قله تفتان با ارتفاع 4050 متر بلندترین قله در منطقه جنوب شرقی ایران و استان سیستان بلوچستان است.
این کوه آتشفشانی نیمه فعال است که همچنان گاز گوگرد از آن خارج می شود. برخی معتقدند نام کوه تفتان که از واژه‌ی تفت به معنای گرم و سوزان آمده است و این وجه تسمیه برای نامگذاری به سبب خروج دمه‌های آتشفشانی مرکب از بخارآب و گاز گوگرد از دهانه‌ی آن است.
کوه تفتان در اصطلاح محلی به چهل تن معروف است و شایع است چهل تن از راشدین مذهبی در این کوه ناپدید شده اند و به همین دلیل به آن کوه چهل تن می گویند و شاخک شمال ان نیز به همین سبب به اسم کوه زیارت معروف است.
موقعیت جغرافیایی و ویژگی های منطقه
رشته کوه تفتان به طول 12 کیلومتر، با مساحت کل 1800 کیلومتر مربع و دارای قله های متعدد می باشد. سه دهانه آتشفشانی نیمه فعال که از دهانه های آن بخار؛ گازهای گوگردی دائماً در حال تصاعد می باشد چشم انداز خیره کننده ای را بوجود آورده است. این کوه در منطقهٔ جنوب شرقی ایران، در استان سیستان و بلوچستان قرار گرفته است و نزدیک ترین شهر به تفتان خاش است.
کوه تفتان محوطه ای با دو دهانه آتشفشانی و چهار قله به نام های زیر است.
1. چهل تن (زیارت) قله شمالی (مرتفع ترین قله)
2. مادر کوه قله جنوبی (آتشفشانی)
3. قله شمال شرقی، صبح کوه نام دارد
4. غرب قله مادر کوه، نر کوه نامیده می شود.
دو دیواره به نام های گراش خان و شصت خدا در این منطقه وجود دارد، که سنگنوردان این منطقه از برای تمرینات خود از آنها استفاده می کنند که گراش خان در جاده زاهدان به خاش است و شصت خدا در جمچین قرار دارد. در اطرف کوه تفتان دره های متعددی است که آبهای قسمت شمال و شرق آن به صورت رودخانه لادیز و گزد به رود میرجاوه که امتداد رود تلخ آب است می ریزد و آبهای دره های جنوبی تفتان از دره خاش می گذرد. در ارتفاعات کوه تفتان سه دریاچه وجود دارد که به دریا سر معروف می باشد. دو دریاچه در قسمت شمال و عمق آنها کم و آب آنها شیرین است و دیگری نسبتاٌ بزرگ که دارای آب شور دائمی است.
دریاچه سردریا، کوهپایه قله تفتان
ارتفاعات استان به دوران سوم و چهارم زمین شناسی و سنگهای آن اغلب آهکی، گچی و گوگردی است. بخش رسوبی پایه آتشفشان شامل فلیش، آلوئولین و نومولیت و بخش آذرین از سنگ های اولتر بازیک است. پوسته اقیانوس هند با شیب بسیار تندی در زیر منطقه جنوبی استان سیستان و بلوچستان به داخل زمین می رود که یکی از علت های به وجود آمدن گل فشان و چشمه های آب معدنی در شرق قله و آب گرم فراوان منطقه می باشد.
گوگردی بودن منطقه از پیدایش شرایط زیستی گیاهی و جانوری ممانعت بوجود آورده است. این اثر مورد احترام اهالی منطقه بوده و کوهنوردان زیادی را همه ساله به سوی خود جلب می نماید. ماده خروجی از قله در صورتی که با آب مخلوط شود تولید اسید سولفوریک می کند so4h2 که ماده بسار خطرناکی است که به تیز آب سلطانی هم معروف است. درختان بنه، بادام کوهی، ارژن، درمنه، سیاه چوب، گز و پوشش گیاهی آن آویشن، پونه، ریواس، کاسنی، پیاز کوهی در منطقه یافت می گردد.
راه های صعود
صعود تفتان از چهار مسیر اصلی امکان پذیر است.
– مسیر پناهگاه، جبهه غربی (رایج)
– روستایی ترشاب، جبهه شرقی
– روستایی تمین، جبهه شمالی
– دو راهی سنگان و روستایی خنجک، جبهه شمال شرقی
پناهگاه صبح 3228 متر؛ پناهگاه بزرگی نیز در حال ساخت است.
مسیر پناهگاه، جبهه غربی
کوهنوردان برای صعود به قله تفتان باید از طریق جاده زاهدان به سمت شهر خاش حرکت کنند در 145 کیلومتری مسیر، تابلو کوه تفتان قرار دارد. سپس به خروجی روستاهای تمندان و کوشه می رسید. از سر جاده تا دو راهی با تابلوی سردریا به طرف اردوگاه دره گل در روستای تمندان راهنمایی می کند.
اردوگاه دره گل متعلق به آموزش و پرورش شهر خاش، اردوگاهی آموزشی جهت مدارس که محوطه بزرگ و در حیاطش تعداد زیادی آلاچیق تعبیه شده است، ساختمان آن هم دارای 10 خوابگاه با ظرفیت هر خوابگاه 12 تخت به مراه آشپزخانه، سالن غذاخوری، حمام و سرویس بهداشتی است. مدیریت این اردوگاه با آقای یونس کردی می باشد که بایستی یرای استفاده از امکاناتش با آموزش و پرورش شهر خاش هماهنگی کرد. برای این منظور با شماره همراه زیر تماس بگیرید: 09159918416
ارتفاع اردوگاه دره گل از سطح دریا 2493 متر، ارتفاع پناهگاه صبح 3228 متر و ارتفاع قله تفتان 4050 متر می‌باشد. از اردوگاه آموزش و پرورش دره گل تا “پناهگاه صبح” از مسیر “تنگه گلو” نیاز به سه ساعت کوهپیمایی است. از “پناهگاه صبح” تا قله تفتان حدود 3 تا 4 ساعت زمان لازم برای صعود است. کل مسیر تا قله پاکوب بوده و تقریبا به راهنما نیازی ندارید.
منبع: گروه کوهنوردان زرتشتی ایران
