مهم ترین عنصر میراث فرهنگی مغولستان و اساسی ترین جاذبه آن برای گردشگران، آمیزش محیط طبیعی (استپ و صحرا) و فرهنگ زنده است.
مغولستان از نظر گردشگری در یک نقطه عطف قرار گرفته است. این کشور در مسیر توسعه ای گام برداشته است. از زمان بنیان نظام اجتماعی-سیاسی سرمایه داری-دموکراتیکی، نرخ سواد و امید به زندگی در این کشور افزایش یافته است. اگرچه هنوز بخش قابل ملاحظه ای از جمعیت این کشور در فقر زندگی می کنند ولی از نظر تجارت بین الملل و گردشگری روز به روز در عرصه جهانی حضور بیشتری پیدا می کند و رشد اقتصادی قابل توجهی نیز داشته است. مغولستان نیز همانند دولت های اروپای شرقی و سایر کشورهای سوسیالیستی سابق، تغییرات چشمگیری را در حوزه گردشگری تجربه کرده است. در دوران رژیم کمونیستی، گردشگری ورودی و خروجی مغولستان به شدت کنترل می شد و بیشتر گردشگران ورودی به این کشور از اتحاد جماهیر شوروی و سایر کشورهای بلوک شرق بودند.
با سقوط سوسیالیسم در اروپا، مسافرت به این کشور نیز به مقدار زیادی کاهش یافت. با این حال، در سال 1998 زمانی که تعداد گردشگران ورودی به میزان دوسوم نسبت به سال 1997 افزایش پیدا کرد این کشور نیز به ثبات در تعداد گردشگران ورودی رسید. از آن سال به بعد گردشگری بین المللی در بیشتر سال ها رشد چشمگیری داشته است. حتی در سال 2001 که بسیاری از مقصدها متحمل زیان هایی شدند، این کشور رشد بالایی را تجربه کرد؛ به طوری که این کشور بین سال های 2002-2001 جهشی 20 درصدی را شاهد بود. هم اکنون گردشگری به عنوان بخشی مهم از اقتصادی محسوب می شود که به طور سنتی وابسته به استخراج معدن و کشاورزی صحرانشینی بوده است.
چشم انداز فرهنگی و صحرانشینی
مغول ها مردمی صحرانشین بوده (بخشی از آنها هنوز هستند) که در طایفه های کوچک زندگی می کنند و در صحرا و مناطق استپی پراکنده اند. زندگی آنان به طور سنتی بر پایه پرورش پنج نوع حیوان قرار داشت: گاو و ویاک (گونه ای گاو تبتی)، شتر، اسب، بز و گوسفند. فرآورده هایی که از این حیوانات به دست می آمد عامل بقای آنان بود و تمامی نیازهای خانواده به طور کلی از این دام ها تامین می شد. در عین حال، برجسته ترین و مشخص ترین شیء مادی در فرهنگ مغولی جر یا یورت است که خانه ای مدور و قابل حمل است که از پشم گوسفند و موی شتر درست می شود. امروزه بیش از نیمی از جمعیت مغولستان در یورت ها و روی استپ ها زندگی می کنند و نیمی دیگر نیز در شهرها در حال زیست هستند.
از آنجا که مغول ها مردمی صحرانشین هستند که در پهنه وسیعی پراکنده شده اند و روستا و شهرهای معدودی دارند، بنابراین فاقد میراث بنا شده یا آثار ملموس قابل ذکری برای پایه گذاری گردشگری میراث هستند. بنابراین، از برخی جهات چالش مهمی برای توسعه دهندگان به وجود آمده است. مغولستان، به رغم فقدان میراث بنا شده، از فرهنگ شفاهی غنی، رسوم و باورهای مذهبی جالب، علاقه شدید مردمان آن به ورزش های سنتی و نیز سیستمی از پارک های ملی جذاب برخوردار است که هر دو عنصر فرهنگ و طبیعت را یکجا در کنار هم دارند. مشهورترین عنصر میراث فرهنگی مغولستان و اساسی ترین جاذبه آن برای گردشگران، آمیزش محیط طبیعی (استپ و صحرا) و فرهنگ زنده است. مغولستان یکی از برجسته ترین مکان های دنیا است که در آن مناظر طبیعی و نقوش فرهنگی حک شده روی آن چشم اندازهای واقعی میراث را شکل می دهند که کاملا درهم تنیده اند.
در واقع، همین میراث ناملموس از چشم اندازهایی از وابستگی متقابل انسان-طبیعت، محصول محوری میراث مغولستان است که به طور مشخصی در فعالیت های پیشبردی این کشور قابل مشاهده است. کل کشور به صورت یک منظره روستایی دل انگیز و اساطیری ترسیم شده است که در آن گروه های کوچک صحرانشین در یورت ها زندگی می کنند، رمه ها، اسب ها، شترها و یاک ها را پرورش می دهند و به طور کامل برای بقا به آنها وابسته اند. زندگی صحرانشینی همچنین سبب رونق گرفتن ورزش هایی با محوریت اسب و شکل های مختلفی از شکار شده است. شکار و ورزش هایی که قرن ها قبل انجام می شدند، هنوز نیز در حومه شهرها انجام می شوند و هر ساله ده ها هزار نفر از سراسر کشور و خارج در اولان باتار گردهم می آیند تا شاهد فستیوال نادام باشند. تمرکز اصلی فستیوال بر شکار صحرانشینان و سنت های مبارزه یعنی کشتی، تیراندازی و سوارکاری است و همچنین جشن هایی که برای شکرگزاری تندرستی و توانگری برگزار می شوند، از عمده فعالیت های این فستیوال محسوب می شوند. نادام یک رویداد مهم ملی گرایانه برای مغول ها و تجربه اصلی و «اصیل» مغولی برای بینندگان خارجی است.
میراث ملموس
در حالی که تمرکز اولیه در داخل و خارج از مغولستان بر میراث ناملموس و زنده آن است، ولی این کشور همچنین دارای میراث بنا شده ای است که عنصر مهمی از محیط میراث در این کشور را شکل می دهد. مهم ترین این میراث عبارت است از: کاخ زمستانی بوگدخان، خاراخوروم، پایتخت باستانی؛ صومعه های مختلف در اولان باتار و سایر مراکز منطقه ای. متاسفانه یکی از ماترک های رژیم کمونیست، تخریب تقریبا 800 صومعه در سراسر کشور در سال 1937 بود که بخشی جدایی ناپذیر از فرهنگ و دین بودایی در مغولستان بودند. به رغم سنت های فرهنگی غنی و مناظر فرهنگی خیال انگیز باید توجه داشت که گردشگری این کشور فاقد نقص نیست. مغولستان نیز مانند سایر مناطق در حال توسعه با کمبود بودجه و کارمند مواجه است و این حفاظت مناسب از محیط بناشده و تفسیرات میراث ملموس را با مشکل جدی روبه رو می کند. از سوی دیگر، جاده ها و بزرگراه ها مناسب و کافی نیستند، بسیاری از آنها آسفالت نشده اند و سفرها نیز طولانی و طاقت فرسا هستند.
نویسنده: دالن جی.تیموثی و جیان پی. نیاوپان
ترجمه: اکبر پورفرج و جعفر باپیری
منبع: کتاب میراث فرهنگی و گردشگری در کشورهای در حال توسعه
