تالاب عینک بزرگ ترین تالاب درون شهری ایران است و به دلیل اینکه از بالا شبیه به عینک است به تالاب عینک معروف شده است.
این تالاب اکنون در وضعیت بسیار بدی قرار دارد. کم شدن آب، مرگ ماهیان، خشک شدن، رهاسازی زباله ها، وجود نخاله های ساختمانی، عدم مشخص بودن حریم تالاب، دست اندازی به حریم تالاب تنها بخشی از مشکلات آن است.
از فازهای احیای تالاب تنها فاز اول که پارک دانشجو است در سال ۷۸ مورد بهره برداری قرار گرفته ولی در سایر قسمت ها عملا هیچ اتفاقی نیفتاده است.
در سال های گذشته حدود ۳۰ گونه پرنده و بعضا در حال انقراض به این تالاب مهاجرت می کردند ولی از اردیبهشت نود و هشت اعلام شد که دیگر از مهاجرت آن پرندگان خبری نیست.
تالاب عینک (گیلکی: eèynɵk Sɵl) یا دریاچه عینک یا مرداب عینک تالابی است طبیعی که در منطقه ۴ شهر رشت واقع است از شرق به تقاطع غیرهمسطح شهدای گمنام از شمال به بلوار شهید افتخاری از جنوب به پارک دانشجو و مناطق مسکونی غیرمجاز و از غرب به شرکت دخانیات رشت محدود است.
این تالاب بزرگ ترین تالاب شهری ایران و دومین تالاب بزرگ استان گیلان است. این تالاب به دلیل آن که در عکس های هوایی شبیه عینک است به این نام خوانده می شود. این مرداب از مناطق گردشگری مهم شهر رشت محسوب می شود.
محیط تالاب عینک ۱۲ کیلومتر و پهنه آبی آن ۴۴ هکتار و حریم و پهنه ساحلی و خشکی آن ۱۶۳ هکتار است. این تالاب تاکنون از سوی سازمان حفاظت محیط زیست ایران تحت پوشش کنوانسیون رامسر قرار نگرفته است؛ و وضعیت نامناسب زیست محیطی دارد.
طرح اکوتوریسم
مدت هاست که سازه های شناور در عرصه های مختلفی در ایران به کار گرفته شده اند اما اندک اند مهندسانی که توانایی طراحی، ساخت و اجرای اینچنین اسکله ها را می دانند. وجود این سازه های شناور در تالاب باعث چند برابر شدن زیبایی آن و فعال ساختن استعدادهای بالقوه توریستی در تالاب عینک می شود که گوشه ای از آن ها فعالیت های تفریحی چون ماهیگیری، قایقرانی، رستوران های شناور و … است.
فاز اول
در سال ۱۳۷۸ پارک دانشجو به مساحت پنج هکتار (سه هکتار آبی و دو هکتار خشکی) در طرح گردشگری عینک رشت احداث شد.
فاز دوم
فاز دوم طرح گردشگری تالاب عینک رشت در سطح ۱۶۰ هکتار آبی-خاکی اجرا خواهد شد. در این طرح کاربری های زیادی از قبیل هتل، رصدخانه، قایقرانی، ماهیگیری، کمپینگ، فضاهای گردشگری و غیره پیش بینی شده است.
اکوسیستم
تالاب عینک ویژگی خاص یک اکوسیستم زنده درون شهری است و در کریدور پروازی پرندگان مهاجر قرار دارد و قابلیت آن را دارد که بخشی از پرندگان مهاجر این تالاب را به عنوان زیستگاه خود انتخاب کرده که نمونه این موضوع در تالاب مصنوعی که درحومه لندن برای مشاهده پرندگان و آموزش محیط زیست به کودکان به نام «دبلیو دبلیو تی» مشهور است و از معروف ترین مراکز اکوتوریستی اروپا بوده، قابل مشاهده است.
پوشش گیاهی
شواهد در خصوص پوشش گیاهی نشان می دهد، حوزه مذکور سابقاً از تنوع و مرغوبیت زیادی بر خوردار بوده که در دهه های گذشته از این پوشش کاسته شده است. در گذشته نه چندان دور حاشیه این تالاب از انواع درختان و نیز گونه های انار وحشی، ازگیل، خیزران، گالی و ارملک پوشیده بود که رشد و توسعه ناموزون شهری در چند دهه گذشته موجب تغییر این اکوسیستم شده به طوری که بسیاری از این گونه ها هم اکنون از بین رفته است.
پرندگان مهاجر
در اسفند ۱۳۹۵ با اعلام بررسی، پایش و تصویربرداری مرکز آموزش محیط زیست تالاب عینک وابسته به شهرداری رشت حضور بیش از ۳۶ گونه از پرندگان از جمله گونه های با ارزش و حتی در خطر انقراض مانند پلیکان خاکستری و باکلان کوچک همچنین پرندگانی از جمله اگرت (قار) کوچک، باکلان بزرگ، حواصیل شب، پلیکان پاخاکستری، چرخ ریسک سر آبی، اردک سرحنایی و بسیاری پرندگان مهاجر و بومی در تالاب عینک و در قلب شهر رشت به عنوان بزرگ ترین تالاب با قرارگیری کل محیط تالاب در محدوده رسمی شهر مورد تأیید قرار گرفت.
پس برکناری محمدعلی ثابت قدم شهردار وقت رشت دوباره نظارت و حفاظت از این تالاب رها شد و در اردیبهشت ۱۳۹۷ اعلام شد این تالاب با سومدیریت شرکت آب منطقه ای گیلان و اداره کل محیط زیست گیلان در حال خشک شدن کامل است و هیچ کدام از ۲۷ گونه پرندگان بعضاً در حال انقراض به این تالاب مهاجرت نکردند.
آفت مهاجم سنبل آبی
رشد مخرب گونه غیر بومی سنبل آبی سبب ایجاد فاجعه زیست محیطی در نیمه غربی این تالاب شده و بخشی اعظم تالاب (از دخانیات گیلان تا انتهای پارک دانشجو) از تالاب در آستانه نابودی کامل قرار دارد. در پی این فاجعه در فرودین ماه ۱۳۹۵ قربانعلی محمد پور مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان با عدم مسئولیت پذیری این فاجعه پیگیری این فاجعه از وظایف شهرداری منطقه ۴ رشت و تشکل های مردم نهاد دانست، و اقدامات اجرایی این سازمان برای گونه مهاجم سنبل آبی را تنها محدود به تالاب انزلی نمود.
در پی این اظهارات ۲ مؤسسه مردم نهاد رشت (مؤسسه محیط زیستی سرزمین ایده آل ما و مؤسسه سبزکاران) با توجه به شانه خالی کردن نماینده سازمان حفاظت محیط زیست ایران در گیلان با امکاناتی اندک و تنها دو قایق شروع به برداشت گونه مهاجم و پاک سازی محدود این تالاب کردند. پس از این انتقادات و جلسات اداره کل پدافند غیرعامل استانداری گیلان مسئولین اداره حفاظات کل محیط زیست گیلان در کنار سایر دستگاه ها در برنامه پاکسازی این تالاب مشارکت کردند.
شرکت آب منطقه ای گیلان با وجود مسئولیت قانونی در حفظ پهنه آبی این تالاب هیچ مشارکتی در احیا و پاکسازی این تالاب ندارد. در مرداد ماه ۱۳۹۵ پاکسازی تالاب از سنبل آبی اعلام شد، عدم بروز مجدد سنبل آبی نیازمند پایش منظم پهنه آبی تالاب است. اما متأسفانه با سو مدیریت مدیران جدید استانی و شهری رشت این تالاب رها شد و در سال ۱۳۹۷ در وضعیتی بسیار بد و در معرض خشک شدن کامل قرار گرفت.
عوامل تخریب تالاب
در دی ماه ۱۳۹۵ شهردار منطقه ۴ رشت اعلام کرد بخش هایی از تالاب در میان خانه ها اطراف و هجوم کوچه ها به سمت تالاب در حال از بین رفتن و خشک شدن است. این قسمت از تالاب به دلیل وجود زباله، نخاله ساختمانی در حال نابودی است حتی برخی بناهای غیرمجاز در حال یا ساخته شده توسط افراد مهاجر غیر بومی با تخریب تالاب و پر شدن بخشی از تالاب ساخته شده اند. علاوه بر این برخی در نزدیک ترین فاصله ممکن دست به نشانه گذاری و سنگ چین کردن محوطه موردنظر خود به عنوان ملک شخصی زده اند که تصرف حریم قانونی دولت و حریم تالاب است. تاکنون برخورد قانونی با این دست اندازی ها به حریم تالاب صورت نگرفته است.
- کاهش شدید پرندگان مهاجر
- عدم قرارگیری در کنوانسیون رامسر
- عدم وجود ایستگاه محیط بانی سازمان محیط زیست
- انقراض گونه نیلوفر آبی به علت رشد گونه مهاجم سنبل آبی
- ورود مسقیم فاضلاب و پساب های صنعتی و شهری به تالاب
- ساخت و ساز غیرمجاز در حریم قانونی دولت و حاشیه این تالاب طبیعی
- تخلیه روزانه و شبانه نخاله های ساختمانی و صنعتی و لاستیک در تالاب
- مرگ و میر گسترده ماهیان به دلیل انفجار جمعیتی سرخس آزولا در پهنهٔ این تالاب
- احداث سه دهنه پل خاکی و سنتی (فاقد پایه) و تکه تکه شدن تالاب به چهار قسمت مجزا
- وجود دو نوع گیاه پیش رونده آبزی از نوع گیاه «لی» و «نی» در داخل استخر موجب کم شدن مساحت استخر و کدر شدن آب تالاب می شوند
- برگزاری نمایش عملیات های جنگی همراه با آلودگی صوتی و زیست محیطی و رهاسازی سوخت های فسیلی تسلیحات نظامی و پوکه ها در تالاب
مالکیت تالاب عینک
از بزرگ ترین معضلات تالاب رو به نابودی عینک مالکیت آن است متولی فعلی پهنه آبی این تالاب شهری شرکت آب منطقه ای گیلان است که چندی است در حال لایروبی بخش هایی از این تالاب بدون ملاحظه های زیست محیطی و حفظ اکوسیستم آن است. ۲۰ سال است که از طرح های متعدد گردشگری تالاب عینک توسط مشاوران و سرمایه گذاران متعدد می گذرد، اما هیچ گونه اتفاقی برای این تالاب نیفتاده و هنوز بلاتکلیف بوده و در حال تخریب است.
متولی و مالک کل پهنه خشکی این تالاب شهرداری رشت بخشی از پهنه آبی در زمان سعادتی، استاندار وقت طی تفاهم نامه ای با سازمان آب منطقه ای برای ساخت موزه دفاع مقدس در اختیار بنیاد حفظ و آثار ارزش های دفاع مقدس قرار گرفت اما همچنان پهنه خشکی این بخش هم در مالکیت شهرداری رشت است با توافق شهرداری و سپاه قدس گیلان پروژه دهکده مقاومت پارک موزه دفاع مقدس به زمینی وسیع در بلوار خلیج فارس شهر رشت منتقل شد.
اخیراً مذاکراتی توسط شهرداری و شورای شهر رشت با سرمایه گذارانی از کشورهای سوئد و ترکیه انجام شده، اما مشکلات مالکیت سطوح آبی و خشکی، مانع عقد قرارداد برای به سازی و سرمایه گذاری شده است.
شرکت آب منطقه ای گیلان خود را به عنوان متولی پهنه آبی می داند، درصورتی که تالاب در دل شهر قرار گرفته و متولی آن می بایستی شهرداری رشت باشد به جهت حفظ ونگهداری و زیباسازی پهنه خشکی تالاب است. در اردیبهشت ۱۳۹۷ اعلام شد سو مدیریت و برداشت بی رویه آب توسط شرکت آب منطقه ای گیلان از یک تالاب شهری این تالاب را به ورطه نابودی کشانده و سبب خشک شدن فصلی و دوری پرندگان مهاجر در حال انقراض از این تالاب شده و سازمان محیط زیست ایران منفعلانه شاهد نابودی این تالاب است.
