تاریخ زلزله های بزرگ ایران

ایران کشوری لرزه خیز است. ایران بر روی یکی از دو کمربند بزرگ لرزه خیزی جهان موسوم به «آلپا» قرار دارد و هر از گاهی زمین لرزه های بزرگی در آن بوقوع می پیوندد.

از سال 1340 تاکنون زمین لرزه های مختلف و در مواقعی ویران کننده مناطق مختلف کشور را با خسارات و تلفات سنگینی رو به رو کرده است که آخرین آنها، زمین لرزه آذربایجان می باشد.

بزرگترین زمین لرزه ای که در سالهای اخیر در ایران به وقوع پیوست مربوط به 31 خرداد 1369 در استان های گیلان و زنجان با قدرت هفت و سه دهم در مقیاس ریشتر بود. این زمین لرزه بیش از 40 هزار کشته بر جای گذاشت که خونبارترین زمین لرزه در ایران به حساب می آید. این زلزله در عرض چند ثانیه حدود هزار و 100 کیلومتر مربع که 27 شهر و 1871 روستا را در برمی گرفت، ویران کرد. این در حالی است که دیگر کشورهای منطقه مانند، ترکیه، سوریه، ارمنستان و یا افغانستان نیز به دلیل قرار گرفتن در این خط زلزله با تعداد بی شماری از این قبیل زمین لرزه ها رو به رو هستند.

دانشمندان گفته‌اند که دلیل این پدیده در بستر اقیانوس ها که نشانه های حرکت شبه قاره هند به سمت قاره های آسیا و اروپا را آشکار می سازد، نهفته است. قاره هند از 30 میلیون سال گذشته با سرعتی معادل 10 سانتی متر در سال به سمت قاره های اروپا و آسیا حرکت کرده است و در زمان حاضر این سرعت به پنج سانتی متر در سال کاهش پیدا کرده است.

فهرستی از زمان و میزان قربانیان زمین لرزه های به وقوع پیوسته در ایران در ذیل به طور خلاصه ارائه می شود:
آوریل سال 1960 (فروردین/اردیبهشت 1339) 450 تن در شهر لار، واقع در جنوب کشور کشته شدند.
سپتامبر 1962 (شهریور/مهر 1341) 11 هزار تن کشته و 200 روستا در غرب تهران ویران شد.
اوت 1968 (مرداد/شهریور 1347) حدود 10 هزار تن در استان خراسان جان سپردند.
آوریل 1972‌ (فروردین/اردیبهشت 1351) پنج هزار و 44 تن در جنوب کشور کشته شدند.
آوریل 1977 (فروردین/اردیبهشت 1356) حدود 900 تن در منطقه اصفهان جان باختند.
سپتامبر 1978 ((شهریور/مهر 1357) 25 هزار تن در شرق ایران کشته شدند.
نوامبر 1979 (آبان/آذر 1358) 600 تن در شمال شرقی ایران جان سپردند.
ژوئن 1981 (خرداد/تیر 1360)، یکهزار و 28 تن در استان کرمان کشته شدند.
ژوئیه 1981 (تیر/مرداد 1360) یکهزار و 300 تن در استان کرمان جان باختند.
21 ژوئن 1990 (31 خرداد 1369) حدود 40 هزار تن در شهر رودبار در شمال کشور در اثر سنگین ترین زمین لرزه کشته شدند.
28 فوریه 1997 (10 اسفند 1375) حدود یک هزار و 100 تن در اردبیل کشته شدند، بزرگی آن زمین لرزه، 5/5 درجه در مقیاس ریشتر بود.
10 مه 1997 (20 اردیبهشت 1375) یکهزار و 613 تن در بیرجند بر اثر زمین لرزه با بزرگی 1/7 درجه در مقیاس ریشتر، جان باختند.
10 آگوست 2012 (20 مرداد 1391) تا کنون 250 تن در سه شهر آذربایجان بر اثر زمین لرزه با بزرگی 6/2 درجه در مقیاس ریشتر، جان باختند.

به گفته کارشناسان امور شهری مقاوم سازی ساختمانها و تقویت سازه های ساختمانی در امور شهرسازی و احداث بنا در شهرها و استفاده مناسب از تحقیقات در حوزه زمین شناسی و اقلیمی اساسی از جمله مولفه های بسیار مهمی است که در کاهش خسارت و تلفات زمین لرزه هایی از این دست می تواند نقش مهمی داشته باشد. این واقعیت که ایران در کمربند زلزله جهانی قرار دارد و استفاده از تجربیات دیگر کشورهای زلزله خیز و موفق در ساماندهی به امور شهری و مقاوم سازی شهرها در مناطق زلزله خیز بیش از گذشته احساس می شود.

کارشناسان فن معتقدند در صورتی که هزینه های گزاف امداد رسانی و جبران خسارتهای مادی و معنوی حوادث طبیعی نظیر سیل و زلزله در مسیر بازسازی و ایجاد تغییرات بنیادی در حوزه شهرسازی و تمهیداتی لازم برای پیشگیری از حوادث غیر مترقبه قرار گیرد، نتایج به مراتب بهتر از گذشته خواهد بود.

رابطه گسل آذربایجان و زلزله تهران چیست؟
بررسی‌های اولیه دو زلزله‌شناس از تبعات احتمالی زلزله امسال آذربایجان شرقی بر گسل‌های تهران نشان می‌دهد: شایعه روزهای اخیر مبنی بر تحریک گسل البرز (تهران) در نتیجه زلزله اخیر منطق علمی ندارد. در این باره یک فرضیه مطرح است که بر اساس آن گفته می‌شود گسل آذربایجان (تبریز) و گسل البرز (تهران) در امتداد یکدیگر قرار دارند و در عین حال فرضیه دیگری وجود دارد که این دو گسل را بی‌ارتباط با هم توصیف می‌کند زلزله‌شناسان معتقدند با احتساب هر دو فرضیه نمی‌توان گفت زلزله تبریز زمان وقوع زلزله بزرگ تهران را نزدیک کرده است.

دنیای اقتصاد: زلزله 6/2 ریشتری بعد از ظهر شنبه استان آذربایجان شرقی این نگرانی را در بین برخی کارشناسان زلزله به وجود آورده که «با جابه‌جایی مجموعه گسل آذربایجان، خواب طولانی گسل البرز به زودی به پایان می‌رسد و زمان زلزله بزرگ در تهران نزدیک خواهد شد.» «دنیای اقتصاد» این شایعه کارشناسی را در گفت و گو با دو زلزله شناس مطرح مورد بررسی قرار داد.

این دو زلزله شناس معتقدند: درباره رابطه بین فعالیت دو دسته گسل البرز و آذربایجان دو فرضیه وجود دارد که اولی این دو گسل را در امتداد یکدیگر و دومی آنها را جدا از هم توصیف می‌کند.

با این حال نتایج به دست آمده از هر دو فرضیه حاکی است: به دلیل فاصله طولانی بین تهران و تبریز، بحث تحریک گسل‌های تهران (البرز) در نتیجه زلزله اخیر تبریز منطق علمی ندارد و قابل قبول نیست.

زلزله شناسان همچنین با رد هر گونه امکان پیش‌بینی زلزله در ایران تصریح کردند اخباری که ظرف روزهای اخیر به نقل از برخی کارشناسان در ارتباط با پیش‌بینی زلزله تبریز قبل از وقوع آن منتشر شده کذب محض است.

زلزله تبریز پیش‌بینی شده بود؟
معاون پژوهشی پژوهشگاه زلزله شناسی با رد هر گونه امکان پیش‌بینی زلزله در ایران به «دنیای اقتصاد» گفت: در روزهای اخیر اخبار کذبی به نقل از برخی کارشناسان، مبنی بر پیش‌بینی زلزله اخیر آذربایجان شرقی منتشر شده است که هیچ یک از این اخبار صحت ندارد. مهدی زارع افزود: اگر کسی مدعی است که می‌تواند زلزله را حتی ثانیه‌ای پیش از وقوع آن پیش‌بینی کند اعلام کند؛ چرا که در حال حاضر چنین امکانی در ایران وجود ندارد.

وی گفت: ما نیز از قبل می‌دانستیم که تبریز از لحاظ زلزله خیزی موقعیتی خطرپذیر دارد، اما هیچ کس نمی‌تواند پیش‌بینی کند که چه زمانی و با چه شدتی زلزله در این شهر اتفاق می‌افتد. زارع وقوع زلزله در شهرستان اهر را نتیجه فعال شدن گسل جنوب این شهر عنوان و خاطرنشان کرد: تبریز مکانی پرخطر از نظر لرزه خیزی محسوب می‌شود و در طول تاریخ تاکنون 12 بار در اثر وقوع زلزله به طور کامل ویران شده است.

وی افزود: آخرین زلزله ویرانگر تبریز 232 سال قبل در سال 1780 میلادی اتفاق افتاده است که برآوردهای موجود حاکی است بزرگی آن بیش از 7/7 ریشتر بوده است. زارع گسل شمال تبریز را یکی از خطرناک‌ترین گسل‌های لرزه خیز کشور دانست و تصریح کرد: هر چند به دلیل سابقه تاریخی لرزه خیز بودن این شهر و گذشت سالیان سال از آخرین زمین لرزه بزرگ، انتظار وقوع زلزله ویرانگر در تبریز چندان دور از انتظار نیست و ما هم این امر را پذیرفته ایم، اما این به معنای امکان پیش‌بینی زمان زلزله در این شهر نیست.

یکی از خوانندگان وبلاگم

احتمال تلاقی گسل تبریز و تهران؟
معاون پژوهشی پژوهشگاه زلزله شناسی در پاسخ به اینکه آیا می‌توان زلزله تبریز را مقدمه‌ای برای زلزله بزرگ تهران دانست، به «دنیای اقتصاد» اعلام کرد: بین زلزله تهران و تبریز و همچنین بین زلزله تبریز و اهر هیچ ارتباطی وجود ندارد. وی افزود: اگر گسل‌ها در دو منطقه با یکدیگر تلاقی داشته باشند می‌توانند بر فعالیت هم اثر بگذارند، اما چون زلزله تبریز بر اثر فعالیت گسل شمال این شهر، زلزله اهر بر اثر فعالیت گسل جنوب اهر و زلزله تهران هم نتیجه فعالیت گسل‌های مربوط به خود است و این سه دسته گسل هیچ نقطه تلاقی با هم ندارند در نتیجه هیچ کدام نمی‌تواند باعث تحریک دیگری و وقوع زلزله در مناطق نام برده شوند.

زلزله بعدی، تهران؟
در همین زمینه، علی مرادی، زلزله شناس، در خصوص ارتباط زلزله اخیر آذربایجان شرقی با احتمال وقوع زلزله بزرگ در تهران به «دنیای اقتصاد» گفت: شهر تهران خود مستعد زلزله است، اما اینکه آیا زلزله تبریز می‌تواند مقدمه زلزله بزرگ تهران باشد نمی‌توان به قطعیت آن را پذیرفت.

وی توضیح داد: در ارتباط با گسل آذربایجان و گسل البرز به عنوان دو گسل اصلی برای زلزله در دو استان آذربایجان شرقی و تهران دو نظر متفاوت بین زلزله شناسان وجود دارد که بر مبنای آن برخی این دو گسل را در امتداد یکدیگر و یکسان می‌دانند، اما برخی دیگر معتقدند این دو گسل، یکسان نیستند و ارتباطی هم به یکدیگر ندارند.

مرادی ادامه داد: با این وجود حتی اگر این دو گسل را در ارتباط با یکدیگر فرض کنیم به دلیل وجود فاصله زیادی که بین تبریز و تهران وجود دارد حتی اگر در زمان وقوع زلزله تبریز در تهران زلزله رخ می‌داد، این دو واقعه هیچ ارتباطی به هم نداشتند. وی تاکید کرد: بنابراین با وجود این فاصله زیاد نمی‌توان گفت زلزله تبریز می‌تواند حتی باعث تحریک گسل‌های تهران شود.

مرادی تصریح کرد: با این وجود تاکید می‌کنم که شهر تهران خود منطقه‌ای مستعد به لحاظ لرزه خیزی است و عدم وجود ارتباط بین گسل‌های تهران و آذربایجان نمی‌تواند نافی احتمال وقوع زلزله بزرگ پایتخت باشد. وی یادآور شد: زلزله احتمالی شهر تهران در اثر فشار روی گسل‌های اطراف این شهر خواهد بود که در حال حاضر هم وضعیت این گسل‌ها به نحوی است که مستعد زلزله احتمالی است.

پی نوشت:
یکی از خوانندگان وبلاگم بنام میرمجتبی (که از شماره اش معلومه اهل آذربایجان است) این پیغام را برای من گذاشته است: ممنون از وب سایت تون که زحمت کشیدین و مطالب مربوط به زلزله آذربایجان را گذاشتین. تو یه جایی از وب سایت تون نوشتین که کسی گفته نمیشه زلزله را یک ثانیه قبل از وقوع اش پیش بینی کرد در حالی که این حرف غلطی هست! دستگاهی وجود دارد که می تواند چندین ثانیه قبل از وقوع زلزله آلارم بکشد. تمامی تاییدیه ها را هم از اتحادیه اروپا، انگلستان و ایتالیا گرفته تا تاییدیه مرکز لرزه نگاری دانشگاه شریف و شرکت گاز و نظام مهندسی ساختمان و… دارا می باشد.

شماره تلفن و ایمیلش را هم گذاشته و حاضر به جوابگویی و بحث در این رابطه است! هدف من از قرار دادن گفته های ایشان اطلاع رسانی است تا اگر متن من مشکلی دارد اصلاح شود. من نه علم این کار را دارم و نه ادعایی! هدف من از قرار دادن این مطلب همانطور که از عنوانش بر می آید آشنایی با زلزله های بزرگ ایران و همدردی با آذربایجانی های عزیز بود.