لوکیشن های فیلم و سریال های ایرانی و گردشگری فیلم

گردشگری فیلم یا Film Tourism در واقع یکی از فعال ترین بخش ها در جذاب سازی مقاصد گردشگری کشورهای مختلف جهان به شمار می رود.

سریال ها و فیلم های سینمایی معروفی که از طریق پرده نقره ای سینما و همچنین سینما های خانگی میلیاردها مخاطب جعبه سیاه، الهام بخش مقاصد گردشگری در 2 دهه اخیر شده اند، عامل سفر میلیون ها گردشگر به کشورهای 5 قاره هستند.

اکنون، قدرت صنعت سینما، به کمک جذاب سازی برای مقاصد گردشگری در سراسر گیتی آمده تا نقاط بکر و کمتر دیده شده، فرصت دیده شدن دوباره را از دوربین گردشگران پیدا کنند. از این فضا، کشور ایران هم باید با توجه به پتانسیل های صنعت سینما و صنعت گردشگری خود، به بهترین شکل ممکن استفاده کند. بخشی از 36 میلیارد درآمد ارزی از صنعت گردشگری کشور در یک دهه آینده، می بایست توسط گردشگری فیلم، گردشگری سلامت و گردشگری روستایی تامین شود. برای نیل به این آرمان ها، به برنامه ریزی دقیق نیاز است.

کشور 4 اقلیم ایران با این همه پتانسیل طبیعی و اقلیمی که بارها در فیلم های سینمایی، سریال های تلویزیونی و حتی مستندها به تصویر کشیده شده است، می تواند از طریق صنعت سینما، رونق گردشگری خود را دنبال کند. لوکیشن فیلم ها و سریال های معروف ایرانی در چند دهه اخیر، می تواند خیل مشتاقان داخلی و بین المللی را به سمت مکان های فیلمبرداری هدایت کند. هدایتی که فرصت سازی بهینه ای برای تعامل سینما با گردشگری در ایران را سبب خواهد شد. فیلم های زیادی در لوکیشن های تاریخی، باستانی، فرهنگی و هنری در چند دهه اخیر بازی شده است که هر یک، در نظر و ذهن مخاطبان ایرانی، مکان های نوستالژیک هستند. مانند روزی روزگاری و امیرکبیر و امثالهم. این مکان های فیلمبرداری، می تواند زمینه جذب مخاطبان زیادی را برای بازدید از مکان های فیلمبرداری فراهم کند تا تورهای گردشگری فیلم و سریال ایرانی، گردشگران را به نقاط مختلف کشور ببرد.

تقویت گردشگری روستایی ایران در کنار آشنایی بهتر و بیشتر نسل جوان با قابلیت های مختلف اقلیم ایران و سنت اقوام ایرانی، از دیگر فواید گسترش گردشگری فیلم در کشورمان است که باید به آن توجه کنیم. در واقع تنها حوزه های گردشگری روستایی (Rural Tourism) و حتی گردشگری سلامت (Medical Tourism) نیست که در صنعت پول ساز و میان رشته ای گردشگری، ثروت آفرینی مولد دارد. بلکه در چند دهه اخیر، در برخی از کشورهای جهان که بعضا مقاصد اصلی گردشگری را تشکیل می دهند و سالانه میزبان میلیون ها گردشگر هستند، مساله گردشگری فیلم (Movie Tourism) نیز از جایگاه ویژه ای برخوردار شده است.

تقریبا از دهه شصت میلادی، با توسعه تولیدات فیلم و سریال و توسعه امکانات دوبلاژ در کشورهای مختلف جهان تا به امروز که امپراطوری نت فلیکس و گوگل و نرم افزارهای دانلود قانونی و غیر قانونی فیلم و سریال ها سیطره رسانه دیجیتال را بلامنازع کرده است، گردشگری فیلم مورد توجه واقع شد. مقاصد گردشگری الهام بخش از فیلم و سریال های تلویزیونی (Tourism destinations inspired by Movies) عنوان مصطلح این روزهای نشریات و پرتال های فعال در عرصه گردشگری فیلم و سریال جهان را تشکیل می دهد که به شما مقاصد گردشگری خاص را معرفی می کند.

ارباب حلقه ها

(تصویر بازدید گردشگران بین المللی از لوکیشن های فیلمبرداری ارباب حلقه ها در نیوزلند)

مقاصدی که لوکیشن فیلمبرداری فیلم ها و سریال های معروف تاریخ سینما و حتی سینمای معاصر در کشورهای مختلف جهان به شمار می رود. خیلی ها هنوز صدای جولی اندروز (ماریا) در فیلم آوای موسیقی را که در سال 1967 یک ملودارم عاشقانه و داستانی جذاب را در میان جنگل ها و دشت های سرسبز اروپا روایت می کرد، به یاد دارند. این فیلم نوستالژیک، در شهر سالزبورگ اتریش ساخته شد و اکنون، لوکیشن های 7 گانه فیلم، یکی از مقاصد اصلی گردشگری پایتخت موسیقی اروپا یعنی اتریش به شمار می رود. موسسات گردشگری خاصی در این کشور، گردشگری آوای موسیقی (The Sound of Music Tours) را به راه انداختند تا گردشگران را در لوکیشن های این فیلم جریان ساز خاطره انگیز قرار داده و درآمدزایی کنند.

لوکیشن های تاریخ ساز

همین نزدیکی ها، ارباب حلقه ها (Lord of The Rings) که جوایز اسکار را درو کرد، عامل تبلیغاتی گسترده برای توسعه صنعت گردشگری کشور کوچک نیوزلند شد. مکان های فیلمبرداری سریال معروف Lost در کشورهای مختلف جهان نیز، همان اندازه مخاطب مدار شد که لوکیشن های سریال بازی تاج و تخت (Games of Thrones) در ایسلند و ایرلند شمالی و بریتانیا، موجی از مشتاقان را به جزیره ها و قصرها و مراکز باستانی و تاریخی می کشاند.

همه این ها، قدرت بالای صنعت فیلم در رونق گردشگری و معرفی مقاصد جدید گردشگری به طیف متنوعی از گردشگران با سلایق مختلف را به تصویر می کشد.

برخی معتقدند که گردشگری فیلم، در واقع فرم و ساختار جدیدی از چشم اندازهای فرهنگی پیش روی است که در عرصه بازاریابی صنعت گردشگری و صنعت سفر و تفریح باید به آن توجه نمود (1). تاثیرگذاری صنعت سینما روی توسعه گردشگری جهان به قدری قوی است که تصویری که دنیا هم اکنون از دنیای غرب (American West) در ذهن دارد، اساسا از طریق فیلم های وسترن و سریال های آمریکایی نشات گرفته است (2). کمتر بخشی از دنیا را می توان سراغ داشت که شناخت مردم از آن جا، براساس ساختارهای شناختی و ادراکی غیر از هنر هفتم باشد. حتی رسانه های گروهی و مکتوب نیز اثربخشی اطلاع رسانی و تصویرسازی (imaging) حرفه ای به اندازه ای که فیلم، جریان سازی کرده است، نداشته اند. قدرت هنر هفتم و پرده نقره ای هست که ما را با اقلیم ها و سرزمین های شناخته شده و ناشناخته بسیاری در روایت های داستانی و رمانتیک آشنا می کند و برخی از آن ها، همچون کازابلانگا و آوای موسیقی (The Sound of Music)، نوستالژیک هم می ‍شود.

فردی هم چون Alfio Leotta در کتاب Touring the Screen که در سال 2011 میلادی درباره الهام بخشی صنعت گردشگری نیوزلند از صنعت فیلم سازی هالیوود منتشر کرد، به رشد فزاینده منابع علمی جهان اشاره می کند که در 2 دهه اخیر، بر اهمیت صنعت فیلم بر توسعه گردشگری اذعان کرده اند (3). به نظر می رسد این کتاب بتواند case study قوی و خوبی برای علاقه مندان عرصه مطالعات گردشگری فیلم و بازاریابی این صنعت باشد. در واقع آن چه از آن به عنوان گردشگری فیلم پایه (Film-induced Tourism) یاد می شود، در ادبیات مجلات و منابع علمی به طور جدی به آن پرداخته شده است و شبکه های اجتماعی وب نیز در تقویت آن تاثیر بسزایی داشته اند.

شهرک سینمایی غزالی محل فیلمبرداری سریال شهرزاد

روزی روزگاری

ناگفته پیداست که گردشگری فیلم در کشوری همچون ایران، با این همه آثار سینمایی و تلویزیونی که ظرف 4 دهه اخیر ساخته شده و بعضا بازتاب های بین المللی نیز پیدا کرده است، می تواند بهره وری خوبی را به صنعت گردشگری ایران ارائه کند. سریال هایی همچون امیرکبیر، پس از باران، روزی روزگاری، سلطان صاحبقران، گرگ ها و ده ها فیلم سینمایی معروف که در مناطق گوناگون فیلمبرداری و ساخته شد، هنوز برای خیلی ها خاطره انگیز است. خیلی ها دوست دارند لوکیشن های طبیعی فیلم و سریال ها را در قالب تورهای یک یا چند روزه بازدید کرده و یادآور دیالوگ ها و روایت های تلخ و شیرین آن ها باشند. این جذابیت وقتی دوچندان می شود که بتوانیم لوکیشن های فیلمبرداری فلان فیلم و سریال مشهور را به همراهی عوامل فیلم در قالب گروه های شاد گردشگری بازدید کنیم.

با این راهکار، ظرفیت آفرینی مجددی برای رونق مناطق گردشگری غیر شهری و روستایی ایران ایجاد می شود و از طرفی، صنعت سینما را با اهمیت صنعت گردشگری و تاثیر متقابلی که بر آن دارد، آشنا می کند. تاثیری که به نظر می رسد در کشور ما خیلی با اهتمام جدی مسئولان سینمایی و گردشگری مواجه نشده است.

راهکارهایی برای توسعه گردشگری فیلم در ایران

1. خانه سینما با همکاری نهادهایی در سازمان میراث فرهنگی کشور و وزارت ارشاد، کارگروهی برای توسعه ظرفیت های گردشگری فیلم در ایران و ترغیب و تشویق مردم به بازدید از لوکیشن های فیلمبرداری فیلم و سریال های معروف از طریق موسسات مجاز گردشگری و همیاری عوامل تولید، تشکیل دهد. این کارگروه با همکاری و حمایت فعالان گردشگری کشورمان، می تواند عاملی برای رونق تورهای گردشگری شهرهای مختلف ایران در عرصه گردشگری روستایی و گردشگری فیلم شود.

2. تورهای گردشگری فیلم توسط مدارس و مراکز آموزش عالی سراسر کشور تدوین شود تا تجربه موفق بازدید از مناطق عملیاتی جنوب کشور، این بار نیز در عرصه دیگری متجلی شود. تجربه موفق گردشگری در مناطق عملیاتی جنوب، می تواند الهام بخش گردشگری فیلم و بازدید از لوکیشن های فعال فیلم های سینمایی و تلویزیونی ایران شود. وزارت آموزش و پرورش با همیاری وزارت علوم و خانه سینما و وزارت ارشاد، می توانند در کارآفرینی این عرصه مشارکت کرده و فضای فرهنگی جذابی را برای مخاطبان خود به خصوص در فصل تابستان ایجاد کنند.

3. وزارت ارشاد و سازمان میراث فرهنگی می توانند برای توسعه شناخت داخلی و بین المللی از برترین نقاط بکر گردشگری ایران، تسهیلات تشویقی مادی و معنوی به کارگردانانی که چنین مناطقی را در فیلم و سریال های خود استفاده و پررنگ می کنند، ارائه کند. این مساله مهمی است که نهادهای دولتی فعال کشور در عرصه گردشگری فیلم می بایست به آن بها دهند. باید برای کارگردان های فیلم های مستند و داستانی و سینمایی، جذاب سازی نقاط گردشگری معروف و غیر معروف ایران، یک دغدغه و امری ارزشمند تلقی شود تا در لابه لای سناریو، شاهد تصویربرداری از مکان های گردشگری ایران زمین باشیم. این ماموریت، برندسازی و مقصدسازی برای جذابیت های بالقوه گردشگری ایران را سبب خواهد شد.

4. از ظرفیت بازیگران مشهور سینمایی ایران برای ترغیب مردم به گردشگری و بازدید از مناطق مختلف کشور و حفظ و نگهداری از ظرفیت های باستانی و تاریخی ایران به طور گسترده استفاده شود. برگزاری تورهایی با حضور چهره های سرشناس سینمای ایران که راوی لحظات فیلمبرداری و بازی در لوکیشن های مختلف در مکان های شهری و غیر شهری هستند، می تواند زمینه تقویت گردشگری فیلم را در ایران سبب شود. تجربه آوای موسیقی و ارباب حلقه ها، این بار در مدل بومی می تواند در نظر گرفته شود.

5. کارآفرینی و درآمدزایی گسترده از طریق گردشگری فیلم، می تواند زمینه را برای خلق استارت آپ های جدید و موضوعات تحقیقاتی و مطالعاتی فعالان صنعت گردشگری و مدیریتی کشور فراهم کند. گردشگری فیلم در ایران می بایست در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی گردشگری و برنامه ریزی توریسم، مد نظر اساتید و برنامه ریزان آموزشی بوده و فعالان این عرصه با این فضا، بیشتر آشنا شوند. برگزاری نشست های فصلی با خانه سینما و فعالان هنر هفتم ایران، می تواند درک بهتری را به فعالان گردشگری ایران در عرصه آکادمیک و برنامه ریزان صنعت گردشگری ایران به خصوص در عرصه گردشگری فیلم بدهد.

به امید آن که تورهای گردشگری فیلم، در سال های آینده در برنامه بسته های گردشگری موسسات گردشگری کشورمان برای جذب گردشگران داخلی و بین المللی دیده شود و تراژدی تورهای لحظه آخر استانبول و دوبی، به تورهای بازدید از فلان لوکیشن فیلم سینمایی با حضور فلان شخصیت سینمایی و هنری کشور تغییر یابد. امیدواریم به جای تورهای لحظه آخری کلیشه ای که آرامش را از موبایل های مردم سلب کرده است، تبلیغ تورهای گردشگری الهام بخش از فلان فیلم و سریال تلویزیونی با حضور عوامل سازنده، برای هموطنان ارسال شود که موجی از گردشگری را در ایران سبب خواهد شد.

منابع:

1. Jewell, B, Mc Kinnon, s (2008) Movie Tourism: A new form of Cultural Landscap, Journal of Travel & Tourism Marketing, Routledge
2. Frost, W, Laing, J (2015) Imaging the American West Through Film and Tourism
3. Leotta, F (2011) Touring the Screen: Tourism and New Zealand Film Geographies, Intellect Books