حصیربافی گیلان قدیمی ترین صنایع دستی بومی و کهن ترین دست بافته استان گیلان است.
محصولات حصیری گیلان به علت دارا بودن مزایای بسیار زیاد با وجود گسترش استفاده از ظروف و وسایل پلاستیکی و … همچنان جایگاه خود را حفظ کرده اند. وفور جنگل در استان گیلان و رویش گیاهان خودرو به علت آب و هوای خاص منطقه موجب شده تا صنایع دستی چوبی و حصیری از دیرباز تاکنون در این استان از رونق خاصی برخوردار بوده و آثار بی نظیر صنعتگران این دیار همواره زبانزد عام و خاص باشد.
حصیربافی چیست؟
حصیربافی عبارت است از بافت محصولاتی، چون زیرانداز، سبد و … با استفاده از نی و گیاهان خودرو. حصیربافی قدیمی ترین صنایع دستی بومی و کهن ترین دست بافته استان گیلان به عنوان یکی از شغل های جنبی محسوب شده و منبع درآمد برخی از کشاورزان، خانوار های روستایی و حتی خانوار های شهری به ویژه ساکنان اطراف تالاب ها، مرداب ها و نقاط نزدیک به دریا و رودخانه است.
قدمت حصیربافی
به علت شرایط خاص آب و هوایی و رطوبت بالای استان گیلان، آسیب پذیر بودن محصولات حصیری و عدم کشف بقایای حصیری در حین حفاری های علمی، از تاریخ بافت حصیر در گیلان اطلاع دقیقی در دست نیست. اما با توجه به وفور گیاهان خودرو در این استان، جایگاه محصولات حصیری در فرهنگ و زندگی گیلانیان و همچنین با عنایت به بقایای حصیری (طناب، سبد و زیرانداز) مکشوفه از کاوش های باستان شناسی شهر سوخته زابل در استان سیستان و بلوچستان (مربوط به ۶ هزار سال قبل) و منطقه شهداد در استان کرمان (مربوط به ۵ هزار و ۵۰۰ سال قبل) به نظر می رسد سابقه حصیربافی در استان گیلان نیز در حدود ۶ هزار سال باشد.
مواد حصیربافی
ماده اولیه حصیربافی، نی هایی است که به صورت خودرو در حاشیه مرداب ها و تالاب ها می رویند. نی های مناسب حصیربافی دارای انواع مختلف بوده و حصیربافان گیلانی اغلب از ۲ نوع نی که به اصطلاح محلی لی یا گالی (مورد استفاده برای بافت کلاه، زنبیل، سفره، ساک، کیف و …) و سوف یا سیم (مورد استفاده برای بافت زیرانداز) استفاده می کنند.
ابزار کار حصیربافی
ابزار کار حصیربافی بسیار ساده و ابتدایی بوده و شامل دستگاه بافت چوبی، شانه چوبی، کتل و چاقو و … (جهت بافت زیرانداز)، سوزن بزرگ (جهت دوخت نوار های حصیری مورد استفاده برای تولید محصولاتی مانند کلاه، سفره و …) و داس (داره) و قیچی (جهت برداشت الیاف گیاهی و زدودن اضافات آنها و …) و ظرف مخصوص رنگرزی و … (برای رنگرزی الیاف لی) است.
گستردگی حصیربافی
بافت حصیر در برخی از نقاط مختلف گیلان از جمله بندر انزلی، لاهیجان، آستانه اشرفیه، لنگرود، شفت، رشت و … رواج دارد و عمده ترین مرکز تولید آن مناطق روستایی شهرستان های رشت (فشتکه، تسیه) و بندر انزلی (روستا های غازیان، گلشن، جفرود و زیباکنار) است.
تکنیک های حصیربافی
تکنیک بافت و نقوش زیرانداز های حصیری و دیگر محصولات حصیری مانند کلاه، زنبیل، سفره، متفاوت است. نقش ایجاد شده بر روی زیرانداز های حصیری با توجه به تکنیک بافت آن، به صورت خطوط و نقوش هندسی بوده و در حین بافت ایجاد می شود. این نقوش برگرفته از گیاهان و اشیاء پیرامون بوده و نامگذاری آنها بر اساس گیاهان و اشیاء الهام گرفته شده و همچنین نام اولین حصیرباف است.
انواع حصیرهای گیلان
اسامی برخی از نقوش زیرانداز های حصیری گیلان عبارت است از:
ساده (یک فینچی، تک لو، کوتیم)، جفت لو (دو فینچی، دو لو)، سایه (سه فینچی)، گلدسته لاچ (زری لاچ)، ثریا لاچ (ثوریا لاچ)، گل وشه، لیلا لاچ، نقش غازیانی (لوزی یا حلوایی)، شمشیر لاچ (هفت و هشت)، کاول لاچ، قالی لاچ، شرت خاشی، نقش مارپیچ (حلوایی)، نقش پا، میل میلی و …
حصیربافانی که با استفاده از نوارهای حصیری اقدام به تولید محصولات می کنند به منظور متنوع کردن محصولات، با به کارگیری الیاف لی رنگ شده و نوار های حصیری (به اصطلاح محلی سوبه) به صورت ذهنی نقوشی (انواع گل و …) را بر روی محصولات می دوزند. برخی از آن ها با استفاده از نوار های رنگی، روبان، تور، پارچه، چرم و … محصولات حصیری را تزیین می کنند. همچنین اخیرا تعدادی از حصیربافان به منظور ایجاد تنوع در کاربرد محصولات تولیدی، نوآوری هایی به وجود آورده اند.
روستای ملی حصیربافی
محصولات حصیری گیلان به علت دارا بودن مزایای بسیار زیاد از جمله به وجود آمدن ظروف و وسایل پلاستیکی و … همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است. به علت وجود مواد اولیه در منطقه، کثرت حصیربافان مجرب و همچنین پتانسیل های موجود در روستای فشتکه (شهرستان رشت)، این روستا درسال ۱۳۹۶ به عنوان “روستای ملی حصیر” ثبت شد.
