلم های مستند تعلق دارند. مهم ترین موضوع در فیلم های کوهنوردی، جدال اشخاص حاضر در صحنه با مشکلاتی است که طبیعت پیش روی آن ها می گذارد. از آن جایی که سینمای داستانی هم مختصات ویژه ی خود را دارد و اساسا در جهانی رویایی و تخیل شده می گذرد، نمی تواند مانند خود واقعیت این جدال را به نمایش گذارد.
دلیل دیگر این ماجرا به اهمیت کمتر شخصیت پردازی کلاسیک یا توجه به زندگی خصوصی قهرمانان درام بازمی گردد. اگر سکانس هایی این چنین در فیلمی با محوریت تلاش یک کوهنورد وجود دادشته باشد، قطعا به همراهی ما با فیلم و درک بهتر شخصیت کمک می کند اما زیاده روی در پرداختن به آن، قطعا فیلم را زمین خواهد زد. شخصیت پردازی در آثار کوهنوردی از طریق نمایش انتخاب شخصیت ها در موقعیت های سخت صورت می گیرد و این موضوع به اندازه ی کافی در فیلمی مستند در باب زندگی یک کوهنورد و انتخاب هایش در حین برخورد با یک خطر، وجود دارد. ضمن این که جهان کوهنوردی آن قدر انسان های بزرگ و قهرمان دارد، که نیازی به ساختن قهرمانان خیالی نیست.
اما این به آن معنا نیست که فیلم های داستانی در این فهرست جایی ندارند. اما موضوع این جا است که حتی فیلم های داستانی هم از زندگی همین قهرمانان الهام گرفته اند. به لحاظ ژانری در سینمای داستانی عموم فیلم های این چنینی به سینمای ماجراجویی تعلق دارند. اگر سری به داستان فیلم ها بزنید و آن ها را مرور کنید، متوجه خواهید شد که با عده ای آدم ماجراجو و نترس روبه رو هستید که از به چالش کشیدن توانایی های خود لذت می برند و قدم در راه مسیرهای ترسناکی می گذارند که به لحاظ عظمت، تفاوتی با اعمال محیرالعقول قهرمانان سینمای ماجراجویانه ندارد. تنها تفاوت در این است که جای دیوان و ددان ترسناک یا غول های بی شاخ و دم، با قله های برفی یا صخره های بلند و چند و صدمتری عوض شده است.
سرمای سوزان، ارتفاع بسیار بلند، امکان سقوط، عدم وجود امکان اشتباه، اراده هایی که مدام به چالش کشده می شوند و احتمال مرگ به دست نیروی طبیعت، این نوع فیلم ها را به ژانر بقا و نبرد انسان در برابر طبیعت هم نزدیک کرده است. این درست که قهرمانان درا م های این چنینی آگاهانه قدم در این مسیر سخت می گذارند و از مشکلات پیش رو با خبر هستند، اما در نهایت جدال آن ها با طبیعت است که درام را به پیش می برد و در نتیجه این فیلم ها را شبیه به آثار ژانر بقا می کند. به ویژه این که فیلم های معروف کوهنوردی، به تلاش کسانی می پردازد که تلاش کرده اند از پس رام کردن بلندترین کوه ها و سخت ترین مسیرها برآیند، نه فتح تپه ای در نزدیکی محل زندگیشان.
به همین دلیل هم قهرمانان این آثار در جهان کوهنوردی مانند قهرمانان باستانی ستایش می شوند. چرا که اعمال آن ها فراتر از اعمال آدم های معمولی، به دلاوری های قهرمانانی در کتب قدیمی می ماند که از پس بزرگترین مشکلات برمی آمدند و در نهایت و با بازگشت به شهر خود، مورد ستایش اهالی قرار می گرفتند. از این رو در این لیست با آثاری طرف هستیم که یا از زندگی مردان و زنان سرشناس وام گرفته و یا مستقیما مستندی بر اساس تلاش های آن ها برای فتح یک قله، یا دست و پا زدن هایشان برای زنده ماندن هستند.
قله (The Summit)
کارگردان: نیک رایان
نوع فیلم: مستند
محصول: ۲۰۱۲، بریتانیا
امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۶.۸ از ۱۰
امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۶۵٪
قله K2 دومین قله ی مرتفع جهان پس از اورست است که در شمال شرقی کشور پاکستان و در ادامه ی رشته کوه هیمالایا واقع شده. این قله در عین حال پر تلفات ترین قله در تمام دنیا و دارای سخت ترین مسیر صعود در بین تمام کوه های مرتفع هستی است. از این رو نام آن با تلفات و مرگ گره خورده و کوهنوردان آن را مانند هیولایی ترسناک می بینند که مدام قربانی می گیرد اما فتح آن هم به همین دلیل دلنشین است. پس طبیعی است که روبه رو شدن با چالش های آن، می تواند هم وسوسه کننده باشد و هم خطرناک. چرا که کوهنوردان حرفه ای بالا رفتن و فتح قله ی آن را پرافتخارتر از فتح قله ی اورست می دانند، شاید در بین عامه ی مردم مانند فتح اورست با شهرت همراه نباشد اما کسی که موفق به فتح k2 شود، در دنیای مخصوص این ورزش به نام و آوازه ی بیشتری دست پیدا می کند.
در سال ۲۰۰۸ یکی از تلخ ترین فاجعه های دنیای کوهنوردی در راه صعود به این قله اتفاق افتاد. در آن سال در فاصله ی صعود روز جمعه تا فرود و بازگشت روز شنبه، ۱۱ نفر از کوهنوردان جان خود را از دست دادند و تعدادی کمی توانستند جان سالم به در ببرند؛ یعنی در زمانی نزدیک به ۲۴ ساعت. مستند «قله» دقیقا به همین زمان کوتاه اما پر فاجعه می پردازد. جالب این که برخی از جان به در بردگان در این مستند حاضر هستند و از آن روز ترسناک می گویند.
فیلم ترکیبی از تصاویر باقی مانده و پیدا شده با تصاویری بازسازی شده طبق گفته های شاهدین است. همین خبر از حضور تعلیقی می دهد که با کارگردانی خوب نیک رایان و دست گذاشتن روی نقاط سرنوشت ساز سفر و تصمیمات شخصیت ها در زمان های ترسناک و تاکید روی آن ها، به دست آمده است. نیک رایان تا قبل از ساختن این مستند در جهان مستندسازی نامی چندان شناخته شده نبود و تعدادی فیلم کوتاه و آثاری مستند این جا و آن جا ساخته بود، اما نه تنها پس از این فیلم توانست شهرتی به هم بزند، بلکه سر از سینمای داستانی هم در آورد.
نقطه ی قوت دیگر فیلم تدوین خوب آن است. تا آن جا که این تدوین در جشنواره ی فیلم ساندنس به عنوان بهترین تدوین در بخش سینمای مستند دست یافت و جایزه ای از آن خود کرد و البته خود فیلم هم نامزد دریافت جایزه ی بهترین مستند سال در همان جشنواره بود. پس از اکران فیلم در سرتاسر دنیا، تلویزیون ایرلند (محل تولد نیک رایان) حق پخش آن را خرید و پخش کرد. نتیجه این که در پایان سال ۲۰۱۴، فیلم «قله» موفق شد جایزه ی بهترین مستند تلویزیون با محوریت کوهنوردی را از آن خود کند.
«چند کوهنورد از سرتاسر دنیا تصمیم گرفته اند که از قسمت شمالی کوه K2 به سمت قله صعود کنند. هم صعود آن ها و هم بازگشتشان با خطرات بسیاری همراه است. تا آن جا که ۱۱ نفر از اعضای گروه ظرف مدت بسیار کوتاه و پس از سوانح متعدد جان خود را از دست می دهند …»
کوهستان (Mountain)
کارگردان: جنیفر پیدام
نوع فیلم: مستند
محصول: ۲۰۱۷، استرالیا
امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۷.۲ از ۱۰
امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۸۷٪
«کوهستان» اثر معرکه و البته متفاوتی است. از آن فیلم هایی که علاقه مندان به کوهنوردی بیش از بقیه درکش می کنند و می توانند از تک تک قاب های آن لذت ببرند؛ چونان نامه ای عاشقانه به رشته کوه ها و قله های معروف جهان که یا باعث شهرت و کسب افتخار کوهنوردان شدند یا محل دفن آن ها. به همین دلیل هم بهترین اثر در توضیح دنیای متناقضی است که این مردان و زنان شجاع در آن زیست می کنند؛ از سویی به قاطعیت مرگ و از سویی به لطافت و ظرافت عشق. جهانی پر از ترس ها و شادی ها که انگار هیچ قرابتی با هم ندارند اما عده ای از مردم دنیا توانسته اند میان این دو دنیا پلی بزنند.
اگر مانند نگارنده کوهنورد حرفه ای نیستید، حتما در مواجهه با این مردان و زنان شجاع بارها از خود پرسیده اید که چه چیزی با وجود این همه خطر آن ها را وامی دارد که دست به چنین ماجراجویی هایی بزنند؟ آیا شجاعت آن ها به حماقت پهلو نمی زند؟ مگر می شود که از قدم گذاشتن در چنین راهی و خطراتش با خبر باشید اما باز هم برای رفتن هیجان زده شوید؟ فیلم «کوهستان» می تواند پاسخی به این سوال شما باشد. چرا که از عشقی اساطیری بین انسان و طبیعت می گوید و سر به مکان هایی می زند که نمادی است از آن سوی جذاب و در عین حال تاریک هستی که فقط عده ی کمی در دنیا آن را شناخته اند.
تصاویر فیلم هوش ربا است و در هماهنگی کامل با روایت راوی که انگار از روی یک نامه ی عاشقانه می خواند. ویلم دفو با آن صدای پر صلابت که انگار از آسمان ها با مخاطب سخن می گوید، در مقام راوی، طنین صدایش را به فیلم تقدیم کرده تا از پس تلفظ هر کلام او، احساس جاری در قاب به درستی منتقل شود. فیلم «کوهستان» نه تنها مخاطب علاقه مند به کوهنوردی را حسابی سیراب خواهد کرد، بلکه به راحتی می تواند مخاطب عادی را هم با خود همراه کند که پس از تماشای این ضیافت تصویری سری به طبیعت بزند و از شهرهای انسانی دور شود.
البته تفاوتی هم میان این فیلم با سایر آثار وجود دارد. در این جا خبری از روایتگری برای بیان یک داستان یا گفتن از زندگی عده ای کوهنورد و خطرات قدم گذاشتن در راه صعود از یک قله نیست، بلکه روایت در خدمت ستایش طبیعت به طور عام و ستایش عظمت شکوه کوهستان به طور خاص است. از سوی دیگر کارگردان فیلم یعنی جنیفر پیدام، بعد از ساختن فیلم «شرپا» که ادای دینی به مردم ساکن هیمالایا و افراد کمک دست کوهنوردان بود، انگار دارد به مکاشفه با رابطه ی خود با طبیعت می پردازد. بالاخره او از آن دسته مستندسازان است که خودش علاقه ی بسیاری به کوهنوردی دارد و تمام قله های مهم دنیا را می شناسد و به مشکلات آن ها آگاه است.
در طول تماشای فیلم «کوهستان » می توانید با برخی از بلندترین قله های دنیا آشنا شوید و اطلاعات درجه یکی از تک تک آن ها به دست آورید.
«فیلم روایتگر رابطه ی انسان ها با کوهستان در طول تاریخ است. در این میان سری هم به بلندترین قله های دنیا می زند و میان آن ها به کندوکاو می پردازد.»
خشن ترین رویا (The Wildest Dream)
کارگردان: آنتونی گفن
نوع فیلم: مستند
محصول: ۲۰۱۰، آمریکا
امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۷.۳ از ۱۰
امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۷۷٪
داستان صعود به کوه اورست توسط کوهنوردی بریتانیایی با نام جرج مالوری در سال ۱۹۲۴ و ناپدید شدنش، دهه ها تبدیل به یک افسانه شده بود. سال ها گذشت تا این که در سال ۱۹۹۹ کوهنوردی به نام کنراد آنکر بالاخره جنازه ی او را پیدا کرد و توانست از طریق باقیمانده ی وسایل او در یکی از پرتگاه های کوه اورست، شناساییش کند. به نظر می رسید که در نهایت جرج مالوری به آرامش رسیده و می تواند با این دنیا وداع کند.
فیلم دو روایت را در کنار هم دنبال می کند تا به روایت سوم برسد؛ اولی روایت کنراد آنکر است که هم از علاقه اش به کوهنوردی می گوید و هم از کشف جنازه ی جرج مالوری که بالاخره به معمای مرگش پایان داد. دومین روایت هم به بیان زندگی جرج مالوری با محوریت نامه های عاشقانه ای که از او خطاب به همسرش باقی مانده است و در جای جای آن خبر از علاقه ی بیش از حدش به کوهنردی می دهد، می پردازد. این نامه ها آن قدر از علاقه ی مالوری به کوهنوردی و فتح اورست حکایت دارد، که هیچ شکی برای مخاطب باقی نمی ماند که ادامه ی زندگی این دو با هم در گروی موفقیت جرج مالوری در فتح قله ی اورست و خلاص شدن از دست این علاقه ی بیش از اندازه است.
از همین جا فیلم ساز سری به دنیای عجیب و غریب کوهنوردان می زند؛ به زندگی کسانی که از خطرات پیش رو با خبر هستند اما باز هم مانند شوالیه ای باستانی به پیشواز مرگ می روند یا با افتخار این دنیا را ترک کنند یا با افتخار شکست یک دشمن عظیم به حیات خود ادامه دهند. گاهی هم مخاطب احساس می کند که اساسا این مردمان در لحظه زندگی می کنند و همین که در جهانی بدوی و وحشی باشند و اوقاتشان را در سرمایی استخوان سوز و برف و بوران بگذرانند، به اندازه ی کافی از زندگی لذت می برند و اصلا به بعد از آن فکر نمی کنند. چیزی که از نامه های جرج کالوری استنباط می شود، همین ترجیح دادن آن دنیا به این جهان عافیت طلبی است که در آن هیچ هیجان ویژه ای وجود ندارد.
اما هنوز روایت سومی هم در فیلم وجود دارد: کنراد آنکر پس از آن که موفق می شود جنازه ی جرج مالوری را پیدا کند، برای خود چالشی تعریف می کند. او تلاش می کند که مانند جرج مالوری بدون تجهیزات مدرن اورست را فتح کند و البته مانند وی با کسی همراه و همسفر شود که هیچ تجربه ای در کوهنوردی حرفه ای ندارد. کنراد آنکر برای این کار یک دانشجوی جوان را انتخاب می کند که هیچ گاه در ارتفاعی بیش از ارتفاع همان حوالی خانه اش نبوده و البته سد دیگری هم وجود دارد.
جرج مالوری دوست نداشت که از همان مسیر معمولی که دیگران کوه اورست را فتح کرده اند، بالا برود. بلکه دوست داشت از مسیری سخت تر و امتحان پس نداده که به خاطر یک دره ی خطرناک شهرت داشت، دست به صعود بزند. کنراد هم همین چالش را برای خود انتخاب می کند و از این جا یک تعلیق به داستان اضافه می شود و فیلم ساز هم اطلاعات سفر این دو کوهنورد برای فتح قله را گام به گام با خود صعود در اختیار مخاطب قرار می دهد. این درست که کنراد آنکر زنده است و ما هم این را می دانیم، اما تا پایان فیلم معلوم نمی شود که وی و همراهش توانسته اند از پس گذر از آن دره ی خطرناک برآیند یا خیر. این موضوع درباره ی داستان صعود جرج مالوری هم به یک معما تبدیل شده است و کسی از آن خبر ندارد؛ این که بالاخره او به رویایش رسیده و توانسته لذت فتح اورست را درک کند، در نتیجه در راه برگشت جان سپرده یا این که هیچ گاه موفق به فتح قله ی اورست و رسیدن به آرزویش نشده است.
لیام نیسن راوی فیلم است و رالف فینس و ناتاشا ریچاردسون به جای جرج مالوری و همسرش نامه های باقیمانده از آن ها را می خوانند.
«در سال ۱۹۹۹، کوهنوردی به نام کنراد آنکر در راه صعود به قله ی اورست و در دره ای بدنام که پر از جنازه ی مردان و زنان کوهنورد در طول تاریخ است، جنازه ای پیدا می کند. مشخص می شود که این جنازه به کوهنوردی بریتانیایی به نام جرج مالوری تعلق دارد که در سال ۱۹۲۴ به اورست سفر کرده و ناپدید شده است. حال کنراد تصمیم می گیرد که مانند مالوری با همان امکانات سال ۱۹۲۴ به فتح اورست دست بزند …»
هفت سال در تبت (Seven Years In Tibet)
کارگردان: ژان ژاک آنو
نوع فیلم: داستانی
بازیگران: برد پیت، دیوید تولیس
محصول: ۱۹۹۷، آمریکا
امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۷.۱ از ۱۰
امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۶۰٪
ژان ژاک آنو، متولد فرانسه، در سال ۱۹۷۶ با ساختن فیلم «سیاه و سفید رنگی» (Black And White In Color) در دنیا نامی به هم زد و توانست جایزه ی اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان را به دست آورد. او که فیلم را از تجربیاتش در زمان خدمت سربازی در کشور کامرون ساخته بود، خیلی زود قله های موفقیت را طی کرد و از همان فیلم اول مورد توجه آمریکایی ها قرار گرفت. گرچه تا مدت ها در کشورش فرانسه به کارگردانی پرداخت اما می شد از همان زمان هم حدس زد که او بالاخره سر از هالیوود در خواهد آورد و فیلمی در آن جا خواهد ساخت.
این اتفاق با همین فیلم «هفت سال در تبت» افتاد و ژان ژاک آنو بر اساس کتابی از هاینریش هارر، کوهنورد اتریشی، فیلمی دراماتیک و پر فراز و فرود ساخت که در آن زندگی مردانی در گیر و دار جنگ برای همیشه رنگ عوض می کند. هاینریش هارر که کتاب را بر اساس سرگذشت خودش نوشته، کوهنوردی بود که برای اولین بار توانست از دیوار شمالی کوه ایگر در رشته کوه آلپ بالا برود؛ کوهی که با نام «آخرین مشکل» مورد خطاب قرار می گرفت، چرا که غیر قابل تصرف فرض می شد.
او در ادامه ی زندگی به همراه دوست و همراهش یعنی پیتر اوفشنایتر در سال ۱۹۳۹ به سمت قله نانگا پاربات می رود که نهمین قله ی مرتفع دنیا است و در پاکستان امروزی واقع شده و داستان همین کتاب و فیلم هم با همین سفر آغاز می شود. از آن جایی که پاکستان در زمان جنگ دوم جهانی هنوز جزیی از هندوستان بود و هند هم هنوز مستعمره ی بریتانیا به حساب می آمد، پس از شروع جنگ این دو کوهنورد توسط مقامات دستگیر شدند. چرا که هویتی اتریشی داشتند که در آن زمان توسط ارتش هیتلر فتح شده بود و اکنون دشمن بریتانیا به حساب می آمد.
می بینید که داستان زندگی دو مرد گاهی چقدر می تواند پیچیده شود؛ چقدر اتفاقات ریز و درشت در تمام دنیا دست به دست هم داده تا این دو مرد در زندانی به سر ببرند که خود هیچ نقشی در شکل گیری آن نداشته اند و هیچ جرمی هم مرتکب نشده اند. قضیه زمانی پیچیده می شود که می فهمیم هاینریش هارر همسری باردارد دارد که در انتظار او است.
از این جا فیلم ساز سری به روحیات این مردان مبارز می زند که دلیل حضور این فیلم در این فهرست را مشخص می کند؛ مردانی که توان مبارزه با سخت ترین و پر چالش ترین موانع طبیعی را دارند اما در کار این بشر دو پا می مانند و نمی توانند راهی برای فرار پیدا کنند؛ پس آن چه که از آن ها باقی می ماند همان روحیه ی جنگندگی و دوام آوردن است که از غریزه ی ایشان سرچشمه می گیرد.
ژان ژاک آنو سعی کرده که تا می تواند فیلمی پر افت و خیز و حماسی بسازد. موسیقی جان ویلیامز این موضوع را فریاد می زند و قاب های معرکه ی کارگردان هم مکمل این موسیقی حماسی است. حضور برد پیت در قالب نقش اصلی فیلم هم نکته ی دیگری است که ممکن است مخاطب را مجاب به دیدن فیلم کند. علاوه بر همه ی این ها، «هفت سال در تبت» پر است از قاب هایی از طبیعت بکر و زندگی بدوی مردمان تبت که هر مخاطب علاقه مندی را خوش خواهد آمد.
«در سال ۱۹۳۹ هاینریش هارر، همسر باردارش را رها می کند تا به همراه دوستش به نام پیتر اوفشنایتر به هندوستان تحت مالکیت انگلستان برود و کوه نانگا پاربات را فتح کند. آن ها در حال انجام کارهای خود هستند که جنگ جهانی دوم شروع می شود و انگلستان و آلمان در برابر هم قرار می گیرند. در چنین شرایطی این دو در هند دستگیر می شوند و به زندان می افتند. مدتی می گذرد و همسر هاینریش فرزندش را به دنیا می آورد اما هنوز خبری از شوهرش نیست تا این که …»
مرو (Meru)
کارگردان: جیمی چین، الیزابت چای واسرهاولی
نوع فیلم: مستند
محصول: ۲۰۱۵، آمریکا
امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۷.۷ از ۱۰
امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۸۸٪
کوه مرو تا موقع ساخته شدن همین مستند هیچ گاه فتح نشده بود. سه مرد با نام های کنراد آنکر، رنان اوزترک و جیمی چین در سال ۲۰۱۱ موفق شدند که بالاخره به قله ی این کوه از مسیر «بال کوسه» برسند و نام خود را در کتاب رکوردهای گینس ثبت کنند. اما بگذارید کمی به عقب بازگردیم تا بفهمیم که چرا این قله تا آن زمان غیرقابل دسترس به نظر می رسید.
در سال ۲۰۰۸ همین سه مرد تلاش کردند که به این قله دست پیدا کنند. همان قله ی «بال کوسه» که یکی از سخت ترین مسیرهای کوهنوردی در دنیا است. چرا که مانند یک دیواره صاف است و جایی برای استراحت ندارد و در آن ارتفاع، به خاطر نوع مسیر خبری از کمک شرپاها هم نیست و مسیر هم مدام تغییر شکل می دهد و رنگ عوض می کند؛ هم یخی است و از سنگ. پس هم نیاز به توان صخره نوردی دارد و هم کوهنوردی. در سال ۲۰۰۸ همه چیز آماده بود تا این که هوا خراب شد و آن ها چهار روز در چادر خود ماندند و در نهایت هم زمانی که فقط ۱۰۰ متر با قله فاصله داشتند، مجبور به بازگشت شدند. چند سال بعد هر سه دوباره تلاش کردند و این بار موفق شدند و برای همیشه نام خود را در تاریخ ثبت کردند.
جیمی چین در کنار همسرش الیزابت چای واسر هاولی، کارگردانی فیلم را برعهده دارد. جیمی خودش بخش های بسیاری از مسیر صعود را فیلم برداری کرده که تبدیل به تصاویر اصلی همین فیلم شده اند. اما نکته این که فیلم برداری اثر از زوایای مختلف صورت گرفته که نشان از برنامه ریزی از پیش تعیین شده ی آن ها دارد. یعنی جیمی چین نه تنها قصد داشته یکی از سخت ترین صعودهای تاریخ را انجام دهد، بلکه می خواسته از آن فیلمی هم بسازد. البته او ادعا می کند که تا زمان ایمن نبودن همه چیز، دوربینش را روشن نمی کند. البته در نظر بگیرید که ایمنی از نظر این مردان تفاوتی آشکار با تعریف ما آدم های معمولی از این کلمه دارد.
فیلم های این چنینی پر از تعلیق و هیجان هستند. اما فیلم سازان تلاش می کنند که از طریق نمایش زندگی روزمره ی این مردان در طول سه سال فاصله ی بین تلاش اول و دوم، هم آن ها را به ما بشناسانند و هم راهی برای فهم شیوه ی فکر کردن و نگرش آن ها به هستی ارائه دهند. به همین دلیل هم من و شمای مخاطب در زمان تلاش دوم برای صعود، نگران آن ها می شویم و آرزو می کنیم که این بار به رویای خود دست یابند. البته فیلم های مستند کوهنوردی نباید خود را چندان به نمایش زندگی خصوصی شخصیت ها مقید کنند، چرا که در آن صورت به جای نمایش جدال انسان با طبیعت، به درام هایی اخلاقی در باب زندگی و مشکلاتش تبدیل می شوند.
همین زوج کارگردان، چند سال بعد مستند معرکه ی دیگری با محوریت تلاش حماسی دیگری برای فتح یک قله را به تصویر کشیدند؛ یعنی فیلم «صعود آزاد» که به تلاش های انفرادی مردی برای صخره نوردی از یک دیواره ی صاف می پرداخت و جیمی چین با آن همه تلاش و تبحر هم علاقه ای به انجام آن کار خطرناک نداشت. بعدا در همین لیست به آن فیلم هم خواهیم رسید.
«در سال ۲۰۰۸ سه کوهنورد با نام های جیمی چین، کنراد آنکر و رنان اوزترک تلاش می کنند که قله ی کوه مرو را فتح کنند. آن ها تا ۱۰۰ متری قله می رسند اما به خاطر خراب بودن آب و هوا مجبور به بازگشت می شوند. سه سال بعد آن ها دوباره دور هم جمع می شوند و دوباره تلاش می کنند …»
اورست (Everest)
کارگردان: بالتازار کورماکور
نوع فیلم: داستانی
بازیگران: جیک جلینهال، جاش برولین و جیسون کلارک
محصول: ۲۰۱۵، آمریکا و انگلستان
امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۷.۱ از ۱۰
امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۷۳٪
«اورست» بر اساس داستانی واقعی و یک فاجعه ی انسانی در سال ۱۹۹۶ و در نزدیکی قله ی کوه اورست ساخته شده است. جان کراکائر کتابی به نام «در هوای رقیق» (Into The Thin Air) بر اساس آن فاجعه نوشت، مدت ها بعد هالیوود حق اقتباس از کتاب را خرید، سایمون بوفوی و ویلیام نیکلسن دست به کار شدند و فیلم نامه ای بر اساس آن نوشتند، بالتازار کورماکور به عنوان کارگردان برگزیده شد و او هم بازیگرانی سرشناس مانند جیک جلینهال و جاش برولین را استخدام کرد تا در قالب نقش های اصلی حضور یابند.
نقطه قوت فیلم در نمایش واقع گرایانه ی اتفاقاتی است که منجر به یک صعود فاجعه بار شد و جان کسانی را گرفت. در این جا خبری از آن اتفاقات دراماتیکی نیست که عموما در فیلم های این چنینی وجود دارد. کوه اورست هم غولی بی شاخ و دم نیست که در هر گامش خطری کمین کرده باشد، بلکه فیلم ساز سعی کرده خطرات را همان گونه که در آن جا وجود دارد نمایش دهد. البته که این خطرات به قیمت جان آدم ها تمام می شود اما مرگ آدم ها بر اساس حوادث محیرالعقول یا فراطبیعی شکل نمی گیرد. از همین روی فیلم «اورست» بیشتر با فیلم های ژانر بقا تناسب دارد تا فیلم های کوهنوردی مبتنی بر تعلیق و هیجان؛ فیلم هایی که در آن ها عده ای تلاش می کنند از دست شرایط پیش آمده نجات یابند و خود را به جای امنی برسانند.
در اکثر مواقع بهترین فیلم های ژانر بقا آن هایی هستند که بر اساس یک داستان واقعی ساخته شده اند. در چنین شرایطی آگاهی ما از این که تمام این اتفاقات واقعی است، هیجان داستان را بالاتر می برد. اما فیلم ساز تا می تواند نمایش دراماتیک اتفاقات و ایجاد هیجان زیاد دوری می کند و علاوه بر نمایش شرایط سخت نزدیک به قله، بر شخصیت های خود متمرکز می ماند و آن ها را مهم تر از هر چیز دیگری تصویر می کند. این گونه آن فاجعه ی پایانی تاثیرگذارتر می شود. پس فیلم ساز سعی کرده تا آن جا که می تواند، اتفاقات و حوادث داستان را به دور از جلوه گری های مرسوم و متکی به رئالیسم بسازد تا تأثیر حوادث مقطعی نباشد و با مخاطب باقی بماند. در چنین بستری است که تماشاگر احساس می کند به جای شخصیت ها قرار گرفته و خودش دارد این مشکلات را تحمل می کند.
ترس و وحشت از یک محیط خشن، کمبود اکسیژن در آن ارتفاع، خستگی و سرمای بیش از حد از طریق فیلم برداری و فضاسازی خوب فیلم ساز به تماشاگر منتقل می شود. هر قدم از تلاش و مبارزه ی گروه کوهنوردان برای نجات جان خود یا صعود به قله، نیاز به توانی خارق العاده دارد و این همه فقط تا زمانی کافی است که آن حادثه ی کذایی پیش نیامده، وگرنه راه نجاتی برای کسی وجود ندارد و فقط می ماند دست سرنوشت که چگونه پایان زندگی تک تک افراد حاضر در داستان را رقم خواهد زد.
«اورست» فیلمی است که با تمرکز بر زندگی افرادش به خوبی سمت ترسناک زندگی پر از افتخار مردان بزرگ را نمایش می دهد، مردانی که فقط اخبار دستاوردهایشان توسط مردم شنیده می شود و هیچکس از مشکلات آن ها خبر ندارد. ترکیب بازیگران فیلم در نقش این مردان واقعی، از نکات جذاب فیلم است و هر کدام از آن ها هم به خوبی از پس نقش خود برآمده اند.
در فیلم مردی وجود دارد که کوهنوردی حرفه ای نیست. صعود او کاملا وابسته به کمک دیگران است. دلیل حضورش در اورست و تلاش برای فتح آن هم فقط با چند ایما و اشاره بیان می شود؛ او در ظاهر آدمی است که در زندگی شخصی خود مدام بد بیاری آورده و یک بازنده ی تمام عیار است. حال به اورست آمده تا هم به خود و هم به دیگران ثابت کند که چنین نیست و با قدم زدن بر فراز بلندترین قله ی جهان، زندگی تازه ای را آغاز کند. شخصیت پردازی همین مرد و حضورش در فیلم، مهم ترین نقطه قوت فیلم و البته عامل اصلی جذابیت آن است.
حضور بازیگران سرشناس در قالب نقش های اصلی در این جا یک کاربرد دیگر هم علاوه بر کشاندن مردم به سالن سینما دارد. حاضران در قاب فیلم ساز آدم هایی درگذشته هستند که یادشان همواره در ورزش کوهنوردی زنده مانده و میان علاقه مندان به این ورزش چهره هایی شناخته شده هستند؛ درست مانند بازیگران بزرگ سینما که با وجود از بین رفتن شخصیت داستانی آن ها پس از پایان فیلم، در ذهن ما می مانند.
«تلاش عده ای کوهنورد برای صعود به بلندترین قله ی جهان با حادثه ای تلخ روبه رو می شود. حال این مردان نترس باید با خشم طبیعت مقابله کنند تا بتوانند جان خود را نجات دهند…»
فراتر از محدودیت (Beyond The Edge)
کارگردان: لین پولی
نوع فیلم: مستند- داستانی
بازیگران: چاد موفید، سونام شرپا
محصول: ۲۰۱۳، نیوزیلند
امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۶.۸ از ۱۰
امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۶۹٪
امروزه به لطف تکنولوژی های مدرن کوهنوردی و وسایل پیشرفته، به نظر می رسد که فتح بلندترین قله ی دنیا کاری غیرممکن نباشد، به ویژه که فتح کوه اورست با وجود نام ترسناکش ساده تر از بسیاری از کوه های بلند دیگر است. برای این کار فقط به علاقه و شور و اشتیاقی نیاز است و مقدار زیادی تمرین تا این اتفاق با همراهی و کمک شرپاهای آن جا و البته افراد باتجربه ای که همواره در همان حوالی هستند، حاصل شود. البته تصور نکنید که آن جا تبدیل به جایی توریستی شده که هر کسی می تواند سری به آن جا بزند و نام خود را در تاریخ ماندگار کند. خیر، هنوز از این خبرها نیست. اما شرایط صعود خیلی ساده تر از دهه های گذشته شده است.
در دهه های گذشته صعود به بلندترین قله ی دنیا کاری کاملا غیرممکن به نظر می رسید. افراد بسیاری در دنیا دست به این اقدام زدند و جان خود را هم در راه رسیدن به رویایشان از دست دادند. در همین لیست از فیلم «خشن ترین رویا» مثال آوردیم که به مرگ یکی از مردان افسانه ای دنیای کوهنوردی در سال ۱۹۲۴ منجر شده بود؛ یعنی جرج مالوری که هیچ گاه معلوم نشد موفق به فتح قله شده یا نه. اما در سال ۱۹۵۳ بالاخره دو نفر با نام های سر ادموند هیلاری و تنزینگ نورگای موفق شدند برای اولین بار به قله برسند و سالم بازگردند و به طور رسمی نام خود را در کتاب های تاریخ به عنوان اولین فاتحان اورست ثبت کنند.
فیلم با استفاده از تصاویر آرشیوی و البته صحنه های بازسازی شده، داستانی دراماتیک از آن روزها و تلاش های این دو مرد خلق کرده که گرچه تا حدودی از واقعیت روی کاغذ فاصله می گیرد، اما به دستاوردی مهم تر می رسد؛ این دستاورد نمایش توامان خطرها و شجاعت قهرمان های فیلم در یک قالب تر و تمیز و شسته و رفته است. تا آن جا که پس از اتمام داستان نه تنها شناختی نسبی از شخصیت ها و سیر وقایع دارید، بلکه گذر زمان را هم از دست داده و اوقات خوشی را تجربه کرده اید.
همان طور که از نام فیلم هم برمی آید، داستان «فراتر از محدودیت» به تلاش شخصیت ها برای فراتر رفتن از محدودیت های زمانه و چالش هایی است که طبیعت در برابرشان قرار داده. در سال ۱۹۵۴ وسایل کوهنوردی از ملزوماتی مانند لباس تا وسایل چادر زدن و غذا خوردن گرفته تا وسیله ی مهمی مانند کپسول اکسیژن برای ارتفاعات زیاد، این همه سبک و پیچیده طراحی نشده بود. هنوز خبری از کمک های فراوان شرپاها هم نبود. به مدد تصاویر ماهواره ای و عکس های هوایی هم همه ی خطرات پیش رو و البته همه ی راه های صعود به سمت قله، زیر ذره بین نرفته بود. پس طبیعی است که تلاش های این دو مرد که البته به همراهی هیاتی به اورست اعزام شده بودند، چنین مهم جلوه کند و جایی فراتر از محدویت های بشری در آن سال ها قرار گیرد.
ذیل فیلم های قبلی هم اشاره شد که برای ساختن فیلمی این چنینی حتما به تصاویری با کیفیت نیاز است که مخاطب را در موقعیت خطیری که شخصیت ها با آن دست و پنجه نرم می کنند، قرار دهد؛ موقعیتی که تماشاگر را در دل آن شرایط قرار دهد که بتواند خودش را در آن خطر شریک بداند. در این جا علاوه بر وجود چنین نماهایی، سازندگان تلاش کرده اند که از طریق بازسازی یک محیط قدیمی و تصاویری که حس و حالی قدیمی داشته باشد، تماشاگر خود را در زمان و مکانی قرار دهند که شخصیت های اصلی داستان در آن قرار داشته اند. این گونه راحت تر به هدف خود که همان نمایش سختی های صعود به یک ارتفاع بیش از هشت هزار متری با وسایلی ابتدایی تر از امروز بوده، می رسند و تصویر واقع گرایانه تری به ما ارائه می دهند.
«داستان فیلم، به سال ۱۹۵۳ و تلاش های سر ادموند هیلاری و تنزینگ نورگی اختصاص دارد که برای اولین بار موفق شدند در ساعت یازده و نیم روز نهم ماه می آن سال به قله ی کوه اورست برسند و نام خود را به عنوان اولین ها در تاریخ ثبت کنند.»
صعود (The Climb)
کارگردان: لودوویک برنارد
نوع فیلم: داستانی
بازیگران: احمد سیلا، آلیس بلیدی
محصول: ۲۰۱۷، فرانسه
امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۶.۹ از ۱۰
امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: –
آیا تصور می کنید که نمی توان با محوریت بالا رفتن از کوه اورست فیلمی کمدی ساخت؟ آیا تصور می کنید که شرایط آن جا آن قدر سخت و ترسناک است که امکان بیرون کشیدن موقعیت های خنده دار از آن وجود ندارد؟ فیلم «صعود» خلاف این موضوع را ثابت می کند. اساسا پارودی ها به وجود آمده اند که موقعیت های جدی و گاها ترسناک را دست بیاندازند. البته «صعود» نمی خواهد این دست انداختن را تا آن جا ادامه دهد که اساسا تمام آن موقعیت مورد نظر و آن عمل را زیر سوال ببرد، بلکه برعکس می خواهد فیلمی در ستایش اراده ی آدمی باشد که کمی با سختی های دنیای کوهنوردی حرفه ای شوخی می کند.
جوانی را در نظر بگیرید که ناگهان تصمیم می گیرد به کوه اورست سفر و آن را فتح کند. حال تصور کنید که او تا کنون از تپه ی کنار خانه اش هم بالا نرفته و در نتیجه هیچ تجربه ای در کوهنوردی ندارد. طبیعی است حضور او نه تنها باعث به خطر افتادن جان خودش، بلکه باعث به وجود آمدن موقعیت های دشوار برای دیگران هم می شود. اما این یک نوع زاویه ی نگاه به این داستان است. می توان همه چیز را کاملا برعکس دید و اتفاقا بی دست و پایی و مبتدی بودن این جوانک را به تجربه ای خنده دار تبدیل کرد و اثری کمدی خلق کرد که البته فقط در جهان سینما ممکن است وجود داشته باشد.
رویکرد سازندگان فیلم «صعود» چنین است. آن ها داستان واقعی جوانی فرانسوی/ سنگالی را گرفته و تبدیل به اثری خنده دار از بی دست و پایی او کرده اند. او که نه می داند در چه موقعیتی قرار گرفته و چه باید بکند، یا مدام گند می زند یا می ترسد و همین هم باعث ایجاد خنده می شود. مانند هر فیلم کمدی دیگری در این جا هم منطقی فانتزی بر جهان فیلم حکم فرما است. تا جایی از آن گرچه خطرات وجود دارند اما آن قدر ترسناک نیستند که موقعیت های کمیک را تحت الشعاع قرار دهند.
اما این موضوع از جایی به بعد تغییر می کند و تمرکز داستان به سمت اراده ی قهرمان داستان برای فتح اورست تغییر مسیر می دهد. از این جا است که فیلم حالتی حماسی پیدا می کند و از قهرمان خود نمونه ای از انسان با اراده می سازد. شخصیت اصلی داستان، اولین انسان فرانسوی/ سنگالی است که در واقعیت توانسته کوه اورست را فتح کند.
اما اگر تصور می کنید که مانند فیلم می توان بدون هیچ تجربه و تمرینی به کوه اورست سفر کرد و بر بلندای آن ایستاد، سخت اشتباه می کنید. قهرمان داستان هم در دنیای واقعی برای رسیدن به آرزویش تمریناتی را پشت سرگذاشته و حسابی آماده شده است. بالاخره با فیلمی کمدی روبه رو هستیم که برای دراماتیزه کردن داستانش، نیاز دارد در روند واقعی تغییراتی ایجاد کند. این موضوع نه تنها مشکلی ندارد، بلکه باعث جذاب تر شدن فیلم هم شده است.
«سامی دیاکاته، جوانی اصالتا سنگالی است که در فرانسه زندگی می کند. او مانند بسیاری از مهاجرین شغلی ندارد و روزها را به بطالت می گذراند. او از زمان دبیرستان به دختری به نام نادیا در محله ی خود علاقه داشته، اما عدم شجاعت در بیان عشقش مانع از رسیدن او به محبوب شده است. روزی او تمام توان خود را جمع می کند و به نادیا می گوید که برای رسیدن به او حتی حاضر است که از اورست هم بالا برود. نادیا این حرف را شوخی تلقی می کند و اصلا به ذهنش خطور نمی کند که سامی ممکن است واقعا چنین کند. اما سامی واقعا خیال دارد که نادیا را تحت تاثیر قرار دهد …»
دیواره شمالی (North Face)
کارگردان: فیلیپ استالزی
نوع فیلم: داستانی
بازیگران: بنو فورمن، فلورین لوکاس
محصول: ۲۰۰۸، آلمان و سوییس
امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۷.۴ از ۱۰
امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۸۴٪
«دیواره شمالی» یا «جبهه ی شمالی» داستانی حماسی برای تعریف کردن دارد. در زمان حکمرانی هیتلر در آلمان، رقابتی بین یک گروه آلمانی و اتریشی برای فتح یکی از سخت ترین قله های آلپ با نام «ایگر» شکل می گیرد. آن هم از سمت جبهه ی شمالی آن که مانند یک دیوار صاف است و برای بالا رفتن، نیاز به مهارت های صخره نوردی هم دارد و البته هیچ کس هم موفق به بالا رفتن از آن نشده. در آن روزگار رقابتی میان دیگر کشورها هم وجود داشت و دسته جات کوهنوردی از هر سویی برای تسخیر این دیوار سرازیر می شد و البته آلمان هیتلری هم مدام کوهنوردان کشور را برای فتح این کوه از سمت جبهه ی شمالی آن ترغیب می کرد. در چنین شرایطی هر کسی دوست داشت که نامش به عنوان فاتح آن دیوار در جهان ثبت شود.
داستان به رقابت ها، رفاقت ها و تلاش مردان و زنانی اختصاص دارد که در دنیایی با معیارهای متفاوت زندگی می کنند؛ دورانی که هنوز مکان هایی دست نخورده در دنیا وجود داشت و کسانی حاضر بودند به هر قیمتی به آن جا برسند و نام خود را برای همیشه در تاریخ ثبت کنند. جهانی که هنوز پر از رمز و راز بود و سال ها تا پیشرفت و غلبه ی تکنولوژی و در نتیجه شناخت هر گوشه و کنار زمین و از بین رفتن رمز و رازها، فاصله وجود داشت.
در چنین چارچوبی یک خبرنگار در مرکز درام قرار می گیرد تا تلاش های کوهنوردان را ثبت کند. در پس زمینه هم قدرت گرفتن یک حکومت خودکامه وجود دارد که همه چیز را تحت الشعاع قرار می دهد و زمینه را برای نتیجه گیری نهایی فیلم مهیا می کند. گسترش همین جهان ترسناک است که از اهمیت همراهی کوهنوردان می گوید و اتحاد آن را تبدیل به امری مقدس می کند. البته که این اتحاد می تواند زیر چکمه های همان خودکامگان له شود.
فیلم با زمینه سازی لازم به سراغ فصل کوهنوردی می رود. جایی که همکاری آشکار کوهنوردان هم راه به جایی نمی برد و فاجعه اتفاق می افتد. در چنین چارچوبی است که این فاجعه به پس زمینه ی داستان گره می خورد و در واقع سقوط مردم آلمان و اتریش پس از پایان جنگ دوم جهانی و جهان وحشتناک آن دوراه را پیشبینی می کند.
نقطه قوت فیلم هم در همین پیوند میان حوادث سیاسی با تلاش و شکست خوردن عده ای کوهنورد است که به شکلی نمادین تبدیل به آینه ی تمام نمای یک جامعه می شود. پس می شود حوادث سیاسی را هم به مساله ای مانند کوهنوردی گره زد و حتی جلوتر از فیلم «هفت سال در تبت» از زندگی روزمره ی دو کوهنورد در خارج از کوهستان فراتر رفت و پای سیاست را به دامنه های یک کوه و دیواره ی خطرناکی وصل کرد و میان آن دو تناظری برپا ساخت. این فیلم هم مانند بسیاری از آثار کوهنوردی دیگر، بر اساس داستانی واقعی ساخته شده است.
این دیواره در جهان آن قدر شهرت دارد که حتی برند معروفی هم از وسایل کوهنوردی به نام آن مزین شده است.
« در سال ۱۹۳۶، تبلیغات آلمان هیتلری کوهنوردان آلمانی را تشویق می کند که کوه ایگر واقع در رشته کوه های آلپ را فتح کنند. به خصوص از سمت دیواره شمالی آن که تاکنون کسی موفق به انجام آن نشده است. دو کوهنورد آلمانی با نام های تونی و اندی آمده می شوند که سفر خود را برای فتح این دیواره آغاز کنند. اما رقابتی هم وجود دارد …»
صعود آزاد (Free Solo)
کارگردان: جیمی چین، الیزابت چای واسرهاولی
نوع فیلم: مستند
محصول: ۲۰۱۸، آمریکا
امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۸.۱ از ۱۰
امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۹۸٪
قطعا حین تماشای فیلم «صعود آزاد» حسابی غافلگیر خواهید شد؛ چرا که داستانی عجیب برای تعریف کردن دارد. داستان واقعی مردی برای بالا رفتن از صخره ای صاف به بلندای ۹۱۴ متر با نام ال کاپیتان، آن هم بدون هیچ وسیله ای، حتی طناب های نجات و با دست خالی. ابرمردی که قصد دارد این کار را انجام دهد الکس هانولد نام دارد و کارگردانی این اثر مستند هم بر عهده ی الیزابت چای واسر هاولی و جیمی چین است که در همین لیست به فیلم «مرو» از آن ها اشاره شده بود. این کار الکس آن قدر خطرناک و دیوانه وار به نظر می رسید که حتی جیمی چین سرشناس هم کاری به کارش ندارد و او را در سفرش، بر خلاف فیلم «مرو» که با دیگران همراه بود، تنها می گذارد و فقط به کارگردانی می پردازد.
دوباره آن چه که در بالا گفتم را در ذهن خود مرور کنید؛ مردی قصد دارد بدون هیچ کمکی، چه انسانی و چه تجهیزاتی از یک صخره به ارتفاع نزدیک به یک کیلومتر بالا برود. آن هم فقط در یک بار تلاش و بدون استراحت. پس او باید کل زیر و بم مسیر را بداند و بفهمد که در کجا، چه خطری وجود دارد یا در کجای مسیر باید از چه تکنیکی استفاده کند. طبیعی است که یکی دو تا نقطه ی ترسناک هم در طول این صعود وجود دارد که می تواند باری دراماتیک به این مستند معرکه بدهد و آن را به فیلمی تبدیل کند که نفس شما را در سینه حبس می کند. بدون شک هیچ فیلمی در این لیست به اندازه ی این یکی پر از هیجان نیست. چرا که سازندگان تمام مراحل صعودی را که ۳ ساعت و ۵۶ دقیقه طول می کشد، ضبط کرده اند و اثری مهیج ساخته اند.
برای رسیدن به فصل صعود، کمی مقدمه چینی لازم است. اما نه چندان زیاد؛ چرا که داستان اصلی همان جا است و نباید روی چیز دیگری تمرکز کرد. فیلم سازان اول کمی خود الکس را معرفی می کنند. ما در این مسیر با نامزد او آشنا می شویم که هیچ درکی از شرایط ندارد. او حتی نمی داند که معشوقش را چند ساعت بعد زنده خواهد دید یا نه. از سوی دیگر خود الکس را می بینیم که هم در لحظه زندگی می کند و هم برای آینده اش برنامه ریزی می کند. اما کار او آن قدر سخت و آن قدر خطرناک است، که ما اصلا به وجود این آینده شک می کنیم. قضیه زمانی پیچیده می شود که خودش را هم در شک و تردید می بینیم.
پس چرا او این کار را انجام می دهد؟ سازندگان فیلم که خود از صخره نوردان و کوهنوردان حرفه ای هستند به دنبال جوابی برای این سوال می گردند و آن را در چند قاب نهایی خود پیدا می کنند. همان جایی که الکس از موفقیت خود آن چنان شاد است که انگار نه یک قله را، بلکه تمام دنیا را فتح کرده و این جهان دیگر چیز تازه ای برای عرضه کردن به او ندارد. انگار الکس با پا گذاشتن بر فراز قله از کالبد انسانی خود خارج می شود و لباس یک ابرمرد را بر تن می کند. انگار دیگر هیچ قانونی در هیچ جای دنیا بر او کارگر نیست و می تواند به هر چه که خواست برسد. البته اگر دیگر چیزی بتواند او را بیش از این موفقیت ارضا کند.
تصاویر فیلم خیره کننده است. نه تنها نفس مخاطب را سینه حبس می کند بلکه چشم اندازی زیبا هم در برابر ما قرار می دهد. فکر کردن به این که هر لحظه ممکن است این چشم انداز زیبا تبدیل به قتل گاه جوانی معصوم شود، احساس متناقضی در آدمی بیدار می کند که در واقع از ذات دوگانه ی طبیعت و جمع اضداد خبر می دهد؛ طبیعتی که هم می بخشد و هم جان می ستاند، طبیعتی که هم زاینده است و هم سبب مرگ می شود. رسیدن به چنین دستاوردی، آن هم برای یک فیلم مستند با محوریت بالا رفتن از یک صخره، اصلا چیز کمی نیست.
«الکس جوانی است که قصد دارد از صخره ی ال کاپیتان بدون هیچ تجهیزاتی بالا برود. هیچ کس در دنیا تاکنون چنین کاری انجام نداده است؛ چرا که فقط یک لغزش کافی است که سبب مرگ صخره نورد شود. بسیاری او را ملامت می کنند و او را فردی دیوانه می دانند اما الکس تمایل دارد که حتما این کار را انجام دهد. پس تحقیقاتش را برای صعود آغاز می کند …»
۱۲۷ ساعت (۱۲۷ Hours)
کارگردان: دنی بویل
نوع فیلم: داستانی
بازیگران: جیمز فرانکو، کیت مارا
محصول: ۲۰۱۰، آمریکا و انگلستان
امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۷.۵ از ۱۰
امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۹۳٪
صخره نوردی و زدن به دل طبیعت همیشه هم پر از افتخار نیست. همیشه داستان مردان و زنان دوستدار طبیعت به خوبی و خوشی پایان نمی یابد و ختم به خیر نمی شود. گاهی اتفاقی در طول یک سفر رخ می دهد که از مرگ بدتر است و فرد یا افراد را مجبور به سخت ترین تلاش ها برای ادامه ی زندگی می کند و فرار از موقعیت می کند. دنی بویل به سراغ یکی از همین داستان های واقعی رفته و قصه ی مردی را گفته که تا آستانه ی مرگ پیش می رود و زندگی اش را پای علاقه اش به صخره نوردی و دوچرخه سواری می گذارد.
البته فیلم های دیگر این فهرست هم به تلاش مردان و زنان برای زنده ماندن در برابر مشکلات طبیعت می پرداختند. اما تمرکز بیشتر آن ها بر کسب افتخار بود و هیچ کدام تا این اندازه دوربین خود را به دورن شخصیت اصلی نزدیک نمی کرد. دنی بویل تمایل دارد که از پس مصیبت پیش آمده، نقبی هم به درون شخصیتی بزند که فاصله ی اندکی تا مردن دارد اما ناگهان بازمی گردد و به جای جا زدن، به دنبال زندگی می گردد. از همه بدتر این که او در تمام مدت تحمل سختی ها، تک و تنها است و کسی را هم در کنار خود ندارد. پس نه تنها این قصه ی مبارزه ی قهرمان داستان با یک چالش اساسی است، بلکه برای کارگردان و بازیگر آن هم با توجه به محدودیت لوکیشن و حضور تنها یک بازیگر، پر از چالش است.
تک افتادگی آدمی تنها در حالی که دردی طاقت فرسا را هم باید تحمل کند، در کنار عدم امکان تکان خوردن باعث شده تا قهرمان داستان «۱۲۷ ساعت» ساخته ی دنی بویل به یکی از بیچاره ترین قهرمان های فیلم های این فهرست تبدیل شود. بقیه ی آدم های گرفتار در طبیعت حداقل کسی را همراه خود داشتند یا فردی از مکان سفر آن ها با خبر بود تا امیدشان به نجات از بین نرود. اما در این جا قهرمان درام نه تنها کسی را در کنارش ندارد، بلکه به هیچ کس هم از سفرش چیزی نگفته است.
پس در این جا با اثری از ژانر بقا روبه رو هستیم. در بسیاری از فیلم های ژانر بقا، یا با قهرمانی فردی روبه رو هستیم یا با قهرمان هایی جمعی. هر دوی این موارد امکاناتی به لحاظ قصه گویی در اختیار فیلم ساز قرار می دهد و محدودیت هایی هم با خود دارد اما این که دست شخصیت اصلی فیلمت را زیر سنگی بزرگ قرار دهی و امکان جم خوردن را از او بگیری، گزینه های داستان گویی تو را محدودتر از همیشه خواهد کرد. قهرمان «۱۲۷ ساعت» حتی وسیله ای مانند موبایل هم در اختیار ندارد تا با آن درخواست کمک کند. او فقط رویاها و خاطراتش را برای دوام آوردن در اختیار دارد و فقط می تواند به تلاش بی وقفه ی خودش و روبه رو شدن با خطرات متکی باشد.
کارگردانی دینامیک دنی بویل توانسته به خوبی از پس نمایش مصیبت های این مرد بخت برگشته بربیاید. او برای روایت این ۱۲۷ ساعت شکنجه در مدت زمان نزدیک به دو ساعت، تلفیقی از نماهای ذهنی و عینی را بر حسب شرایط روحی شخصیتش انتخاب کرده است؛ بدین معنا که وقتی شخصیت دل به رویا می بندد یا در آستانه ی بیهوش شدن است از نماهایی ذهنی استفاده می کند و مثلا در پایان که مرد تصمیم می گیرد هرطور شده خود را نجات دهد، به تمامی از نماهای عینی استفاده کرده است.
بازی جیمز فرانکو در قالب شخصیت اصلی دیگر نقطه ی قوت فیلم است. در این گونه فیلم ها که همه ی بار داستان گویی و عاطفی اثر بر دوش یک شخصیت است، نقش آفرینی بازیگر بسیار اهمیت دارد، چرا که در صورت لغزش بازیگر، با اثری معمولی طرف خواهیم شد.
«کوهنوری به نام رالف در گرند کنیون ایالات متحده در حال راهپیمایی و صخره نوردی و دوچرخه سواری است. او لحظه ای غفلت می کند و از شکافی به پایین سقوط می کند. این در حالی است که تخته سنگی عظیم روی یک دستش افتاده، آن را له کرده و امکان تکان خوردن را از او گرفته است …»
شرپا (Sherpa)
کارگردان: جنیفر پیدام
نوع فیلم: مستند
محصول: ۲۰۱۵، استرالیا و نپال
امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۷.۶ از ۱۰
امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۹۸٪
شرپا، اصطلاحی است که به بخشی از مردم بومی نپال اطلاق می شود که در ازای دریافت مبلغی پول به کوهنوردان کمک می کنند تا از قلل مرتفع صعود کنند. این مردمان به دلیل زندگی در دامنه ی این کوه ها و هم چنین تجربه ی زیاد در صعود به کوه های مختلف، افراد بسیار به درد بخوردی به حساب می آیند و علاوه بر حمل وسایل کوهنوردان و کارهایی از این قبیل، به آن ها درباره ی صعود به یک قله و نحوه ی انجام دادن آن مشاوره هم می دهند. معروف ترین شرپای تاریخ هم تنزینگ نورگای است که به سر ادموند هیلاری کمک کرد تا برای اولین بار کوه اورست را فتح کند و نامش خودش را در کتاب های رکورد ثبت کرد. شرپا به معنای مردمان شرقی است.
تمام فیلم های فهرست داستان زندگی مردمانی از مغرب زمین است که قصد دارند به جایی سفر کنند و از قله ای بالا روند. فیلم ها آن ها را مانند ابرقهرمانانی تصویر می کنند که نه به کمک کسی نیاز دارند و نه از چیزی می ترسند. غافل از این که این گونه نیست و آن ها فقط شخصیت اصلی داستان بودند و دیگرانی که در کنارشان به همان اندازه زحمت می کشیدند، در حاشیه قرار می گرفتند. در این جا خانم جنیفر پیدام شرپاها را در مرکز قاب قرار داده و مانند فیلم «کوهستان» که ادای دینی به طبیعت و رشته کوه هایش بود، به مردم بومی همراه کوهنوردان ادای دین کرده و نامه ای عاشقانه برای آن ها نوشته است؛ برای کسانی که در نبودشان قطعا هیچ فتحی صورت نمی گرفت و جهان کوهنوردی اکنون حال و هوای کاملا متفاوتی داشت.
او برای رسیدن به هدفش حادثه ای را در سال ۲۰۱۴ انتخاب می کند که زندگی عده ای شرپا را به خطر انداخت. اما فقط از آن حادثه بهانه ای می سازد تا از همه چیز، حتی شیوه ی زندگی آن ها و آیین ها و باورهایشان بگوید. آن حادثه دریچه ای می شود به سوی تاکید بر اهمیت آن ها در زندگی کوهنوردان. در این جا البته خطری هم فیلم را تهدید می کند؛ ممکن بود که فیلم ساز با دیدی اگزوتیک به آن ها نزدیک شود و در واقع زندگی آن ها را به گونه ای تعریف کند که وابسته به زندگی کوهنوردان به نظر برسد. یعنی جوری مستندش را به پیش ببرد که انگار آن ها هیچ هویت متمایزی ندارند و شخصیتشان در مجاورت با غربی های کوهنورد تعیین می شود.
اگر چنین اتفاقی می افتاد قطعا فیلم «شرپا» سر از این لیست در نمی آورد و فیلم خوبی نبود. کارگردان حواسش بوده که برای آن ها ارزشی مانند یک انسان با هویتی یگانه قائل شود و همان گونه به زندگی ایشان بپردازد که واقعا هستند. به همین دلیل هم می توان فیلم «شرپا» را نامه ی عاشقانه ای به مردمانی نامید که بیشترین بار افتخارآفرینی کوهنوردان را به دوش می کشند.
ایده ی ساخته شدن فیلم البته در ابتدا چیز دیگری بود. قرار بود که رقابت آن ها با کوهنوردان برای فتح قله های مختلف و البته روش های کسب درآمدشان زیر ذره بین قرار گیرد. این گونه مخاطب می توانست فقط دیدی انسانی نسبت به آن ها پیدا کند که مانند هر شخص دیگری در هر گوشه ی این کره ی خاکی تلاش می کنند که پولی درآورند و زندگی کنند و فقط مکان زندگی آن ها معمولی نیست. اما این برای کارگردانی عاشق کوهنوردی و طبیعت کافی نبود. او چیز دیگری می خواست و در نهایت هم دوربینش را به شکل دیگری به آن ها نزدیک کرد.
«شرپا بر زندگی فوربا تاشی تمرکز دارد که تاکنون ۲۱ با موفق شده قله ی اورست را فتح کند و اکنون هم در حال راهنمایی یک گروه نیوزیلندی است. خانواده ی تاشی دوست ندارند که او مدام در دامنه ی اورست به سر برد و زندگی اش را برای درآوردن پول به خطر بیاندازد. از همین جا فیلم سری به آیین ها و آداب و رسوم زندگی شرپاها می زند و به رابطه ی آن ها با کوهستان می پردازد. در این بین و در جریان یک حادثه، ۱۶ شرپا جان خود را از دست می دهند و …»
لمس خلاء (Touching The Void)
کارگردان: کوین مک دونالد
نوع فیلم: مستند- داستانی
بازیگران: برندن مک کی، نیکلاس آرون
محصول: ۲۰۰۳، انگلستان
امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۸ از ۱۰
امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۹۴٪
قطعا فیلم اول چنین فهرستی باید جادویی درون خود داشته باشد. جادویی که شما را مجاب کند که حتما استحقاق این جایگاه را دارد. آثار معرکه ای را یکی یکی مرور کردیم و فیلم های مختلفی را زیر ذره بین بردیم. هر کدام از آن ها برگی از تاریخ کوهنوردی را ورق می زد که یا در یک رشته کوه سرشناس اروپایی می گذشت یا در کنار یک صخره ی معروف آمریکایی جریان داشت یا در بهشت کوهنوردان، یعنی هیمالیا اتفاق می افتاد، داستان ها هم قصه هایی از زندگی شوالیه هایی بود که برای افتخار می جنگیدند و آماده ی رو در رویی با هر خطری بودند. اما هنوز هم خطراتی وجود دارد که شاید هیچ آدمی آماده ی روبه رو شدن با آن نیست؛ خطری که در این فیلم گریبان یکی از قهرمانان را می گیرد.
در این جا سازندگان به سراغ داستانی تلخ رفته اند که در رشته های کوه های آند واقع در آمریکای جنوبی می گذرد و مستندی داستانی از دو کوهنورد تعریف کرده اند که برای رسیدن به اوج لذتی که فقط خودشان درکش می کنند، جانبازی می کنند. از این جهت این جانبازی اهمیت دارد که فتح قله ی مورد نظر اصلا شبیه به فتح قله های دیگر حاضر در فهرست افتخار آفرین نیست و فقط به همان لذتی ارتباط دارد که فقط کوهنوردان قادر به فهمش هستند. اما هیچ کدام از این موارد به آن جادوی مورد اشاره ربطی ندارد؛ آن جادو تصمیمی اخلاقی و حیاتی است که یکی از شخصیت ها در یک نقطه ی حساس باید بگیرد.
در این جا هم با اثری طرف هستیم که می توان آن را ذیل ژانر بقا دسته بندی کرد. بسیاری از فیلم های این ژانر اقتباسی از حوادث واقعی هستند. همین الان می توانید به این لیست سر بزنید و هر فیلمی را که به دست و پا زدن عده ای برای زنده ماندن می پردازند، مرور کنید. با مرور فیلم ها متوجه این نکته شوید که این ژانر تا چه اندازه به اتفاقات واقعی وابسته است. اما «لمس کردن خلا» دوست ندارد که فقط به دوام آوردن آدم ها بپردازد و از این بگوید که آن ها در پایان زنده می مانند یا نه. قرار است این زنده ماندن به تصمیمی ربط پیدا کند که روی دیگری از زندگی کوهنوردان را به نمایش می گذارد.
خلاصه که داستنن این مستند به جنبه های عمیق انسانی نظیر شناخت توانایی های او و قدرتش در تصمیم گیری گره خورده است. دو انسان در برابر عظمت یک محیط یخ زده و جدال با طوفانی سهمگین باید تصمیمی اخلاقی بگیرند و اگر چنین کنند و نجات یابند تا لحظه ی آخر عمر با عواقب وجدانی و اخلاقی آن باید زندگی کنند.
از سوی دیگر مستند «لمس کردن خلا» دوباره درباره ی تمام مردان و زنانی است که این سبک از زندگی با تمام خطراتش را دوست دارند و بدون آدرنالین آن نمی توانند زندگی کنند. افرادی که مبارزه با محدودیت های جسم انسانی را دوست دارند و از آن به عنوان پدیده ای برای خودشناسی استفاده می کنند، هر چند حین تماشای فیلم ممکن است با خود خیال کنید که چنین زندگی پر از خطری ارزشش را ندارد.
قدرت کوبندگی فیلم از همین مستند بودن اتفاقات سرچشمه می گیرد. این که سازندگان با تحقیقی کامل از آن چه که بر زندگی کوهنوردان گذشته، به سراغ ساختن فیلم رفته اند و سعی کرده اند جنبه های انسانی و اخلاقی ماجرا را در کنار تلاش برای دوام آوردن و ادامه ی زندگی به تصویر بکشند. فقط کافی است، در آن زمانی که به لحظه ی تصمیم حیاتی یکی از شخصیت ها می رسید، خود را به جای او بگذارید تا درک کنید که مستند بودن اتفاقات و آگاهی از واقعی بودنش چه تاثیر مهیبی بر شما دارد.
«سال ۱۹۸۵. دو کوهنورد به یکی از بلندترین قله های رشته کوه های آند صعود می کنند. در حین فرود از قله پای یکی از آن ها آسیب می بیند و این در حالی است که هر دو به وسیله ی طنابی به هم وصل هستند. از آن سو طوفانی در راه است و هر دو باید خود را نجات دهند. حال فرد سالم باید تصمیم بگیرد که طناب را ببرد و دوستش را رها کند یا نه …»
منبع: whatsdannydoing.com
