گردشگری یکی از اصلی ترین عوامل رونق اقتصادی در 70 درصد از فقیرترین کشورهای جهان به شمار می رود. گرچه این کشورها از نظر اقتصادی فقیر هستند، ولی فرهنگی غنی، گروه های قومی، سنن، ادیان و زبان های متعددی دارند که برای میلیون ها گردشگر جاذبه ای اصلی محسوب می شوند.
اما زمانی که اجتماعات خصوصی مردم و مکان های مقدس آنها برای بازدید انبوه گردشگران باز گذاشته می شوند، پیامدهای منفی در این مکان ها ممکن است به وقوع بپیوندد. در این میان، آثار فیزیکی و محیطی یکی از مهم ترین اثراتی است که از گردشگران به جای می ماند. در ادامه، این اثرات در چهار محور تقسیم شده اند.
فرسایش
استفاده مفرط و بی ملاحظه بازدیدکنندگان از آثار تاریخی و ابنیه باستانی خساراتی جدی را متوجه این میراث می کند. متاسفانه، انبوه گردشگران و هر از گاهی رفتار نابخردانه آن ها باعث تخریب اشیا و مکان هایی می شود که در وهله اول عامل جذب آن ها بوده است. یکی از جدی ترین اثرات گردشگری بر محیط فیزیکی میراث، فرسایش است. هر اندازه بر اهمیت این موضوع پافشاری کنیم، اغراق نکرده ایم زیرا برخلاف بسیاری از اجزای محیط طبیعی، محیط انسانی و تاریخی منابعی تجدیدناپذیرند و به طور ارگانیکی بازتولید نمی شوند. فساد و تخریب محیط بنا شده به شیوه های مختلفی صورت می پذیرد که مستقیم ترین آن ها زمانی رخ می دهد که بازدیدکنندگان ساختارها و آثار را لمس کرده، از آن ها بالا می روند یا خود را به آن ها می سایند.
ایجاد توازنی مناسب بین استفاده بازدیدکنندگان از سایت و حفاظت از آن است که کار دشواری است، زیرا بسیاری از گردشگران مایلند تا به شیوه های مختلف با آثار تعامل برقرار کنند. درحالی که بسیاری از مدیران سایت ها راه های خلاقانه ای را برای محدود کردن تماس بازدیدکنندگان با آثار یافته اند، ولی این ابتکارات هنوز دانش دقیقی نیستند و نمی توان از هر روشی در هر مکانی استفاده کرد. در اثر منحرف شدن بازدیدکنندگان از پیاده روها و سایر مسیرهای تعیین شده، علاوه بر آسیب های ساختاری، فضاهای سبز و چشم اندازهای اطراف نیز فرسایش قابل توجهی را متحمل می شوند. این فرآیند به متراکم شدن خاک – که گیاهان به سختی در آن رشد می کنند – و فرسایش بیشتر آن می انجامد.
آلودگی و زباله ها
زباله مشکل دیگری است که در مکان های تاریخی و باستانی وجود دارد. اگرچه زباله ها و نخاله به عنوان مشکلی اساسی در همه جا وجود دارد ولی نبود قوانین زیست محیطی، کمبود کارکنان و محدودیت های بودجه، فرآیند پاکسازی را در مناطق در حال توسعه مشکل تر می کند. این آلودگی ها نه تنها محیط را زشت منظر می کنند، یعنی جذابیت زیبایی شناختی آن را کاهش می دهند، بلکه سبب فرسودگی و پوسیدگی مادی دارایی های آسیب پذیر نیز می شوند. زباله هایی چون آدامس، نوشیدنی ها یا محصولات غذایی می توانند باعث لکه دار شدن دائمی سنگ یا سطوح سرامیکی شوند. آلودگی هوا نیز عاملی موثر در فرسودگی سایت های میراث است و دود اتوبوس ها و ماشین ها باعث تحریک واکنش های شیمیایی در سنگ ها و مصالح ساختمانی می شود.
تخریب فردی
انسان ها به داشتن یادگاری از سفرهای خود تمایلی ذاتی دارند و دوست دارند از خود نشان یا اثری در محل باقی بگذارند. نتیجه این کار تخریب سایت ها است که به دغدغه اصلی مدیران میراث تبدیل شده است. این یادگاری بر جای گذاشتن ها به شیوه های مختلفی، از قبیل شکستن تکه هایی از ساختمان ها یا مجسمه ها، پاشیدن رنگ بر روی نقوش برجسته تراشیده شده، حک کردن اسم یا شعار یا سوزاندن صورت می پذیرد. تمامی این گونه رفتارهای فاجعه آمیز را می توان در سایت های تاریخی مشاهده کرد. حل چنین مشکلاتی بسیار دشوار است زیرا تلاش ها و فعالیت های پاکسازی می توانند از خود خرابکاری مخرب تر باشند؛ به ویژه اگر در انجام این کار از مواد شیمیایی فرسایش زا استفاده شود.
قاچاق آثار تاریخی
مساله دیگر تجارت غیرقانونی آثار تاریخی است. بسیاری از گردشگرانی که از سایت های باستانی بازدید می کنند به داشتن آثاری که با سایت ها مرتبطند علاقه نشان می دهند. بروز این علاقه در حضور مردم محلی سبب می شود تا ساکنان مقصد اقدام به حفاری های غیرقانونی و سرقت عتیقه از سایت های حفاظت شده کنند و آنها را به بازدیدکنندگان خارجی بفروشند. بنابراین، گردشگری نه تنها می تواند به تجارت غیرقانونی عتیقه شدت بخشد بلکه از این طریق سبب نابودی و جابه جایی آثار باستانی قابل حمل می شود. در ضمن، بی مبالاتی در حفاری، اغلب سبب وارد آمدن خسارات اساسی به خود سایت باستانی نیز می شود.
اثرات مثبت
اگرچه مسائلی که تاکنون در این بخش بیان کردیم همگی منفی بودند ولی باید توجه داشت که همه تاثیرات گردشگری بر محیط بنا شده زیان بار نیستند. گردشگری مقادیر قابل توجهی از پول را به کشورها، مناطق و جوامع وارد می کند که از آن می توان برای حفظ میراث و فرهنگ استفاده کرد. در حقیقت، میراث فرهنگی و نواحی طبیعی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به علت فقدان بودجه عمومی و خصوصی به مقدار زیادی به درآمدهای گردشگری متکی هستند. گردشگری همچنین تا حدودی باعث آگاهی اعضای جامعه و مدیران سایت از اهمیت حفاظت از محیط بنا شده می شود. به همین منوال، گردشگران اکنون خواستار به کارگیری روش های تفسیری پیشرفته تر و پرمحتواتر هستند که باعث شده برنامه های تفسیری آموزنده تر، دقیق تر و آموزشی تر تدوین شده و توسعه پیدا کنند.
نویسندگان: دالن جی. تیموثی، جیان پی.نیاوپان
مترجمان: اکبر پورفرج، جعفر باپیری
