قلعه نهچیر یکی از بزرگ ترین بناهای خشتی دوران صفویه است که از معماری زیبا و منحصر به فردی برخوردار است.
ارگ تاریخی نهچیر دارای وسعت ۲۰ هزار متر مربع و یکی از بزرگ ترین بناهای خشتی استان اصفهان است و از لحاظ سبک معماری به صورت قرینه و قدمت آن مربوط به دوران صفویه تا اوایل قاجار است.
این قلعه تحت مالکیت شهرداری مبارکه و معماری آن شامل مجموعه های متنوع و دیدنی از قبیل هفت خانه و حیاط که دو مورد آن به صورت خان نشین، قسمت های اداری، بازداشتگاه، اسطبل، دالان های تودرتو، انبار، هشتی ها، بادگیر و دارای ۴ عدد برج کبوتر و ۳ عدد برج نگهبانی است.
قلعه نهچیر دارای تزئینات داخلی و قسمت های گوناگون دیگر است که به طورکلی در سبک و نوع معماری خود به عنوان یکی از بی نظیرترین قلعه های تاریخی در استان اصفهان محسوب می شود. این قلعه به صورت مستطیل است و طول آن شمالی – جنوبی و عرض آن شرقی – غربی است. دورتادور قلعه برج های متعددی قرار دارد و ارتفاع دیوار قلعه حداقل هفت متر است و پهنای آن حداقل یک متر که در بعضی موارد به دو متر هم می رسد.
موقعیت قلعه نهچیر
قلعه نهچیر در ۵۰ کیلومتری جنوب غرب اصفهان، به فاصله ۵ کیلومتر از مرکز شهرستان مبارکه و در وسط محله نهچیر فعلی واقع شده است.
قلعه تاریخی نهچیر
قلعه تاریخی نهچیر دارای وسعت 20 هزارمتر مربع و زیربنای بیش از 7 هزار متر مربع است که از لحاظ سبک معماری به صورت قرینه و قسمتی از آن دارای سبک معماری زیبای زندیه و قدمتی مربوط به دوران صفویه و قسمت هایی از آن هم مربوط به اوایل قاجار است. مالکیت این قلعه قبلا به صورت خصوصی بوده که اکنون توسط شهرداری مبارکه خریداری شده است. این قلعه به شکل مستطیل است و طول آن شمالی – جنوبی و عرض آن شرقی – غربی است.
معماری قلعه نهچیر
دورتادور قلعه برج های متعددی قرار دارند. ارتفاع دیوار قلعه حداقل 7 متر است و پهنای آن حداقل یک متر، که در بعضی موارد به 2 متر هم می رسد. این قلعه شامل مجموعه های متنوع و دیدنی از قبیل هفت خانه و حیاط که دو مورد آن بصورت خان نشین بوده، قسمت های اداری، بازداشتگاه، اصطبل، دالان های تودرتو، انبار، هشتی ها، بادگیر، برج های کبوتر و نگهبانی، و قسمت های گوناگون دیگر می باشد. قلعه نهچیر به همت آقا محمد علی در زمان فتحعلی شاه قاجار بنا شده است.
جنس اصلی این قلعه از خشت، آهک و گل است که در آن زمان به سختی تهیه می شد به طوری که چوب آن را از دشت های اطراف، گچ آن را از کوره گچ در نزدیکی قلعه و آجرهای آن را از کوره های آجرپزی دهنو در زمان پهلوی تهیه می کردند.
تاریخچه قلعه نهچیر
در اواسط سلطنت فتحعلی شاه قاجار، مرد متمکنی به نام آقا محمدعلی از تبریز به جنوب کشور سفر می کند و به اصفهان می رسد. سپس به دنبال مکان مناسبی جهت کشت و زرع می گردد و به مبارکه می رسد و با کندن قنات به کشاورزی مشغول می شود.
ابتدا محمدعلی ساختمان قلعه را می سازد و سپس فرزندان وی قلعه هایی تو در تو در درون این قلعه می سازند. این قلعه که در قسمت جنوب شرقی شهر قرار گرفته دارای عمارت ها و دالان ها و حیات های زیبا و با معماری سنتی می باشد، در طول مدت 7 سال احداث شد و در زمان شاه صفی الدین شکارگاه بوده و ستون های سنگی آن برای ساختمان حمامی آماده شده و هنوز پابرجاست. حیات میانی و حیات خلوت این بنا و اتاق های تو در تو، پستوها، دالان ها، هشتی های ورودی و تمام خصوصیات این بنا از بهترین نمونه های خانه سازی مناطق مرکزی ایران است و همچنین دو بادگیر برای اتاق های نشیمن تعبیه شده است که در خانه سازی این منطقه کمتر سابقه دارد.
در زمان قاجار عده ای از متجاوزان از جمله جعفرقلی چرمهینی اقدام به غارت و حمله به روستاهای اطراف اصفهان می کردند و در همان دوران بود که این قلعه تنها پناهگاه ساکنان محمدیه و مبارکه بود و تفنگچیان قلعه تنها کسانی بـودنـد که مردم را از دست اشرار نجات می دادند.
وجه تسمیه قلعه نهچیر
درباره وجه تسمیه این بنا در اسناد تاریخی آمده است که به دلیل وجود نیزارهای کوتاه که نامشان «نی چی» بود و هم چنین به دلیل وجود شکارگاه بزکوهی به نام «نخجیر» که به مرور زمان به نیچیر و سپس نهچیر تغییر نام پیدا کرد، نام قلعه را نهچیر گذاشتند.
ثبت ملی قلعه نهچیر
این قلعه در تاریخ یازدهم مردادماه 1376 به شماره ۱۸۹۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
جاذبه های قلعه نهچیر
از دیگر جاذبه های دیدنی قلعه تاریخی نهچیر، وجود چندین خانه مسکونی قدیمی است که هر کدام به متجاوزان و یا حتی وارثان بعد از آن ها تعلق داشته و امروز یکی از قدیمی ترین آن ها را می توان در شمال شرقی قلعه یافت که بـه خـانه محمد صادق خان است که در حال حاضر جز مخروبه ای از آن باقی نمانده اما دارای برجی است که یکی از برج های دیواره قلعه را تشکیل می دهد.
سرانجام قلعه نهچیر اما تلخ بود. کمتر از 40 سال پیش به خاطر عدم مرمت به مـوقع این بنا، سرقت بعضی از اشیای درون آن توسط سودجویان و تخریب بخش هایی از قلعه به خاطر عوامل طبیعی، بسیاری از بخش های بنا دستخوش تغییراتی شد. اما خوشبختانه از سال 1374 با تلاش شهرداری مبارکه و اداره میراث فرهنگی، توسط شهرداری مبارکه خریداری شد و مرمت بنای تاریخی قلعه نهچیر در دستور قرار گرفت که هم چنان ادامه دارد.