کشورهای مهد صنایع دستی می کوشند تا با اتخاذ تدابیر حمایتی و سیاست های تشویقی موجبات رشد توسعه صادرات صنایع دستی را فراهم کنند.
از جمله مشخصات کشورهای در حال توسعه، اقتصاد تک محصولی و اتکاء به یک یا ندرتا چند قلم محدود کالای صادراتی است. ضمن آنکه اغلب این گونه ممالک صادرکننده مواد خام نظیر: نفت، پنبه، قهوه، مس، کنف و نظایر آن هستند.
متأسفانه تجربیات حاصله از بازرگانی بین المللی نشان داده، با مختصر کاهش در بهای جهانی این مواد، به یکباره تراز پرداخت های ممالک صادرکننده این گونه مواد دچار عدم موازنه می شود که گاه حیات اقتصادی آن ها را تهدید به نابودی می کند. از طرفی بنیان اقتصادی ممالک در حال توسعه به گونه ای است که برای اجرای برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی و حتی در مواردی برای تأمین حداقل نیازهای خود به ارز احتیاج دارند که این امر در گرو امکان صدور مواد و محصولاتشان به خارج است، لذا توسعه صادرات کم از صدور مواد خام، کالاهای نیمه ساخته و صنایع دستی و در نتیجه ایجاد درآمدهای ارزی از شرایط اساسی توسعه اقتصادی است.
در سال های اخیر صدور محصولات دستی نه تنها توسط کشورهای جهان سوم بلکه توسط برخی از ممالک پیشرفته نیز مورد توجه خاص قرار گرفته و به ویژه کشورهای مهد صنایع دستی می کوشند تا با اتخاذ تدابیر حمایتی و سیاست های تشویقی موجبات رشد توسعه صادرات صنایع دستی که یکی از اقلام مهم صادراتی آنها به حساب می آید را فراهم کنند.
موفقیت حاصله در زمینه صدور گسترده این محصولات ناشی از عوامل زیر است:
- عدم مشابهت و فقدان جنبه رقابتی فرآورده های دست ساز با تولیدات صنعتی کشورهای پیشرفته در این خصوص باید گفت که کشورهای پیشرفته به عنوان تقاضا کننده مطرح بوده و کشورهای در حال توسعه حکم عرضه کننده را دارند.(بر خلاف کالاهای صنعتی).
- ارزانی مبنی قیمت صنایع دستی به علت پایین بودن سطح دست مزدها در ممالک در حال توسعه.
- بالا بردن قدرت خرید و «تمایل نهایی به مصرف» مردم در کشورهای در حال پیشرفته و علاقه آنان به خرید و استفاده از اشیاء هنری-مصرف
- رعایت برخی ملاحظات اجتماعی و سیاسی از طرف کشورهای پیشرفته که موجب تعیین سهمیه و معافیت های گمرکی برای فرآورده های دستی صادرات ممالک جهان سوم شده است.
در سال های اخیر حجم تجارت جهانی صنایع دستی در سال حدود 25 میلیارد دلار است و کشور چین، به عنوان بزرگ ترین صادرکننده صنایع دستی در دنیا، در هر سال حدود هفت میلیارد دلار از انواع صنایع دستی تولیدی خود را به دیگر ممالک صادر می کند. میزان صادرات صنایع دستی ایران نیز حدود 550 میلیون دلار (با احتساب صادرات فرش دستباف) بوده است، البته بیش ترین میزان صادرات صنایع دستی ایران در سال 1373 با حدود 7.1 میلیارد دلار بوده است.
اهمیت تاثیرات فرهنگی هنرهای دستی
در سال های اخیر، موضوع جلب گردشگر و توسعه صنعت توریسم که از آن با عنوان «صنعت بدون دود» یاد شده مورد توجه جدی قرار گرفته است. بدیهی است این مهم حتی ضرورت داشت که طی دهه های گذشته نیز مورد عنایت قرار گیرد.
نکته حائز اهمیت آن است که در این خصوص ضمن بسترسازی مناسب برای جلب گردشگران خارجی و ایجاد امکانات رفاهی اقامتی، ایاب و ذهاب، نقل و انتقال کالاها و خدمات و برنامه ریزی دقیق برای بازدید از اماکن باستانی و آثار دیدنی باید بازدید از مراکز تولید صنایع دستی و زمینه سازی و برقراری تسهیلات برای عرضه این گونه آثار به گردشگران خارجی، یعنی فروش آثار صنایع دستی، که هر یک می تواند به عنوان سفیر فرهنگی ایران تلقی شود در دستور کار قرار گیرد. بدیهی است در این زمینه هم باید ارزش های فرهنگی و هنری صنایع دستی یعنی حفظ اصالت و کیفیت مطرح باشد تا این گونه آثار برای گردشگران خارجی و هنگام بازگشت به کشورشان یادآور سرزمینی باشد که انسان های آن معرفت، معنویت و عشق به خدا و گفت وگوی راستین بین فرهنگ ها و تمدن ها را سرلوحه اعمال، گفتار و کردار خود قرار داده اند.
با عنایت به آنچه گفته شد، در بررسی های کارشناسی درباره نقش و جایگاه صنایع دستی هرگز نباید به تاثیرات فرهنگی و هنری صنایع دستی بی توجه بود و صرفا به مباحث اقتصادی و اجتماعی و بازرگانی صنایع دستی که هر کدام خود حائزاهمیت فراوان و درخور توجهات خاص است، بسنده کرد؛ چرا که بنیان اصلی صنایع دستی بر ارزش های متقن و پایدار فرهنگی و هنری آن قرار دارد و با توجه و عنایت به ارزش های فرهنگی و هنری، صنایع دستی که به حفظ کیفیت و اصالت آثار از لحاظ نگاره، نقش، رنگ و رنگ آمیزی مربوط می شود، می توان به ماندگاری صنایع دستی اندیشید تا امکان بهره گیری از اثرات غیرقابل انکار اقتصادی، اجتماعی و بازرگانی صنایع دستی میسر، مقدور و محقق شود.
نویسنده: دکتر حسین یاوری
