همیشه کلاه حصیری برای ما نماد شمال و شالی بوده است. در این مطلب نگاهی کوتاه دارم به حصیربافی در استان گیلان.
لئو تولستوی نویسنده مشهور روس معتقد است به همان سان که سخن؛ افکار و تجربیات انسان ها را انتقال می دهد، هنر نیز احساسات را منتقل می کند و از این رو سخن و هنر به هم می مانند؛ لذا هنرها گاه چنان بر دل می نشینند که جمعیت کثیری را به تماشا گرد می آورد.
خمام که در واقع خُمِ آب بوده و در مرور زمان به خمام تبدیل شده، نزدیک ترین شهر به مرکز استان گیلان است و روستاهایش یکی پس از دیگری مامنی برای گردشگران فرهنگی می شود؛ به طوری که پس از شیجان که به همت دولت روحانی به عنوان روستای بدون بیکار معرفی شد و آلاچیق درختی اش شهرتی فراتر از مرزها یافت؛ امروز فشتکه آن، هنر مردمان این سرزمین را در حصیربافی در گستره کشور نمایان می سازد.
در آستانه پائیز که شال شالی آرام آرام از گرد گیلان جمع می شود، پهن شدن گیاه «لی» که از آن حصیر می بافند، بر حاشیه جاده های روستایی در برهوت بی شغلی نشان از اشتغال دارد و زنانی که پیش از کرونا دسته دسته دور هم می نشستند و رنگ بر حصیر می بافتند، امروز ماسک پوش و با حفظ فاصله، تصویری متفاوت اما خوشایند از گیلان رقم می زنند.
زنان در فشتکه خمام جلوی در خانه هایشان با روسری هایی بر بالای سر گره زده ساقه های لی را گره در گره تابیده و حصیر می بافند؛ گویا نماد شهر با هنرهای سنتی عجین شده چراکه اگر در شرق گیلان درها رو به باغ های پرتقال باز می شود، در خمام زنان گره بر گره حصیر می تابند و دست ساخته های حصیری آویزان از دیوارهای بیرونی خانه ها، فشتکه را به گالری بازی تبدیل کرده که گردشگران همزمان با بازدید از آثار هنرمندان، فرآیند تولید را از نقطه نخست تا انتها به تماشا می نشینند.
تبدیل روستای فشتکه خمام به روستای ملی حصیربافی اقدامی بسیار مثمری برای حصیربافان است و اشتیاق به کار و گره زدن آن به ذوق و خلاقیت موجب رونق می شود. ویژگی حصیربافته های گیلان رنگرزی با رنگ های طبیعی مانند پوست پیاز و گردو است، اما صنعتگران از رنگ های شیمیایی برای ایجاد تنوع بیشتر کمک می گیرند.
حصیرهای گیلان و سایر نواحی شمال ایران طرح های هندسی دارند که از بافت نی طبیعی یک رنگ پدید می آیند؛ امروز این هنرصنعت توانسته در میان رقابت جهانی خود را به عنوان طرحی مدرن در لیست طراحان دکوراسیون معروف امروزی در جای جای جهان به نقش بکشد.
بیشتر حصیرهایی که در گیلان تولید می شود بیش از آنکه ارزش مادی داشته باشد، به سبب قدمت این شاخه هنری و یادآوری سفر خوش شمال و تداعی عطر شالی، جنگل و دریا حائز اهمیت می شود. لی گیاهی خودرو و بومی است که در منطقه گیلان به وفور یافت می شود و زنان گیلانی نسل به نسل آموخته اند که این نعمت خدادادی را به هنر برآورند و امروز زمینه اشتغالزایی خود و فرزندان شان را با آن فراهم کنند.
همیشه کلاه حصیری برای ما نماد شمال و شالی بوده است. صنایع دستی حصیری گیلان نه تنها برای گردشگران، بلکه برای هر کس که در جای جای ایران و جهان آن را بعنوان سوغات یا هدیه دریافت می کند، بوجود آورنده حسی خوب است.
توانمندسازی در حوزه صنایع دستی، توسعه زمینه های تولید و عرضه این محصولات همراه با ایجاد تاسیسات اقامتی و پذیرایی مختلف در قالب بوم گردی، شرایط جدیدی را برای عرضه خدمات گردشگری در روستاهای استان محقق می سازد.
ایران در کنار کشورهایی همچون ژاپن و مکزیک یکی از ۱۶ کشور تولید کننده حصیر به شمار می رود؛ فشتکه در دهستان چاپارخانه بخش خمام از توابع شهرستان رشت است و در راه اصلی جاده رشت – انزلی قرار دارد؛ نخستین محموله حصیر استان گیلان نیز با ارزش اقتصادی هفت هزار دلار شامل ۱۰ هزار قطعه، مهرماه سال ۹۵ به کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر شد.
نزدیک به دو هزار و ۵۰۰ هنرمند استان در رشته حصیربافی فعالیت می کنند و بیش ترین محصولات حصیری گیلان در شهرستان های انزلی، رشت، لاهیجان و لنگرود تولید می شود؛ ۷۰۰ نفر از هنرمندان حصیر باف استان در روستای فشتکه استقرار دارند. بالغ بر ۲۴ هزار هنرمند صنایع دستی در بیش از ۸۰ رشته در گیلان فعالیت می کنند و ۶۴ محصول از اقلام صنایع دستی استان نشان مرغوبیت و شش کالا نشان یونسکو دریافت کرده اند؛ این محصولات شامل رشتی دوزی، لباس محلی، چادرشب بافی، خراطی، چوب تراشی، گره چینی، نازک کاری، منبت و معرق چوب، حصیربافی، بامبوبافی، مرواربافی، سفالگری، کاشی معرق، مینای خانه بندی، چلنگری، قلمزنی، گلیم بافی، جاجیم بافی، شال بافی، نمد مالی، جوراب بافی، عروسک بافی و قلاب بافی از هنرهای سنتی و صنایع دستی گیلان است.
بر اساس ارزیابی و داوری های بعمل آمده و مصوبات مربوط به شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی در فروردین ماه سال ۹۶، روستای فشتکه گیلان به عنوان روستای ملی حصیر تایید و ثبت شد و امروز این روستا نه بواسطه اقلیم بلکه به سبب شاخه ای از تولید و کار مورد اقبال گردشگران قرار گرفته است.
نویسنده: مرضیه ضامن / خبرگزاری ایرنا
