آیا تا به حال از خود پرسیده اید تا چه حد با کویرهای ایران آشنائید؟ آیا می دانید تاکنون مسیرهای بسیاری توسط ورزشکاران کویرپیما به ویژه کوهنوردان در کویرهای ایران به شکل پیاده بدون استفاده از هیچ وسیله نقلیه ای، پیمایش شده است؟ با اطلاعاتی که در دست هست، قدمت این پیمایش ها به اوایل دهه پنجاه شمسی یعنی حدود 45 سال پیش می رسد. اولین کویرپیمائی ها توسط گروه های دانشجوئی و گروه های کوهنوردی قبل از انقلاب در کویرهای مهم ایران (لوت) و (دشت کویر) رخ داده است.
هر چند سابقه کویرپیمائی در کشور که نیمی از مساحت آن را کویر و بیابان تشکیل داده است به قرن های گذشته می رسد ولی همه می دانیم که در آن زمان کویرپیمائی با کاروان ها و شترهای خاصی انجام می شده است. به دلیل قرار گرفتن ایران در مسیر (راه ابریشم) کاروانسراهای بسیاری در دوره شاه عباس صفوی و قبل از آن در بیابان ها و حاشیه کویرهای کشور ساخته شده که به قولی، تعداد آن ها 999 عدد می باشد. آثار این کاروانسراها در جای جای ایران قابل مشاهده است.
شاید موثق ترین مدرک قابل ارائه کتاب ارزشمند «کویرهای ایران» به قلم سیاح سوئدی سوِن هیدن «Sven Heden» است که اکثر کویرهای ایران را در قرن نوزده پیمایش کرده و کتاب ارزشمند خود را با نام اصلی «از راه زمین به سوی هندوستان» نوشت که در ایران به نام کویرهای ایران توسط پرویز رجبی به فارسی برگردانده شد.
کویرپیمائی طولانی بیش از یک روز، دست کمی از یک برنامه نفس گیر کوهنوردی ندارد. حمل کوله سنگین با تمام تجهیزات به همراه آب کافی در بسترهای گوناگون کویر در حالی که باید 3 تا 5 کیلومتر در ساعت پیمایش شود آن هم در هوائی که گاها بین 40 تا 10 درجه سانتی گراد متغیر است (البته فقط در آبان و آذرماه) کار ساده ای نیست که مطمئنا فردی ورزشکار می تواند از پس آن برآید.
بعد از سال ها که کویرهای گوناگونی را در کشور عزیزمان ایران پیموده ام بر آن شدم تا مسیرهائی را که تاکنون پیمایش و یا شناسائی کرده ام به شما دوستان و علاقه مندان معرفی نمایم تا شاید مانند من به اجرای این گونه برنامه ها جذب شوید و با یکی از پدیده های اعجاب انگیز این کره خاکی که در یک جمله احساسات گوناگونی را به دلیل نوع خاص آب و هوا و مناظر بی بدیل در انسان ایجاد می کند، بیشتر آشنا شوید.
هرچند با پیشرفت تکنولوژی در خصوص ساخت اتومبیل های دو دیفرانسیل (Off Road) شاید بتوان برخی از این مسیرها را با ماشین طی کرد ولی حس و حالی که با یک خستگی ورزشی در یک کویرپیما به وجود می آید به هیج وجه قابل قیاس با حس کسی نیست که در اتومبیلی نشسته و فقط از آن مکان ها عبور می کند.
کویر با بیابان فرقی اساسی دارد. کویر جایی است که تشکیل شده از پوسته های نمکی و رُسی به شکل شوره زار و تپه های شنی (رَمل) ولی بیابان دارای پوسته های زنده تری است که می توان آثار حیات بسیاری مانند گیاه و جانوران گوناگونی را در آنجا مشاهده کرد. برعکس کویر که هر چه به قلب آن نزدیک می شویم، گویی همه چیز دست به دست هم می دهد تا دریابیم آن مکان به هیچ روی جائی برای زندگی انسان دیروز، امروز و فردا نخواهد بود.
حال با هم مروری داریم بر مسیرهای قابل پیمایش کویرهای ایران：
1. مسیر طرود به عروسان: ازقلب کویر مرکزی ایران (دشت کویر) به طول 150 کیلومتر می گذرد و دو روستای حاشیه شمالی و جنوبی آن را به هم متصل می کند.
2. مسیر طرود به معلمان و جندق: به طول 180 کیلومتر و موازی با مسیر بالا. هم اکنون جاده ای آسفالت در این مسیر احداث شده است که پیشنهاد می شود حتما از این مسیر عبور کنید و از نزدیک بسترهای گوناگون کویر مرکزی ایران را مشاهده نمائید.
3. کویر حوض سلطان: در 50 کیلومتری جاده قم-تهران سمت شرق کویری را می بینیم که نام آن حوض سلطان است که البته برخی به اشتباه آن را کویر قم یا دریاچه قم می نامند. با یک برنامه یک روزه در فصل مناسب می توان از شمال تا جنوب این کویر نمکی را پیمود.
4. کویر مرنجاب و دریاچه قم: مجموعه بی نظیر و دیدنی مرنجاب که شامل بستر نمکی دریاچه قم، تپه های رملی، کاروان سرای مرنجاب و … که در شمال شرقی کاشان (آران و بیدگل) واقع شده است. با یک برنامه دو روزه از تهران می توان برنامه کویرنوردی مناسب و کاملی را در این منطقه اجرا کرد.
5. کویر دق سرخ (اردستان): این کویر 700 کیلومتر مربعی در شرق شهرستان زواره واقع است که بستری نمکی و رُسی دارد. وجود یک رمل بلند دویست متری در وسط آن از نکات جالب این کویر است. این کویر را می توان در 40 الی 50 کیلومتر پیمایش و در دو روز، البته از تهران اجرا کرد.
6. کویر ابرکوه (ابرقو): بین شیراز و یزد واقع شده است. با یک برنامه توأم با شب مانی می توان از شهرستان ابرکوه وارد این کویر شد و از شمال آن خارج شد. بیشتر سطح این کویر به شکل کال (فرو رفته گی و برآمده گی) است.
7. کویر بافق (در انجیر): کویری کوچک و زیبا در نزدیکی شهرستان بافق و شرق یزد که نمک زار و رُسی است. در مواقع بارانی پیمایش در چنین بسترهایی بسیار مشکل و طاقت فرساست.
8. کویر لوت (کلوت ها): کویر عظیم لوت به دلیل قرار گرفتن در نزدیکی مرز شرقی ایران و نا امنی هائی که گریبانش را گرفته است بسیار کم پیمایش شده ولی مهم ترین قسمت آن کلوت ها برای همگان قابل دسترسی است. پیمایش آن حدودا 40 کیلومتر است برج ها و ستون های (گِلی-رُسی) کلوت ها در جهان یک اتفاق و حادثه ای کم نظیر در کویرها است که شاید جزو ده مکان دیدنی طبیعی اول و مهم کشور باشد.
9. کویر ریگ جن: مخوف ترین و پهناورترین کویر ریگی ایران در جنوب غربی دشت کویر که اشخاص اندکی موفق به عبور از آن شده اند. شرق این کویر به منطقه جندق و غرب آن به منطقه مرنجاب می رسد.
10. کویرهای اطراف خور و بیابانک: مجموعه کویرهای اطراف این شهرستان همگی دیدنی و قابل پیمایش است. مسیر محمدآباد کوزه گر به عروسان و به مصر و فرحزاد و جندق به طول 80 کیلومتر در شمال، کویرهای اطراف روستاهای گرمه، رُباطِ پشت بادام و بیاضه در جنوب مسیرهای قابل پیمایش بسیاری دارد.
11. کویر حاج علی قلی (دامغان): این کویر در جنوب شاهرود و دامغان قرار دارد. عبور شرقی-غربی آن به طول 70 کیلومتر یکی از مسیرهای جالب و متنوع دو روزه کویرنوردی است.
12. دُمِ ریگ جن: از شهرستان چوپانان و روستای همت آباد می توان به دُمِ ریگ جن وارد شد و برنامه های دو روزه ای را در تپه های رملی بسیار با شکوه آنجا اجرا کرد. همان طور که از نام آن پیداست این قسمت به شکل جدا افتاده ای از کویر اصلی ریگ جن هست که در جنوب غربی جندق واقع شده است.
13. کویر سیاه کوه (عقدا): نام سیاه کوه را می توان بسیار در فرهنگ کویرها و کوه های ایران پیدا کرد. کویر عقدا یا سیاه کوه در شمال شهرستان اردکان واقع است که شوره زاری شرقی-غربی است. خط راه آهن (یزد-زواره) از نزدیکی این کویر عبور می کند.
14. کویر طبس: این کویر پهناور در جنوب شهرستان طبس است که کمتر مورد پیمایش قرار گرفته است.
15. کویر حلوان: شهرستان حلوان در استان خراسان جنوبی واقع است. غرب این شهرستان مجاور (جنوب شرقی) دشت کویر است. مسیر عروسان به حلوان یکی از برنامه های طولانی و طاقت فرسای کویرنوردی است. با اطلاعاتی که در دست است تا کنون فقط توسط یک تیم پیمایش شده است.
16. کویر نمک یا (بجستان): این کویر در جنوب شهرستان بـَردِسکن و شمال غربی شهرستان بجستان قرار دارد. مرکز این کویر نمکی و اطراف آن رُسی و شنی است و به شکل شرقی-غربی است.
17. کویر مزینان یا (بیارجـُمـَند): باز هم دشت کویر و این بار شمال شرقی آن و جنوب کوه های شهرستان بیارجـُمـَند. این کویر از سمت جنوب و غرب بی انتها و طولانی است. در بسیاری از نقشه ها نام این کویر را مزینان نامیده اند.
18. کویر همت آباد: این کویر نعمت مهمی برای مردم زیرکوه به شمار می رود. این کویر در 65 کیلومتری شهرستان زیرکوه از توابع استان خراسان جنوبی و در نزدیکی روستای همت آباد خواجه قرار دارد.
منبع: اسپیلت
