برای فهم درستی ادعای دکتر حسن روحانی در ایجاد 4 میلیون شغل از حوزه گردشگری، منتقدین باید به مواردی که در اینجا مطرح می شود توجه کنند.
در مناظره دیروز کاندیداهای دوره دوازدهم ریاست جمهوری یکی از ادعاهایی که علیه دکتر روحانی مطرح شد وعده 4 میلیون شغل با ورود گردشگری 10 میلیون گردشگر به داخل کشور بود که از نظر منتقدین اتفاق نیفتاده است؛ هر چند جناب دکتر روحانی این وعده را به یک شرط منوط کرده بود که در صورت تحقق آن شرط به اعتقاد بنده نه تنها در کوتاه مدت می توان 4 میلیون شغل ایجاد کرد بلکه در درازمدت می توان اقتصاد گردشگری در کشور را جایگزین اقتصاد نفتی کرد.
استناد منتقدان و مخالفین دولت به این عبارت رئیس جمهور است: «ما 3 میلیون و 200 هزار بیکار داریم و اگر تنها 10 میلیون گردشگر وارد کشور شود بیش از 13.3 میلیارد دلار درآمد ارزی و 4 میلیون اشتغال درست می شود، یعنی با یک حرکت صحیح در یک مسئله اقتصادی و اجتماعی می توانیم بیکاری را حل کنیم». سخنی که کاملا براساس برنامه های دولت یازدهم مطرح، دنبال و تا حدود زیادی هم تحقق یافته است.
امروز چه بخواهیم و چه نخواهیم گردشگری قلب تپنده اقتصاد کشور است و هر نوع برنامه ریزی برای آن باید از جایگاه ویژه ای برخوردار باشد. در این راستا توجه منتقدین ادعای رئیس جمهور را به نکات زیر جلب می نمایم:
– بر اساس مطالعات انجام شده به ازای هر 6 نفر گردشگر خارجی که وارد کشور شود، یک شغل به طور مستقیم و به ازای هر 25 گردشگر داخلی نیز یک شغل ایجاد می شود. (اشتغال زایی مستقیم در مواردی است که فرد به طور مستقیم با گردشگر در ارتباط است؛ همچون هتل ها، آژانس های مسافرتی، خطوط هوایی و سایر خدمات حمل و نقل مسافر، رستوران ها، مراکز تفریحی، تجاری و جاذبه ها و غیره) اما اشتغال زایی کل شامل تأثیرات وسیع تر گردشگری در سه دسته مستقیم، غیرمستقیم و القایی است؛ شامل سرمایه گذاران این صنعت، زنجیره عرضه و خرید، تأثیرات القایی دریافتی از گردشگر در غذا و نوشیدنی، سرگرمی و تفریح، پوشاک، مسکن و کالاهای خانگی و همچنین مخارج افرادی که به طور مستقیم و غیرمستقیم در صنعت گردشگری مشغول به کار هستند و معمولا جز شاغلین محسوب می شوند. چگونه است که در دولت نهم و دهم معیار شاغل بودن را یک ساعت کار در روز محاسبه می کردند ولی در دولت یازدهم مشاغل غیرمستقیم محاسبه نمی شود؟!
– پیش بینی می شود در سال 2020 تقریبا از هر 11 نفر، یک نفر به شکل مستقیم یا غیرمستقیم در اقتصاد سفر و گردشگری مشغول به کار باشد و این امر نشان دهنده ظرفیت بالای اشتغال زایی این است.
– امروزه گردشگری به یکی از بزرگ ترین و سریع ترین صنایع در حال رشد، تبدیل شده است و مزایای آن در ابعاد مختلف از جمله نقش مهم آن در تعادل و توازن اجتماعی، فقرزدایی، تعاملات فرهنگی، حفظ و بهبود منابع طبیعی و میراث فرهنگی (با عنوان صنعت سفید)، تولید ناخالص داخلی (GDP) مصرف و گردش پول، ایجاد سرمایه گذاری، توسعه زیرساخت ها و بالاترین ضریب تکاثر اشتغال در سطح جهانی اثبات شده است و به دلیل اهمیت نیروی انسانی در این صنعت و اتکاء آن به ارائه خدمات موجب افزایش اشتغال و درآمد می شود.
– تجربه کشورهای موفق در جذب گردشگر نشان می دهد: جذب گردشگر یک فرآیند بلندمدت است و لذا در برنامه ریزی ها باید به این امر توجه لازم را داشت. براساس پیش بینی سازمان تجارت جهانی تا سال 2020 میلادی تعداد گردشگران در کل دنیا به رقمی بالغ بر 6.1 میلیارد خواهد رسید و بیش از 50 درصد معضل اشتغال در کشورهای در حال توسعه از این طریق قابل رفع خواهد بود.
– برای اولین بار در تاریخ کشورمان تمامی مسئولان نظام، مقام معظم رهبری، رئیس جمهور محترم، وزرا و سران قوه مقننه و قضاییه به این نتیجه رسیده اند که باید از گردشگری به عنوان یکی از مهم ترین محورهای شکوفایی اقتصاد کشور استفاده کرد.
– منتقدین رئیس جمهور محترم که خود را اینک در مقام رسیدن به جایگاه ریاست جمهوری این کشور می دانند باید به این نکته توجه داشته باشند که اعتماد گردشگران، آژانس های مسافرتی، بخش های تبلیغاتی و امنیتی چیزی نیست که بتوان در کوتاه مدت بدان دست یافت. از منظر سیاستگذاری، صنعت گردشگری در ایران باید سوددهی لازم را داشته باشد طوری که عده ای در گسترش آن منافع داشته و به لابی توسعه صنعت گردشگری تبدیل شوند.
درستی ادعای رئیس جمهور
برای فهم درستی ادعای رئیس جمهور محترم در ایجاد 4 میلیون شغل از محل ورود گردشگری باید خاطرنشان کرد: گستردگی صنعت گردشگری به حدی است که امروز می توان ادعا داشت با یک برنامه ریزی میان مدت اقتصاد گردشگری را جایگزین اقتصاد نفتی در کشور کرد؛ اتفاقی که در بسیاری از کشورهای منطقه و دنیا افتاده است به عنوان مثال در کشوری مثل ژاپن یک آژانس مسافرتی 34 نوع خدمات ارایه می دهد که عبارتند از: خرید و تماشای پرندگان، گردشگری گل، گردشگری سلامت (آب درمانی و …)، گردشگری مذهبی، ماجراجویانه، بازدید از نمایشگاه ها، شرکت در جشنواره های محلی، دیدار از پارک های مصنوعی و شهر بازی های فنی و صنعتی، علمی و دانشگاهی، غواصی، صید و ماهیگیری، شکار و جمع آوری پروانه، اسکی، قایقرانی، کوهنوردی، پیاده روی، غارنوردی، جمع آوری عسل، خبرنگاری و فیلمبرداری، زندگی در مناطق روستایی، تورهای دریایی و ساحلی و شنا، دیدار فامیل و دوستان، گردشگری غذا، شرکت در کنسرت های موسیقی و برنامه های خاص تفریحی و غیره. به عبارت دیگر با راه اندازی این صنعت هیچ نیازی بی پاسخ نمی ماند به طوری که هر یک از این فعالیت ها با صنعت خاصی درگیر شده و می تواند اشتغالزا و درآمدزا باشد. این همه خدمات در کشوری مثل ژاپن است که در دنیا به داشتن فرهنگ منحصر بفرد و عجیب و غریب برای دیگران مشهور است و پایتخت آن یکی از پر جمعیت ترین و شلوغ ترین شهرهای دنیاست.
اما اقدامات دولت در این حوزه چه بوده که منتقدین قادر به دیدن آن نیستند و آن را فریب کاری می پندارند:
1. در 2 سال گذشته شاهد رشد گردشگران خارجی بودیم و در این زمینه کشور ما حدود 12 درصد رشد داشته است که سه برابر میانگین جهانی است. اگر بخواهیم تنها به برخی شاخص های آماری مهم در حوزه گردشگری اشاره کنیم، باید بگوییم در حال حاضر 950 پروژه گردشگری با اعتباری بالغ بر 30 هزار میلیارد تومان و با پیشرفت فیزیکی 50 درصدی در سطح کشور توسط بخش خصوصی در حال اجرا است.
2. هتل سازی در ایران سرعت گرفته و سرمایه گذاران خارجی بسیار علاقمند به سرمایه گذاری در بخش تاسیسات گردشگری و به ویژه هتل سازی و مدیریت هتل در ایران هستند. در این زمینه می توان از غول هتل سازی فرانسه (آکور) یاد کرد که چندی پیش با ایران قرارداد منعقد کرد. از هزار و 100 هتل و 600 هتل آپارتمان موجود در کشور، 140 هتل با درجه 4 و 5 ستاره فعالیت می کنند، این در حالی است که ما برای دستیابی به اهداف سند چشم انداز 20 ساله کشور، باید تعداد هتل های 4 و 5 ستاره را به 400 هتل برسانیم. در این زمینه 5 هزار و 800 میلیارد ریال اعتبار از محل صندوق توسعه ملی اختصاص یافته که این اعتبار برای تکمیل 31 هتل 4 و 5 ستاره در نظر گرفته می شود و تمامی این هتل ها به بانک های عامل معرفی شده اند.
3. بسته پیشنهادی پساتحریم با 1500 پروژه و اعتبار 30 میلیارد دلاری در حوزه سه حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهیه و به زبان های انگلیسی، عربی، فرانسوی و ایتالیایی ترجمه شده است. تا به حال بدون هیچ هزینه ای با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی در 15 کشور دنیا دفاتر گردشگری خارجی ایجاد شده است و این روند همچنان ادامه دارد.
4. آمارها گویای آن است که درخواست آمریکایی ها برای سفر به ایران درسال 2016 به بیش از 2 برابر افزایش یافته و افزایش تقاضای سفر به کشورمان از سوی برخی کشورها 3 تا 4 برابر بوده است.
5. اگر چه تحریم های ناعادلانه مانع از سرمایه گذاری این کشورها در ماه های گذشته بود، اما سرمایه گذاران مسلمان که تحریم ها را مانع فعالیت خود نمی دانستند، ساخت هتل در شهرهای زیارتی ایران را آغاز کردند. در حال حاضر هر هفته 100 تا 200 نفر از سرمایه گذاران از کشورهای مختلف به ایران می آیند و علاقمند به سرمایه گذاری در کشورمان هستند و بخش عمده ای از آنان از همین 38 کشوری هستند که آمریکا محدودیت ویزا برای آن ها ایجاد کرده است، از این رو حتی مصوبه کنگره آمریکا نیز مانع ورود گردشگران به ایران نخواهد شد. و جالب است که منتقدین بدانند: ایران برای سال 2016 از سوی بسیاری از سازمان ها، مراکز و نشریات معتبر گردشگری دنیا به عنوان یکی از مهم ترین مقاصد گردشگری جهان در سال 2016 معرفی شده است.
6. در بحث جذب گردشگر، اساس سیاست خارجی دولت تدبیر و امید، گفتمان اعلامی دولت یازدهم بوده است؛ یعنی نجات اقتصاد، احیای اخلاق و تعامل با دنیا، ارتباط تنگاتنگی با بحث توسعه گردشگری در کشور دارند. اکنون همگان اذعان دارند که در سال های آینده صرفا نمی توان به درآمد های نفتی اتکا کرد و ناگزیر از یافتن منابع جایگزین مثل اقتصاد گردشگری هستیم اینکه تعاملات دولت با دنیا تصویر ایران و ایرانیان را نزد افکار عمومی دنیا تغییر داد و در طول مذاکرات با 1+5 و قدرت های دنیا عملا منطقی بودن و اهل مذاکره و گفتگو بودن ایران به دنیا ثابت شد و از تقابل و ایران هراسی به تعامل با دنیا رسیدیم.
7. بحث توسعه گردشگری ارتباط مستقیمی با امنیت ملی در کشور دارد و در عصر جدید، عناصر جدیدی در تامین امنیت ملی نقش دارند. این عنصر جدید تقویت اقتصاد است که از طریق جذب سرمایه خارجی و گردشگر در دولت یازدهم اتفاق افتاده است.
8. و در نهایت آنکه: تصمیم و عزم لازم در دولت یازدهم برای جذب گردشگر و رونق صنعت گردشگری در کشور وجود دارد و نقشه راه ترسیم شده است و در این میان دو مانع بزرگ ساختار رانتی اقتصاد کشور و وابستگی آن به درآمدهای نفتی از یک سو و وجود موانع فرهنگی و امنیتی بر سر راه جذب گردشگر خارجی از سوی دیگر هر چند حرکت دولت را با کندی مواجه ساخته است اما هرگز نتوانسته است در حرکت و عزم دولت در مسیر رونق و توسعه گردشگری در کشور خللی ایجاد کند. روند جذب گردشگر زمان بر و وابسته به متغیرهای زیادی هست، کارهایی در گذشته انجام شده است که باید آن ها را ادامه داد و کارهایی نشده که باید آن ها را آغاز کرد.
دکتر شهرود امیرانتخابی – رئیس موسسه آموزش عالی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگر
