حفظ آثار تاریخی و طبیعی وظیفه ای همگانی و نیازمند توجه همه مردم جامعه است. یادگاری نویسی بر جاذبه های گردشگری و طبیعی، موضوعی است که اکنون به یکی از دغدغه های دوستداران طبیعت و آثار تاریخی تبدیل شده است و گهگاه به سوژه ای داغ در شبکه های اجتماعی تبدیل می شود.
وندالیسم را در زمره انحرافات و بزهکاری های جوامع جدید دسته بندی می کنند و آن را عکس العملی خصمانه و واکنشی کینه توزانه نسبت به برخی از فشارها، تحمیلات، ناملایمات، اجحاف ها و شکست ها تحلیل می کنند.
ریشه یابی وندالیسم
اگر واژه (Vandal) را ریشه یابی کنیم، معنی خرابگر را می دهد. این تخریب در نوع خود می تواند شامل تخریب اموال عمومی، فضاهای شهری، آثار تاریخی، جاده ها، دیوارها، طبیعت و … باشد. گرایش به این گونه تخریب ها وندالیسم نامیده می شود. این پدیده یک ناهنجاری اجتماعی به حساب می آید و دلایل متعددی برای آن عنوان می کنند. وندالیسم ریشه در ضمیر انسان ها دارد و به جنسیت، نژاد، ملیت، فرهنگ، مذهب، سن، قومیت، مدرک، نوع خانواده و جامعه بستگی ندارد و در همه ممالک توسعه یافته، کمتر توسعه یافته و در حال توسعه دیده می شود.
هر چند ریشه این پدیده ربطی به توسعه روزافزون این ناهنجاری در جوامع امروزی ندارد ولی داشتن آگاهی از ریشه این ناهنجاری بد نیست. وندال نام قومی از اقوام ژرمن اسلاو بوده که در قرن پنجم میلادی، در سرزمین های واقع در میان دو رودخانه اودر و ویستول زندگی می کردند. آنان مردمانی فاقد تمدن و در حقیقت جنگجو، خونخوار و بی رحم بودند که به دفعات، به سرزمین های اطراف خود تجاوز می کردند و هر جا می رفتند، به تاراج و تخریب عمدی اموال و آتش زدن آبادی ها و روستا ها، زمین های کشاورزی و خانه های مردم می پرداختند. وندال ها پیش از ورود به قاره آفریقا، مدتی جنوب اسپانیا اسکان یافتند. گفته می شود نام اندلس در اسپانیا برگرفته از نام وندلوسیا (سرزمین وندال ها) است. وندال ها در یک دوره زمانی، سرزمین های گل (فرانسه امروز) و اسپانیا را تحت سیطره خود داشتند و در این زمان به کشور روم حمله بردند و در چند سال، حوزه وسیعی شامل کارتاژ تا مدیترانه را تحت نفوذ خود گرفتند. از آنجا که وندال ها در سال 455 میلادی تحت فرمانروایی شاه گایسریک، شهر روم را ویران کردند، هنگام انقلاب فرانسه، واژه وندالیسم هم معنی با ویرانگری، وارد زبان فرانسه و دیگر زبان های اروپایی شد. روحیه ویرانگرانه این قوم سبب شده است که همه رفتارهای بزهکارانه ای را که به منظور تخریب اموال، اشیا و متعلقات عمومی صورت می گیرد و نیز تخریب و نابودی آثار هنری و دشمنی با علم و صنعت و آثار تمدن را به وندالیسم تعبیر کنند.
وندالیسم در کوهستان
متاسفانه پدیده وندالیسم در محیط کوهستان (نوشتن یادگاری روی سنگ ها و صخره های کوهستانی) و هم چنین بر روی آثار تاریخی (نوشتن یادگاری بر روی مکان ها و آثار تاریخی و گردشگری) نیز وجود دارد و اثرات منفی و زشت خود را بیش از مکان های دیگر نمایان کرده است به طوری که در همه مناطق گردشگری و طبیعی این نوع یادگاری ها قابل مشاهده است. در کوهستان های زیبای ایران عده ای کوهنوردنما با پاشیدن اسپری رنگ و نوشتن یادگاری بر روی صخره ها باعث نازیبایی محیط کوه ها می شوند.
به گفته دبیر انجمن میراث فرهنگی کشور، محافظت و نگهداری هر یک از آثار تاریخی نیازمند حدود یکصد نیرو است که همین مساله اهمیت ورود همه افراد جامعه را به این موضوع نمایان می کند. همچنین لازم است رسانه ها نسبت به شناساندن آثار تاریخی ملموس و ناملموس هر منطقه به صورت جدی فعالیت هایی را در دستور کار خود قرار دهند. به طور حتم در صورتی که افراد جامعه به اهمیت حفاظت از آثار تاریخی و طبیعی پی ببرند، خودشان به صورت داوطلبانه وارد این عرصه خواهند شد.
محیط کوهستان و آثار طبیعی، تاریخی و فرهنگی متعلق به همه مردم حال و آینده است و هر گونه تخریب آن، چه به صورت ریختن زباله در طبیعت و چه نوشتن یادگاری روی صخره ها و … عملی پست و به دور از شان یک گردشگر، طبیعتگرد، کوهنورد واقعی است.
اخیرا بر روی سنگ های کوهستان الوند و قله آن یادگاری هایی نوشته شده و تخریب هایی صورت گرفته که مصداق بارز وندالیسم کوهستان است. وندال ها به همین یک مورد اکتفا نکرده اند و طبق مشاهدات نگارنده این عمل زشت در قله و مسیر صعود به کوه های دماوند، علم کوه کلاردشت، توچال تهران، شاه جهان فاروج، سنگ محراب سبلان و … جانپناه های شهید ایمانی و شهید مدرس بینالود در چناران، جانپناه اول منطقه جوپار کرمان، پناهگاه سبلان، گوسفندسرا و بارگاه سوم دماوند، محیط داخلی غار مغان مشهد، غار بلبل شاه منطقه کماس درگز، دیواره های سنگنوردی اخلمد، همچنین در مکان های گردشگری و تاریخی مانند: آرامگاه بایزید بسطامی، کوه زندان سلیمان در تکاب، جنگل ابر در شاهرود و … وجود دارد.
دیدن این پدیده و تصاویر آن دل هر طرفدار محیط زیست را به درد می آورد. این تخریب ها توسط افرادی ناآگاه و بی بصیرت که خود را کوهنورد می نامند صورت می گیرد. این افراد هر جا که گام می گذارند با وجود خویش محیط را آلوده کرده و چشم نوازی جاذبه های طبیعی کشور را زشت می کنند. این افراد گویا عجله دارند تا زودتر نام خود را بر روی سنگ ها بنویسند و چه تلاش بیهوده ای می کنند تا نام خود را همانند قهرمانان ماندگار کنند غافل از اینکه در محیط کوهستان با کوچک کردن خود بزرگی به دست می آید نه با بزرگ پنداشتن خویش و خوار کردن طبیعت!
دلایل گسترش وندالیسم
کارشناسان اجتماعی نظرات گوناگونی راجع به بروز این پدیده ابراز کرده اند. در برخی موارد کارشناسان اعتقاد دارند نسل گذشته با نسل امروز رابطه عقلانی درستی برقرار نمی کند. در بعد دولتی نیز رسانه ها همواره برای جوانان پند و اندرز ارسال می کنند و در مدارس و دانشگاه ها هم سیستم یک طرفه ای برقرار شده که بدون توجه به نیازهای فرد متقابل و بدون دریافت بازخورد و توجه به تأثیر متقابل، به کار خود ادامه می دهند، از این رو گروهی از جوانان و نوجوانان در معرض خرابکار شدن هستند، اما بروز و وجود این پدیده در مدارس ابتدایی و راهنمایی را چگونه می توان توجیه کرد؟ به نظر می رسد ریشه اصلی این پدیده را بایستی در نوع تربیت بچه ها و در خانواده جستجو کرد.
هم چنین؛ عدم نیاز به کنترل رفتار در جامعه باعث بروز ناهنجاری های اجتماعی فراوانی می شود. زمانی که فرد خود را در مقابل هیچ کس پاسخگو نداند بطور حتم دست به هر کاری می زند و وندالیسم بخشی از این نابهنجاری های عمومی نسل جوان در جوامع امروزی است. از سوی دیگر برخی کارشناسان معتقدند وندالیسم در زمره آن دسته از انحرافات و بزهکاری هایی است که در جامعه جدید نمود و ظهور یافته است و به علت عصیان روزافزون انسان، به ویژه نسل جوان در برابر تحمیل های اجتماعی و نیروهای قاهر و گویای خشم و پرخاشگری آنان در اثر احساس اجحاف و درماندگی است.
بیماری های روحی، روانی و فقر اقتصادی را نیز می توان از دلایل بروز پدیده وندالیسم دانست چرا که این افراد به دلیل نداشتن تعادل روحی روانی، خود را با اقدامات خشونت آمیز خرابکارانه تخلیه می کنند و به نوعی، ارضای روانی می شوند.
فقر اقتصادی را هم می توان عاملی دانست که اختلاف طبقاتی را در جامعه به وجود می آورد. آنانی که در قعر فقر زندگی می کنند، دست به انتقام از افراد بالادست جامعه می زنند. پایین بودن سطح تحصیلات، عامل دیگری در بروز این رفتارهاست، بیشتر وندال ها افرادی بی سواد و کم سوادند و از فرهنگ اجتماعی مناسبی برخوردار نیستند. نمونه آن خط انداختن بر روی اتومبیل های مدل بالا در تهران توسط افراد سطح پائین جامعه است.
پیشگیری از وندالیسم
اکثر کارشناسان معتقدند خانواده بهنجار و وجود سرمشق برای رفتارهای شایسته در محیط خانواده، نخستین گام در پیشگیری از وندالیسم است. با توجه به اینکه در کشور ما ناهنجاری های اجتماعی و خشونت فردی رو به گسترش است، باید با ایجاد برنامه های فرهنگی در کاهش این گونه جرائم گام های موثری برداشت. به عنوان مثال، با آموزش تماشاگران در مورد هدف های واقعی ورزش و با نمایش دوستی بازیگران دو تیم در طول مسابقه و پس از آن، احساس خشم و ناکامی را کاست.
از روش های دیگر پیشگیری از وندالیسم، افزایش مقاومت وسایل مورد استفاده عمومی است. استفاده از پلاستیک مقاوم برای صندلی های اتوبوس شهری یا استفاده از فلز در آن ها از آن جمله است. زیاد کردن ارتفاع برخی تابلوها از دیگر راه های حفاظت از تابلوهاست. استفاده از رنگ های تیره داخل آسانسور باعث می شود قابل زشت نگاری نباشند. به کار بردن فلز یا سرامیک در سطوح داخلی آسانسورها مانع از تخریب عمدی آنان توسط وندال های شهری می شود.
در کنترل وندالیسم، استفاده بیشتر از ماموران برای نظارت بر تاسیسات عمومی و آثار هنری و تاریخی، ضروری است. آگاه ساختن عموم مردم از مجازات های سنگینی که اعمال تخریبی به دنبال دارد نیز می تواند سبب کاهش وندالیسم شود.
راهکارهای فرهنگی جلوگیری از توسعه وندالیسم
– مهم ترین مولفه در کنترل وندالیسم، خشک کردن ریشه و دلایل فرهنگی آن است. به همین منظور خانواده، مدرسه، دانشگاه، صدا و سیما و سایر نهادهای فرهنگی کشور می توانند در کنترل و مهار این پدیده شوم نقش اساسی ایفا کنند.
– توجه به امر آموزش و تبلیغ، پیرامون موضوع وندالیسم از جمله راه حل های اساسی است که برای حل این مساله اجتماعی در برخی کشورها مورد توجه قرار گرفته است.
– توجه به امور زیباشناسی در ساخت اموال و اماکن عمومی از جهات گوناگون، بهبود و اصلاح محیط زیست و زیباسازی، وندال ها را از دست زدن به خرابکاری منصرف می کند و می تواند به عنوان راه حلی مناسب برای مقابله با وندالیسم به کار آید.
– ایجاد زمینه هایی برای مشارکت مردم در حل مشکل وندالیسم مؤثر است، به عنوان مثال در سوئد، دانش آموزان مدارس در برنامه ای به نظافت وسایل و اماکن عمومی دعوت شدند و به آنان دستمزد هم داده شد. در انجام این فعالیت ها، رسانه های گروهی نیز باید مشارکت های فعالی از خودشان نشان دهند.
– نظارت اجتماعی از دیگر راه حل های مشکل وندالیسم در برخی کشورهاست.
– استفاده از نیروهای رسمی نظارت و کنترل اجتماعی مانند ابزارهای قانونی و پلیس و کنترل های غیررسمی مانند ابزارهای اخلاقی، ارزشی، ملی و فرهنگی می تواند موثر واقع شود.
امید است با تلاش در جهت نهادینه کردن ارزش های یک جامعه آرمانی در کشور، آثار این پدیده اجتماعی مخرب هر روز در کشورمان کمرنگ و کمرنگ تر شود.
منبع: دنیای سفر
سلام میثم جان خداقوت