فلات مرکزی ایران یکی از معروف ترین مناطق خشک جهان محسوب می شود. ایران با مساحت 165 میلیون کیلومترمربع در جنوب غربی آسیا و در نوار خشک جهان قرار گرفته است. 80 درصد از کل سرزمین ایران از آب و هوای خشک و نیمه خشک برخوردار است و به این ترتیب در معرض خطر فرآیند پیشروی بیابان ها قرار دارد.
میانگین سالانه ریزش باران در بیابان های ایران کمتر از 50 میلی متر می باشد این در حالیست که همین میزان در مورد کل کشور به 320 میلی متر در سال بالغ می شود. بیابان ها و مناطق بیابانی بر روی هم 34 میلیون هکتار از اراضی ایران را به خود اختصاص می دهند و 12 میلیون هکتار نیز ماسه ای بوده و یا از شن و ریگ روان پوشیده شده است.
علیرغم اینکه عوامل زیست محیطی، تغییرات آب و هوایی و کمبود بارش کافی نقش سزایی در فروسایی زمین و پیشروی بیابان ها دارند، در برخی از موارد فعالیت های انسانی را نیز باید در زمره این گروه قرار داد.
+ فرآیندهای فروسایی زمین و پیشروی بیابان ها در ایران در دهه های اخیر به دلیل عوامل ذیل تسریع شده است:
1. جمعیت ایران در ظرف 20 سال گذشته دو برابر شده است. در همین راستا نیاز به محصولات کشاورزی و فرآورده های روستایی مردم را مجبور به استفاده از زمین نموده است تا بدون توجه به پتانسیل و میزان حاصلخیزی جنگل ها و مراتع، آن ها را به زمین های زراعی تبدیل نمایند.
2. چرای بیش از حد دام ها در مراتع و استفاده بی رویه از این مناطق بسیار شایع است.
3. استفاده بی رویه از چوب درختان و گیاهان برای مصارف خانگی نظیر پخت و پز و سیستم حرارتی منازل به همراه استفاده بی رویه از منابع آبی راه را بیشتر به سوی فروسائی زمین فراهم می نماید.
4. آوارگان به دلیل برطرف کردن نیازهای خود در زمینه های تامین سوخت، کشاورزی و پرورش گیاهان در فروسایی حدود 1.2 میلیون هکتار از منابع طبیعی سهیم بوده اند.
+ خط مشی ها و برنامه های دولت در احیا و گسترش منابع طبیعی قابل بازیافت با توجه ویژه نسبت به کنترل پیشروی بیابان ها به شرح ذیل است:
1. به کارگیری رسانه های ارتباط جمعی به منظور افزایش آگاهی عمومی پیرامون اهمیت منابع طبیعی قابل بازیافت و خطرات ناشی از پیشروی بیابان ها.
2. تسریع روند توسعه اقتصادی-اجتماعی در مناطق روستایی به منظور جلوگیری از مهاجرت کشاورزان و دامداران به شهرهای بزرگ و مراکز شهری.
3. حفاظت از محیط زیست و برقراری ثبات در آن.
4. احیا و بازیافت زمین های فروسائی شده.
5. توسعه صنعتی با به کارگیری فناوری سازگار با محیط زیست.
6. سیاست های فعال در زمینه جمعیت شناختی که موجب کاهش میزان آهنگ رشد از 17/3 درصد به 7/2 درصد شده است.
7. تثبیت ریگ های روان به منظور کاهش تاثیرات منفی بر زمین های زراعی، مناطق مسکونی، مناطق سوق الجیشی، جاده ها و سایر تاسیسات زیربنایی که از نظر اقتصادی ارزشمند تلقی می شوند.
8. تشویق مشارکت های مردمی در مراحل تصمیم گیری و اجرای برنامه های مربوطه.
حرکت شن های روان به منزله نوعی از پیشروی بیابان ها تلقی می شود که خطری بزرگ را متوجه ایران می نماید. خسارات ناشی از پیشروی ریگ های روان هر ساله رو به افزایش گذارده است. نخستین اقدام جدی در زمینه کنترل ریگ های روان در سال 1344 در مورد 100 هکتار از اراضی به مورد اجرا گذارده شد.
امروزه چنین تلاش هایی آنقدر به لحاظ دامنه و ابعاد توسعه یافته است که پروژه های تثبیت ریگ های روان و برنامه های بیابان زدایی سالانه حدود 1 میلیون هکتار از اراضی را در بر می گیرد.
اقدامات مبتکرانه در خصوص تثبیت شن ها و ریگ های روان شامل مراحل و روش های بیولوژیکی، مکانیکی و شیمیایی است و فعالیت هایی نظیر کاشت نهال، بذرافشانی محصورسازی اراضی و استفاده از نفت خام به منظور محافظت از ریشه های گیاهان را در بر می گیرد.
تاکنون بیش از 4 میلیون هکتار از مناطق بیابانی و بایر ایران احیا شده اند. در این ارتباط یکی از عمده ترین این تلاش ها برنامه اجرایی ملی است که در سال 1371 آغاز گردید. دست اندرکاران این برنامه در نظر دارند تثبیت ریگ های روان و بیابانزدایی 10 میلیون هکتار از اراضی فروسایی شده را عملی سازند. فعالیت های ایرانیان در مدت 28 سال در زمینه تثبیت شن و ریگ روان و بیابانزدایی مجموعه ارزشمندی از تجارب و تخصص های تکنیکی را به دست می دهد.
بیابان زدایی مساله ای جهانی بوده و تنها به مناطق جغرافیایی خاص محدود نیست. در عین حال ایران فعالانه با کشورهای متاثر از این فرآیند و آژانس های علاقه مند به همکاری های دوجانبه، همکاری کرده است. این خود نشان دهنده تعهدات ایران در زمینه های مذکور و نیز در زمینه ائتلاف جهانی علیه فروسائی زیست محیطی بالاخص بیابان زدایی می باشد.
