15 سال طبیعت گردی همپای تیم کوهنوردان، ذوق ساخت فیلم و گرفتن عکس باعث شد تجربه‌های یک جوان 37 ساله، مستند «ایرانگرد» را به موفق ترین مجموعه در معرفی جاذبه‌های گردشگری‌ایران تبدیل کند.
خیلی از مردمی‌که در نوروز 94 پای تلویزیون‌های خود در خانه نشستند و عطای سفر و ماندن در ترافیک جاده‌ها را به لقایش بخشیدند از دیدن تصاویر و فیلم‌هایی که درباره جاذبه‌های گردشگری ایران در شبکه یک سیما پخش شد، لذت بردند.
معرفی جاذبه‌های گردشگری ایران و فرهنگ سازی در این باره، کاری است که سازمان عریض و طویل میراث فرهنگی و معاونان و مدیران گردشگری آن هیچ وقت نتوانستند آن را انجام دهند. اینکه اگر به سفر رفتید آن هم در مناطقی که کمتر کسی پا به آنجا گذاشته چطور رفتار کنید و جامعه محلی را چگونه از حضورتان منتفع کنید. حالا جوانی طبیعت گرد آمده که از 15 سال پیش تا به حال سفر به مناطق بکر گردشگری ایران را تجربه کرده و همین تجریباتش را مقابل دوربین برده و مستند ایرانگرد 1 و 2 را ساخته است.
«جواد قارایی» طبیعتگرد شهرنشینی که کارگردانی و تهیه کنندگی مستند ایرانگرد را بر عهده گرفته از روزهایی می‌گوید که با هزینه شخصی یکی دو قسمت از این مستند را ساخت. «ایده ساخت مستند ایرانگرد متعلق به خودم بود چون می‌دیدم که مردم پای برنامه‌های ماهواره که خوشایند نیست می‌نشینند و از مستندهای خارجی لذت می‌برند. من دیدم همان زیبایی‌ها که از مستندهای خارجی پخش می‌شود را ما هم در ایران داریم. ساختن مستندی با کیفیت خوب و ارائه کار در سطح عالی سختی‌هایی دارد اما همین سختی‌ها باعث شده کمتر کسی رغبت کند مستندی با کیفیت خوب بسازد. به همین دلیل در سال 89 با هزینه خودم چند قسمت ساختم و به مسئولان شبکه چهار نشان دادم. آنها کار را پسندیدند و سفارش یک مجموعه 13 قسمتی را دادند. این کار در کنار سریال‌هایی مانند کلاه قرمزی جزو پربیننده ترین برنامه‌ها شناخته شد. همان موقع گفتند که چون این مستند خوب دیده شد، می‌توان آن را برای همه مردم نیز پخش کرد بنابراین سفارش کار دیگری را برای شبکه یک سیما دادند.»
تنها مخاطبان ایرانگرد یک آنهایی نبودند که نوروز 92 در خانه ماندند و توانستند این مستند را از شبکه چهار ببینند، بلکه قارایی پس از سفر به 13 استان و معرفی جاذبه‌های گردشگری آنها به سراغ جاذبه‌های گردشگری 13 استان دیگر رفت تا در چندین لوکیشن بتواند بیشترین جاذبه‌های این استان‌ها را نیز معرفی کند و آن را برای مخاطبان شبکه یک سیما در نوروز 94 پخش کند.
قارایی می‌گوید: در هر قسمت از مجموعه گاهی تا 20 لوکیشن را در اختیار داشتیم ولی باید زمان سفر ما با آن جاذبه گردشگری هماهنگ می‌شد به عنوان مثال می‌خواستیم به خوزستان برویم اما به علت وجود ریزگردها نمی‌شد تصویر خوبی گرفت و یا زمان، اجازه رفتن به آن منطقه را برای معرفی و گرفتن تصویر به ما نمی‌داد. به همین علت لوکیشن‌های مختلفی در نظر داشتیم تا در این جور مواقع جایگزین کنیم. تعدد لوکیشن‌ها باعث می‌شد تا جاذبه‌های زیادی را در هر قسمت از مجموعه نشان دهیم. ضمن اینکه امکان داشت در این مجموعه‌ها درباره یک استان چند بار مستند ساخته می‌شد ولی همیشه جاذبه‌های جدید معرفی می‌شد نه تکراری.
قارایی معتقد است، مردم ایران شایسته بهترین‌ها هستند و باید برای این بهترین‌ها سخت کار کرد و زیبایی‌های کشورمان را در بهترین شرایط ممکن معرفی کنیم تا مردم لذت ببرند نه اینکه وسط پخش برنامه کانال تلویزیون را تغییر دهند.
شاید یکی از نقاط قوت این مستند که باعث تفاوتش با مستندهای گردشگری دیگر شده این باشد که تصاویر، کیفیت مناسب داشتند و انتخاب جاذبه‌ها از میان جاذبه‌های بکری بود که یا خیلی از افراد امکان سفر به آنها را نداشتند و یا حتی درباره آن چیزی نشنیده بودند. مانند ساحل کویری در سیستان و بلوچستان و یا همسفره شدن با مردمی در سبزترین نقاط استان گیلان. اینکه راوی بتواند مخاطب را در آن مناطق با خود همراه کند یکی از ویژگی‌هایی بود که قارایی از مخاطبان خود شنیده بود او می‌گوید: هر کسی چیزی می‌گفت یکی داشتن تصاویر خوب از طبیعت را نقطه قوت می‌دانست، دیگری «نریشن» خوب ساده و روان را پسندیده بودند. من فکر میکنم در کل همه مسائل در کنار هم باعث شده تا عشقم به مردم و طبیعت، به آنها منتقل شود. ضمن‌اینکه مردم خودشان را در آن مناطق حس می‌کردند؛ این حرف خودشان است. پس موفقیتی از این بالاتر نیست که مخاطب خودش را در فضای آن مستند حس کند.
مجموعه مستند ایرانگرد یک، ده استان و مجموعه دوم هم 9 استان دیگر را معرفی کرد. تیم کارگردان این مستند، چندین بار مسیرهایی که قرار بوده معرفی شود را طی کرده و آنها را دیده او می‌گوید که در این راه ارگانی جز در موارد ضروری کمکش نکرده است. «گاهی لازم بود که به منطقه حفاظت شده‌ای برویم که ناچار به دادن مجوز از سوی محیط زیست بودیم. بنابراین همکاری لازم انجام شد ولی دیگر کمکی نگرفتیم و مردم راهنما و همراه ما بودند.»
جالب اینجاست تنها سازمانی که نسبت به مجموعه مستند ایرانگرد واکنش نشان داد سازمان محیط زیست بود چون بعد از پخش سه قسمت، از عوامل ساخت این مجموعه طی نامه‌ای تقدیر کرد. ولی متولی گردشگری که همان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است حتی تماسی با عوامل ساخت آن نگرفته است.
قارایی می‌گوید: شاید این مستند را اصلا ندیده‌اند! وی درباره اظهارنظر برخی از فعالان گردشگری که معتقدند معرفی جاذبه‌های بکر برای ورود گردشگران اجحاف است چون گردشگران هر کجا که پا گذاشته‌اند، آن منطقه را تخریب کرده‌اند نه آباد، می‌گوید: نباید صورت مسأله را پاک کرد. اگر مشکلی وجود دارد باید شفاف سازی کنیم و با مردم و خودمان صادق باشیم. باید درباره مشکلات فرهنگ سازی کنیم و با دوستی و نگاه مثبت به قضیه نگاه کنیم. ما همیشه مناطق زیبا را از دید گردشگران پنهان کرده‌ایم. در حالی که به عنوان مثال باید نشان دهیم این مناطق چرا زیبا هستند؟ در این مناطق زباله نمی‌بینید. مردم اگر می‌خواهند این زیبایی همیشگی باشد و همیشه از آن لذت ببرند باید همین طور زیبا حفظ اش کنند. باید به مردم بگوییم این زیبایی‌ها برای همه ماست پس اگر دوستانه حرف بزنیم و جلو بیاییم بهتر نتیجه می‌گیریم مردم ایران فهیم هستند و اگر به آنها آموزش و یا توضیح بدهیم حتما می‌پذیرند. باید از زمانی که در مدارس تحصیل می‌کنند، فرهنگ‌سازی فرهنگی کنیم. من احساس میکنم افرادی که می‌گویند جاذبه‌های بکر گردشگری را به مردم معرفی نکنید، تفکر مردم را باور ندارند.
یکی از نقاط ضعف مستند ایرانگرد، عدم وجود نمای نزدیک از مردم محلی و حتی راوی بود. قارایی این مشکل را می‌پذیرد و علتش را نبود تصویربردار دوم و سوم عنوان می‌کند. چون آنها مجبور بودند گروه‌شان را در این سفرها محدود به یک تصویربردار و دستیارش کنند؛ همین کمبود نیرو باعث شده تا نمای نزدیکی از مردم وجود نداشته باشد.
در این سفرها، قارایی و همکارانش جاذبه‌های طبیعی و گردشگری و تاریخی 19 استان را در 26 قسمت معرفی کردند. ولی برخی از مناطق هم بود که در نظر داشتند مستندی از آن بسازند ولی موفق نشدند. مانند پیمایش عرض بیابان لوت آن هم با استفاده از خودروهای طبیعت گردی در مرز بین سیستان و بلوچستان و کرمان. علت این بود که زمان بندی گروه فیلمبرداری با سفر به این منطقه کویری متناسب نبود و پخش آن به مستند‌ایرانگرد 2 نمی‌رسید. آنها در مجموعه ایرانگرد 2، از مرحله شناسایی تا تولید، 75 هزار کیلومتر راهپیمایی و 1500 کیلومتر کوهپیمایی کردند که معادل 4 هزار کیلومتر راهپیمایی می‌شد. سفرهای طولانی مدت، آن هم در مناطقی که زیرساخت‌های گردشگری مناسبی برای گردشگران وجود ندارد، آسان نبوده و نیست.
قارایی می‌گوید: یکی از خاطره‌های ما در سفر، مربوط می‌شد به یک شب ترسناک در ارتفاعات مازندران. آن شب در باران گیر کردیم و در آغلی مجبور به اقامت شدیم که دو سال قبل 9 گوساله در اثر رعد و برق مرده بودند. ما هم در آن باران و رعد و برق جان پناه دیگری نداشتیم و تا صبح بیدار ماندیم.
در ساخت مستند‌ایرانگرد 1 و 2 «علی فاضلی»، «رحیم دانایی» و «داود قهردار» به عنوان تصویربردار و «کوروش معلمی» صدابردار به همراه یک تیم پژوهشی، جواد قارایی را به عنوان تهیه کننده، نویسنده و کارگردان همراهی کردند. این همکاری در ساخت مجموعه سوم نیز ادامه می‌یابد.
منبع: اقتصاد برتر
درود. من کارهای شما رو دیدم بخصوص در مورده استان سیستان خیلی عالی بود. من خودم عکاس هستم. می توانید من هم راهنمایی کنید تا من هم بتوانم یک مستند کوتاه بسازم. باسپاس.