امروزه توریسم یکی بزرگترین و رو به رشدترین بخش های فعالیت های خارجی اقتصادی به شمار می رود. نرخ بالای رشد و پیشرفت آن، حجم قابل توجه از جریان پول خارجی و معرفی تجارب جدید مدیریتی و آموزشی تاثیر شگرفی بر بخش های مختلف اقتصاد داشته که سهم مثبتی در رشد و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی کشورها دارد.
کشورهای پیشرفته غربی مثل سویس، اتریش و فرانسه بخش عظیمی از رفاه اجتماعی و اقتصادی خود را بر سود ناشی از توریسم متکی کرده اند.
بر اساس آمار جدید، گردشگری حدود 10 درصد از درآمد سالانه جهانی و یک دهم نیروی کار در سراسر جهان را از آنِ خود کرده است. با توجه به همه این مسائل، تاثیر اقتصادی بالقوه و بالفعل توریسم شگفت آور است. افراد بسیاری بر جوانب مثبت توریسم بعنوان منبعی از ارز خارجی تاکید دارند که راهی برای متوازن کردن تجارت خارجی است.
اما رونق اقتصادی ناشی از توریسم جوانب مثبت و منفی دیگری نیز برای جوامع محلی دارد که معمولا طرفداران این صنعت مدنظر قرار نمی دهند. از این رو، در این مقاله اصلی ترین تاثیرات اجتماعی و محیطی توریسم را در سطح کشورها بررسی می کنیم.
تاثیرات اجتماعی و محیطی مثبت و منفی توریسم
از نظر اجتماعی توریسم تاثیری عالی بر جوامع میزبان دارد. توریسم می تواند هم منبعی برای روابط حسنه بین المللی و صلح باشد و هم نابودکننده فرهنگ های بومی، منبع تخریب زیست محیطی، تجاوز به حریم شخصی، و شرافت و اصالت انسان ها به شمار رود.
در زیر به تاثیرات مثبت توریسم اشاره می کنیم:
• ایجاد رفتار و نگرش مثبت نسبت به یکدیگر
• درک فرهنگ ها و سنت های یکدیگر
• کاهش برداشت های منفی و کلیشه ای
• ایجاد دوستی
• ایجاد افتخار، تقدیر، تفاهم، احترام و مدارا با فرهنگ های یکدیگر
• افزایش اعتماد بنفس میزبان و گردشگران
• رضایت روانی ایجاد شده از طریق برقراری ارتباط
پس روابط اجتماعی بین گردشگران و مردم محلی می تواند منجر به درک، تقدیر، مدارا و آگاهی متقابل، احترام و محبت درون خانواده شود. افراد محلی بدون ترک کردن خانه خود درمورد دنیای بیرون آموزش می بینند درحالیکه گردشگران اطلاعات بسیار خوبی درمورد یک فرهنگ متفاوت با خودشان به دست می آورند. جوامع محلی از طریق روابط با گردشگران دستخوش پیشرفت هایی در زیرساخت های اجتماع مثل مدارس، کتابخانه ها، موسسات و آموزشگاه های پزشکی، کافی نت ها و امثال آن می شوند. در کنار آن، اگر فرهنگ محلی علت و پایه جذب توریست به آن منطقه باشد، موجب حفظ سنت های محلی و صنایع دستی آن که ممکن است در معرض نابودی قرار گرفته باشد، خواهد شد.
از طرف دیگر توریسم و گردشگری می تواند موجب افزایش فشار، دشمنی و سوءظن شود. ادعای توریسم بعنوان یک نیروی زنده برای صلح کمی اغراق آمیز است. شواهد کمی در دسترس است که نشان دهد توریسم موجب صلح جهانی شده است (رابینسون 1999). در این زمینه، تاثیرات اجتماعی و اقتصادی بر جامعه محلی بر میزان درآمدی که از گردشگران نصیب جوامع محلی می شود بستگی دارد. در اکثر تورهای گردشگری، بیش از 80 درصد از پرداخت مسافران نصیب خطوط هوایی، هتل ها و سایر شرکت های بین المللی می شود نه کارمندان و تاجران محلی.
از طرف دیگر، رستوران های زنجیره ای بزرگ هتل ها معمولا برای راضی کردن گردشگران خارجی غذا وارد می کنند و به ندرت در مقام ها و منصب های مدیریتی بالارتبه از افراد محلی استفاده می کنند که از سود بردن کشاورزان و کارگران محلی جلوگیری می کند.
توریسم این قدرت را دارد که بر تغییرات فرهنگی اثر بگذارد. پیشرفت موفقیت آمیز یک منبع می تواند تاثیرات منفی زیادی را به دنبال داشته باشد. در این میان می تون به پیشرفت بیش از حد، جذب، جنگ و بازسازی مصنوعی اشاره کرد. در عین اینکه نشان دادن یک فرهنگ به گردشگران می تواند به حفظ آن فرهنگ کمک کند، می تواند موجب کمرنگ شدن یا نابودی آن نیز شود. نکته این است که توریسم را طوری در منطقه گسترده کنیم که هم درآمدزا بوده و هم برای سنت ها و فرهنگ های محلی ایجاد احترام کند.
توریسم همچنین تاثیرات مثبت و منفی بر بوم شناسی محلی دارد. توریسم و گردشگری معمولا منجر به گردشگری انبوه می شود که موجب مصرف بیش از اندازه، آلودگی و از بین رفتن منابع می شود.
اما از دیدگاه بوم شناسی، توریسم از هر صنعت تولیدی دیگری ارجح تر است زیرا با محیط زیست سازگارتر و دوست تر است. مشکل اینجاست که تغییر زندگی سنتی جوامع محلی کار آسانی نیست و معمولاً موجب شبه درگیری می شود. بی تردید در برخی مناطق و کشورها، صنایع دیگر بسیار برای محیط زیست مضرتر از توریسم هستند. علاوه بر آن، در بسیاری از کشورهای آسیایی، توریسم منبع اصلی درآمد و بهترین دوست محیط زیست است. حداقل بهتر از بریدن درخت ها و از بین بردن صخره های مرجانی است.
نتیجه گیری
بندهای بالا نشان می دهد که تاثیرات توریسم بر جوامع محلی، چه از دیدگاه اقتصادی، اجتماعی یا محیطی می تواند هم مثبت و هم منفی باشد. به این بستگی دارد که توریسم در یک منطقه خاص تا چه حد رشد می کند. هر منطقه ظرفیت تحمل خاص خود را دارد، یعنی محدوده تاثیر درآمدزایی که بر جامعه محلی آسیب نزند. اگر بتوان بر آن محدودیت غلبه کرد، جنبه های منفی توریسم از بین خواهند رفت.
در زیر نموداری آورده شده است که دینامیک های بین افراد، منابع و توریسم را در توریسم و گردشگری موفق نشان می دهد که هر یک سهمی مثبت در دیگری دارند.
هر سه عنصر در این مدل در ارتباط متقابل هستند. جوامع محلی از منابع طبیعی استفاده می کنند اما از آنها حفاظت نیز به عمل می آورند. توریست ها برای لذت بردن از طبیعت می آیند و در مورد آن اطلاعات به دست می آورند که در مقابل هم می توانند آن را آلوده کرده و از بین ببرند و هم به حفاظت آن کمک کنند. جوامع محلی با ارائه اطلاعات و دانش در مورد فرهنگ و سبک زندگی خود می توانند بر توریست ها و گردشگران اثر بگذارند. تاثیر توریست ها بر افراد محلی در درجه اول از نظر اقتصادی با ایجاد درآمد بوده و بعد رشد منابع، به اشتراک گذاری اطلاعات و تجارب و از این قبیل. هر زمان که قصد ایجاد یک منطقه توریستی جدید را داشته باشیم، باید ارتباطات متقابل را مدنظر قرار دهیم.
برای کاهش اثرات منفی بر جوامع محلی، می توان در زمان ایجاد یک فعالیت توریستی یا شرکت در آن به موارد زیر توجه داشته باشیم:
• آیا افراد محلی بعنوان کارمند در صنعت توریسم شرکت دارند؟
• آیا سازمان با تجارت های محلی همکاری دارد؟
• آیا نگرشی مثبت نسبت به فرهنگ محلی دارد؟
• آیا به طبیعت احترام گذاشته می شود و برای محافظت از آن چه اقداماتی انجام می گیرد؟
• مردم محلی چه سود اقتصادی از توریسم دریافت می کنند؟
• آیا عاملان تورهای گردشگری هتل ها، حمل ونقل و رستوران های زیست محیطی را می شناسند؟
همانطور که می بینیم انجام صنعت توریسم بدون ایجاد برخی تاثیرات منفی بر جوامع محلی کاری بسیار دشوار است. همکاری با سایر صنایع و سودزایی برای سازمان های گردشگری و تجارت های محلی برای صنعت توریسم ممکن است. اولین قدم برای رسیدن به آن، درک نیازها و خواسته های جامعه میزبان و گردشگران است.
