در چند سال اخیر، نوعی از گردشگری در دنیا رواج یافته است که هدف گردشگران از پرداختن به آن، تفریح و خوش گذرانی نیست، بلکه آن ها مکان هایی را برای گردش انتخاب می کنند که چندان خوشایند نیستند و حتی گاهی گردشگران را به غم فرو می برد!
این نوع از گردشگری، «گردشگری سیاه» یا «گردشگری تلخ» نامیده می شود. در این نوع سفر، گردشگران به دیدن آثار وقایع تلخی مانند شهرهای زلزله زده، مناطق سیل زده، بازماندگان جنگ ها و حملات شیمیایی می روند. هدف از این سفر نیز تجسم بحران های طبیعی و انسانی در مناطقی است که دچار آسیب و بلا شده و افرادی را به کام مرگ فرو برده اند.
تاریخچه شکل گیری گردشگری سیاه
درباره تاریخ شکل گیری این نوع گردشگری، اطلاعات دقیقی در دست نیست، گفته می شود تاریخچه آن به یونان باستان بر می گردد که در آن زمان، مردم به دیدن شهرهای جنگ زده می رفتند.
آمفی تئاتر رم یکی از اولین مناطقی است که گردشگری سیاه در آن شکل گرفت. در این مکان اعدام هایی انجام می شد و افرادی برای تماشای آن جمع می شدند. پس از مدتی، این مکان کارکردهای دیگری برای جذب گردشگر پیدا کرد؛ رومی ها در استادیومی در محل این آمفی تئاتر، مراسمی برپا می کردند که تماشاگران در آن می توانستند جنگ میان حیوانات و جنگجویان را تماشا کنند.
طوفان دریایی «سندی» در شرق آمریکا
در دوران مدرنیته، گردشگری تلخ رواج بیشتری پیدا کرد و افراد برای دیدن مناطق جنگ زده و مکان هایی که در آن ها قتل عام و درگیری رخ داده بود، به شهرهای مختلف سفر می کردند تا بیشتر با مفهوم مرگ و کشتارهای دسته جمعی آشنا شوند. یکی از اتفاق هایی که به این گردشگری در عصر حاضر رونق بخشید، دیدن خانه های رها و ویران شده توفان «کاترینا» در نیواورلئان آمریکا (2005 میلادی) بود که گردشگران زیادی را جذب کرد.
گردشگری مصیبت، در برابر خطر به افراد مهارت می دهد!
«گردشگری مصیبت» یکی از شاخه های گردشگری تلخ است؛ در این نوع گردشگری، گردشگران به دیدن افراد و مناطق بازمانده از زلزله، سیل، سونامی و جنگ می روند. از جمله مناطق مصیبت زده ای که توانست گردشگران زیادی را جذب کند، ویرانه های «پمپی» (ایتالیا) و بازمانده های سونامی سال 2004 میلادی در سواحل اندونزی بود. در این نوع گردشگری، جهانگردان علاوه بر این که اثرات تخریب یک منطقه مصیبت زده را می بینند، با زندگی مردم آنجا نیز آشنا می شوند و شاید کاربرد آن، این باشد که مهارت های کنار آمدن با شرایط سخت و مقابله با بحران را می آموزند.
رواج گردشگری فقر، کمکی به مناطق قحطی زده
«گردشگری فقر» از جمله انواع گردشگری سیاه است. بیشتر افراد، علاقه مندند از کشورهای ثروتمند دیدن کنند که در آن ها امکانات مناسبی برای گردش و تفریح وجود دارد؛ ولی برخی گردشگران هم هستند که آشنایی با مردمی را که در فقر و بدبختی زندگی می کنند، ترجیح می دهند. مناطق فقیر و قحطی زده، مقصد علاقه مندان به گردشگری سیاه هستند.
برخی کارشناسان معتقدند که برگزاری تورهای جهانگردی در کشورهای توسعه نیافته و مناطق محروم، نه تنها ابتکار نوینی در صنعت گردشگری است، بلکه باعث کمک به مردم فقیر این مناطق نیز می شود، چون گردشگران به هر نقطه ای که سفر کنند، ناگزیر به پرداخت هزینه های سفر خود هستند. کشورهایی مانند سومالی، اتیوپی در آفریقا و بخش هایی از هندوستان جزو مناطقی هستند که پتانسیل جذب گردشگر سیاه را دارند.
خودکشی، گردشگر جذب می کند!
یکی دیگر از انواع گردشگری سیاه، «گردشگری خودکشی» است. در گردشگری خودکشی، گردشگران به کشورها و مناطقی که آمار خودکشی در آن ها، بیشترین رکورد را دارد، سفر می کنند و با دیدن منطقه، ریشه ها و دلایل بالا رفتن آمار خودکشی را بررسی و آسیب شناسی می کنند.
در گردشگری خودکشی نوعی دیگر از سفر وجود دارد که در آن، جهانگردان به دیدن مناطقی علاقه دارند که اجازه انجام «اتانازی» یا «قتل ترحم آمیز» در آنجا توسط دادگاه به رسمیت شناخته می شود. در این کشورها، سالمندان یا افراد مبتلا به بیماری های لاعلاج، اجازه دارند به زندگی خود پایان دهند. این حکم که در بسیاری از کشورها غیرقانونی است، مورد استقبال گردشگران قرار می گیرد. ظاهرا مطالعه شرایط زندگی مردم این مناطق برای طرفداران این نوع گردشگری جذاب است.
گردشگری پایان جهان، مورد علاقه محققان
«گردشگری پایان جهان» یکی دیگر از انواع گردشگری سیاه است. بیشتر مخاطبان این نوع گردشگری را محققان و علاقه مندان به محیط زیست تشکیل می دهند. گردشگران این حوزه به مناطقی سفر می کنند که بیشتر تحت تأثیر عوامل محیطی خطرآفرین قرار گرفته ودر معرض نابودی اند. در این نوع گردشگری، راهنمای تور وظیفه دارد برای جهانگردان درباره تأثیر پدیده هایی مانند گرم شدن زمین یا چگونگی برخورد شهاب سنگ ها با زمین و پایان عمر آن، توضیحاتی بدهد.
گردشگری سیاه در ایران
در ایران، گردشگری سیاه وجود ندارد؛ ولی بسترهای شکل گیری برخی شاخه های آن مانند گردشگری مصیبت به دلیل وجود مناطق زلزله خیز وجود دارد. البته همواره افرادی هستند که مثلا برای دیدن مناطق زلزله زده سفر می کنند، ولی این اتفاق در سطح وسیعی که بتوان از آن به عنوان گردشگری سیاه در ایران نام برد، رخ نمی دهد.
گردشگری سیاه، جدید و پر رونق
این نوع گردشگری که در دنیا در حال گسترش است و روز به روز به تعداد علاقه مندانش اضافه می شود، می تواند از بعد مزایای اقتصادی و جنبه های آموزش مورد توجه تصمیم گیرندگان این حوزه در ایران قرار گیرد؛ اما با توجه به وجود قابلیت های بالقوه ای مانند «گردشگری فرهنگی» و «گردشگری سلامت» در ایران و این که هنوز از پتانسیل های موجود در این زمینه به شکل کامل استفاده نشده است، پرداختن به بحث گردشگری سیاه چندان ضروری به نظر نمی رسد.
