اصفهان براساس شاخص های تعریف شده از سوی یونسکو و نظریه پردازان مختلف، توان مطرح شدن به عنوان یک شهر خلاق صنایع دستی را دارد.
از اواخر قرن بیستم، مفهوم «خلاقیت» به طرز فزاینده ای در مباحث مرتبط با توسعه گردشگری و بازسازی شهری مورد توجه قرار گرفته است. ظهور و فراگیر شدن ایده شهر خلاق شاهدی بر این ادعا است. رقابت شدید میان شهرها به عنوان مقاصد گردشگری، شهرها را ناگزیر به یافتن راهکارهایی برای متمایز شدن از سایر شهرها و مقاصد گردشگری کرده است. تمرکز بر توسعه صنایع خلاق و به کارگیری استراتژی های شهرهای خلاق یکی از راهکارهای پیش روی بسیاری از شهرهای امروزی است. ایران به رغم پتانسیل های موجود، سهم اندکی از درآمدهای حاصل از گردشگری معاصر دارد؛ این در حالی است که گردشگری خلاق آخرین حلقه از زنجیره تکامل گردشگری است.
امکان توسعه گردشگری خلاق در ایران به ویژه در کلانشهرهایی مانند اصفهان، به دلایلی نظیر وجود خرده فرهنگ های متعدد، غنای آثار فرهنگی و هنری و اصالت صنایع خلاق از جمله صنایع دستی وجود دارد. نتایج یک تحقیق نشان می دهد اصفهان براساس شاخص های تعریف شده از سوی یونسکو و نظریه پردازان مختلف، توان مطرح شدن به عنوان یک شهر خلاق صنایع دستی را دارد؛ چنان که این اتفاق دو سال گذشته رخ داد. پیوستن اصفهان به شبکه شهرهای خلاق یونسکو پیامدهای مثبتی نظیر ارائه یک تصویر منحصر به فرد از شهر و متمایز کردن آن به عنوان یک مقصد گردشگری خلاق و رونق توأمان بازار گردشگری و صنایع دستی اصفهان دارد. این رخداد علاوه بر تقویت روحیه همبستگی و ایجاد حس تعلق خاطر شهروندان به شهر، در زمینه گردشگری نیز از بهترین شیوه های عرضه موفق دارایی های توریستی شهر و جلب اعتماد جمعیت رو به رشد گردشگران فرهنگی خلاق در عرصه ملی و بین المللی است.
از سوی دیگر در حوزه صنایع دستی تعداد گردشگران ورودی بیشتر، افزایش تقاضا برای خرید صنایع دستی، افزایش درآمد هنرمندان فعال در این حوزه، ایجاد انگیزه لازم برای تلاش در جهت حفظ و احیای هنرهای سنتی و انتقال آنها به نسل های آینده و ارتقای کیفیت صنایع دستی را به دنبال خواهد داشت. در همین حال، خرید صنایع دستی خلاق و منحصربه فرد علاوه بر ارزآوری و کسب سود اقتصادی، صادر کردن گوشه ای از فرهنگ و باورهای کشور به اقصی نقاط جهان است. توجه ویژه به اهمیت صنایع دستی در شهر اصفهان با توجه به نقش آن در بالا بردن سطح اشتغال، هزینه پایین ایجاد فرصت شغلی در این حوزه نسبت به سایر صنایع، تولید بومی اکثر مواد اولیه مصرفی و ابزار کار و عدم نیاز به متخصصان خارجی و ایجاد ارزش افزوده بالا، همچنین توجه به گردشگری به عنوان صنعتی سبز با اشتغال زایی گسترده و درآمدزایی قابل توجه در بازه زمانی کوتاه به نسبت سایر صنایع کلان می تواند راهکاری برای مهار بحران های زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی در شهر اصفهان باشد. با نگاهی به برنامه راهبردی شهر خلاق کانازاوا در ژاپن که از سال 2009 میلادی در بخش صنایع دستی و هنرهای محلی به عضویت شبکه شهرهای خلاق یونسکو درآمده است سه دستاورد کلیدی را برای شهر اصفهان به عنوان یک شهر خلاق می توان متصور شد:
1. مرتبط کردن فرهنگ و کسب و کار
در صورتی که با بهره گیری از دانش سنتی و تکنیک های به روز، محصولات با ارزش افزوده بالا تولید شود، تولید با تکیه بر روح هنرمندانه ترویج شود و صنایع خلاقی که توانایی رخنه کردن در بازارهای بین المللی را دارند توسعه یابند، در راستای مرتبط کردن فرهنگ و کسب و کار، می توان به اهدافی چون خلق محصولات هنری با کیفیت، افزایش ظرفیت تولید و ارتقای برند شهر اصفهان به عنوان یک مقصد گردشگری خلاق دست یافت.
2. تربیت جانشینان خلاق
از طریق فراهم کردن فرصت رشد، عرضه خلاقیت ها و رقابت برای جانشینان هنرمندان فعلی و قشر جوان علاقه مند به فعالیت در این حوزه، همچنین تلاش برای علاقه مند کردن ساکنان شهر به صنایع دستی و هنرهای محلی سنتی شهر به وسیله برگزاری رویدادهای فرهنگی و حمایت از هنرمندان می توان به اهدافی چون منتقل کردن مهارت ها و تکنیک های سنتی، متمایل کردن هنرمندان به جهانی فکر کردن و بین المللی کردن صنعتگران و هنرمندان فعال در این حوزه و تاکید دوباره بر ارزش و اهمیت به کارگیری صنایع دستی در زندگی روزمره دست یافت.
3. جلب توجه در عرصه بین المللی
به منظور توزیع اطلاعات، ایجاد همکاری و تبادل عملی مهارت ها، تاسیس یک شبکه همکاری جهانی ضروری به نظر می رسد. از طریق شبکه شهرهای خلاق، روابط نزدیکی بین صنعتگران، هنرمندان و تجار فعال در این حوزه برقرار می شود. برگزاری کنفرانس های بین المللی در زمینه هایی مانند برنامه ریزی چشم انداز شهرها، جوامع محلی در قرن بیست و یکم و مشکلات جهانی و راهکارهای مقابله با آنها و دعوت از فعالان این حوزه از کشورهای مختلف، موثر واقع خواهد شد. طبق آمار ارائه شده در سایت مربوط به شهر کانازاوای ژاپن، این شهر تنها با 22 رشته صنایع دستی، در نتیجه عضویت در شبکه شهرهای خلاق یونسکو و تحقق اهداف ذکرشده، سالانه پذیرای 7 میلیون گردشگر است؛ آن هم با جمعیتی کمتر از یک میلیون نفر. یافته های تحقیق نشان می دهد پتانسیل شهر اصفهان چه در حوزه صنایع دستی و چه در حوزه منابع گردشگری، به مراتب از کانازاوا بیشتر است. با بررسی توانایی ها و محدودیت های کشور در حوزه گردشگری و با توجه به روند تکامل گردشگری و بخش هایی از گردشگران بین المللی که از لحاظ فرهنگی و اقتصادی برای ما مطلوب و سودآور محسوب می شوند، در حال حاضر می توان گردشگری خلاق را مطلوب ترین نوع گردشگری و گردشگران خلاق را بازار هدف مناسبی برای کشور به شمار آورد؛ امری که به تقویت اقتصاد خلاق در کشور خواهد انجامید.
نویسندگان: زاهد شفیعی، فیروزه فرخیان، لیلا میرقدر
منبع: مقاله «اصفهان به عنوان شهر خلاق صنایع دستی با رویکرد توسعه گردشگری»
