ایران به مثابه یک کشور باستانی و با قدمت، آثار و مناطق تاریخی فراوانی دارد که هر ایرانی در هر گوشه از این مملکت، به سادگی می تواند چند مورد آن را در نزدیکی محل زندگی خویش نام برده و از آن دیدن کند.
ایکوموس، یا شورای بین المللی ابنیه و محوطه ها (International Council on Monuments and Sites) از این منظر برای ایران اهمیت دو چندانی پیدا می کند. ایکوموس در سال 1965 در ورشو پایه گذاری شد تا مشاوری برای یونسکو در رابطه با میراث جهانی باشد؛ به گونه ای که به عنوان یک تشکل غیردولتی در سطح گسترده تعریف شده و مهم ترین مرجع بین المللی است که در زمینه حفاظت از بناها و محوطه های تاریخی به صورت تخصصی فعالیت می کند. این نهاد بین المللی که ایران نیز به آن پیوسته، کشورها و سازمان های مسوول حفظ میراث فرهنگی و گردشگری را تشویق و ملزم به رعایت حفظ و نگهداری از میراث فرهنگی می کند.
مقر این تشکیلات در پاریس است و در حال حاضر با بیش از 100 کمیته ملی و 20 کمیته علمی در سطح جهان گسترش یافته که از جمله کمیته های علمی بین المللی ایکوموس می توان به کمیته تخصصی بین المللی جهانگردی فرهنگی، باغ ها و محوطه های تاریخی، مرمت سنگ، مرمت چوب، شهرهای تاریخی، معماری خشتی و میراث فرهنگی زیر آب اشاره کرد. این کمیته ها وظیفه تدوین رهنمودها و منشورهای بین المللی در هر یک از رویکردهای مرتبط با حفاظت، پژوهش، مرمت و معرفی میراث غیرمنقولی را بر عهده دارند که نیازمند کسب آگاهی از آخرین پیشرفت های دانش بشری در آن زمینه است. در اساسنامه ایکوموس محدودیتی برای تشکیل این کمیته ها در نظر گرفته نشده و بنا بر صلاحدید کمیته اجرایی ایکوموس در حوزه های مختلف، تشکیل می شود.
ایکوموس در ایران
ایران از جمله کشورهایی است که کمیته ملی ایکوموس در آن فعالیت کرده و کارشناسان آگاه از حوزه میراث فرهنگی به عضویت آن درآمده اند. کمیته ملی ایکوموس در ایران، 29 فروردین سال 81، همزمان با روز جهانی ایکوموس به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. بنا بر گزارش سال 81 دبیرخانه ایکوموس در ایران، این نهاد موسسه ای فرهنگی، علمی، تخصصی، غیرسیاسی و غیردولتی است که با هدف ترویج و گسترش فرهنگ مطالعه و معرفی بناها و محوطه های تاریخی، تشویق به حمایت، حفاظت، احیا، مرمت بناها و محوطه های تاریخی و ترویج فرهنگی آن در سطوح ملی و بین المللی تشکیل شده و از دیگر اهداف آن جلب نظر موسسه ها و نهادها نسبت به اهمیت بناها، محوطه ها و بافت های تاریخی است.
در حال حاضر شورای بین المللی بناها و محوطه های تاریخی در ایران، فعالیت هایی را در زمینه همگون سازی جایگاه میراث فرهنگی با معیارهای جهانی و رفع خلأهایی چون تدوین منشور مرمت انجام می دهد. برای نمونه، کارلو بارباتو، نماینده ایکوموس از سوی یونسکو، برای سرکشی، بررسی چگونگی حفاظت و وضعیت حریم مسجد جامع اصفهان و به ویژه میدان نقش جهان، تیرماه سال گذشته به ایران سفر کرد. 18 آوریل 2015 (29 فروردین 1394) «ایکوموس» (شورای بین المللی محوطه ها و بناهای تاریخی)، 50 ساله شد و گرچه شاید سال های نخست این نیم قرن به برنامه ریزی و چگونگی حفاظت از محوطه ها و بناهای تاریخی گذشت، اما دست کم از 15 سال گذشته تاکنون با نام گذاری سالانه از سوی این شورا، توجه ها به سمت حفاظت از محوطه ها و بناهای تاریخی سوق داده شده است تا به مرور این توجه ها و حفاظت ها بیشتر شود.
ایکوموس چه اهدافی را دنبال می کند؟
– داشتن بیش ترین تاثیر برای حفاظت از شهرهای تاریخی و هر آبادی تاریخی دیگر و برنامه ریزی شهری و منطقه ای در همه سطوح.
– تلاش برای حفظ خصوصیاتی که باید حفظ شوند یعنی ویژگی تاریخی بودن شهر یا منطقه شهری و همه عناصر مادی و معنوی که این ویژگی را متجلی می کند از جمله الگوهای شهری که با معابر و خیابان ها مشخص می شود، ارتباطات بین ساختمان ها و فضاهای سبز و باز، شکل ظاهری (داخل و خارجی) ساختمان ها که با مقیاس، اندازه، سبک، مصالح ساختمانی، رنگ و تزئینات مشخص می شود و ارتباط میان شهر یا منطقه شهری و محیط اطراف آن که محیط طبیعی و محیط ساخته دست بشر را در بر می گیرد.
– حفاظت از یک شهر یا منطقه شهری تاریخی، مستلزم دوراندیشی، یک رهیافت سیستماتیک و انضباط عملی است که در این راستا باید از سخت گیری و عدم انعطاف پرهیز کرد چرا که موارد فردی می تواند مشکلات خاصی در پی داشته باشد.
ایکوموس برای دستیابی به اهداف گرانبهای خود نقشه راه و روشی تدوین کرده است. ایکوموس به طور خاص به چیزی که ما در ساخت و سازهای غیرکارشناسی خانه های ایرانی در شهرهای کوچک و بزرگ خود دست می زنیم، می پردازد. از منظر این شورای جهانی، هنگامی که لزوم ساخت ساختمان های جدید یا جرح و تعدیل ساختمان های موجود احساس شد، رعایت شبکه معابر موجود به خصوص با توجه به مقیاس و اندازه ضروری است و نباید از خلق عناصر جدید هماهنگ با محیط بازماند؛ چرا که این قسمت ها می توانند به غنای منطقه کمک کنند.
از سوی دیگر ایکوموس به موردی که غالبا در رفت و آمد شهری به ویژه در شهرهای دارای آثار تاریخی فراوان در ایران از آن غافلیم توجه کرده است؛ به این معنا که عبور و مرور وسایط نقلیه داخل یک شهر یا منطقه شهری تاریخی باید کنترل شود و برای ساخت پارکینگ ها به نحوی که به بافت تاریخی یا محیط آن آسیب نرسانند، برنامه ریزی شود. همچنین در صورت لزوم پیش بینی ساخت بزرگراه های عمده در برنامه ریزی شهری یا منطقه ای، طراحی این بزرگراه ها باید به گونه ای باشد که با عبور از میان شهر یا منطقه شهری تاریخی در آن ها شکاف ایجاد نکنند، بلکه دسترسی به آن ها را آسان کنند.
منبع: دنیای سفر
