موهن جو دارو (به اردو: موئن جودڑو) (به هندی: मोहन जोदड़ो) به معنای تپه مردگان، نام پایتخت تمدن بلوچستان در ۲۶۰۰ (پیش از میلاد) بوده است.
در کشور پاکستان آثار و بقایایی از معماری دوران باستان وجود دارد که از جمله آن ها، بقایای موهن جودارو است. امروزه موهن جو دارو یکی از مشهورترین مراکز گردشگری در بلوچستان پاکستان است. این شهر باستانی امروزه در ایالت بلوچستان پاکستان قرار دارد که تا قبل از جدایی پاکستان متعلق به هند بود.
ویرانه های شهر موهن جو دارو، در ۴۰۵ کیلومتری شمال کراچی واقع است. این اثر باستانی شاهد بلامنازعی است بر عظمت تمدن بلوچستان که از ۵۰۰۰ سال پیش در دره ایالت بلوچستان شکوفا شد.
از نام هایی که بر این شهر کهن گزارده شده «مانهاتن عصر برنز» است و این نام به سبب طرح شهرسازی مدرن و علمی کم نظیری است که داشته است.
مقامات پاکستانی می گویند تمام تلاش خود را می کنند تا موهن جو دارو (Mohenjo-daro) یکی از مهم ترین مراکز باستان شناسی در شمال آسیا را حفظ کنند. برخی از کارشناسان باستان شناسی اضهار می دارند: در صورتی که اقدامات لازم در این راستا صورت نگیرد، امکان دارد که این پایگاه باستان شناسی به جا مانده از عصر برنز، نابود شود.
موهن جو دارو
قدم زدن در میان خانه های این شهر که قدمتی 4500 ساله دارند، شگفت انگیز است. این موضوع در مورد یکی از بناها بیشتر از سایرین صدق می کند. خانه ای شگفت انگیز با ورودی های جلو و عقب ساختمان قابل مشاهده اند و اتاق ها نیز به صورت تو در تو از آجرهای سفالی و پخته شده ساخته شده اند. در این خانه حتی می توان مکان دستشویی و تخلیه پس آب ها را نیز مشاهده کرد.
با توجه به قدمت دیرینه این بنا، ساختمان مذکور در دو طبقه ساخته شده و این مورد بسیار شگفت انگیز است. قدم زدن در محوطه بیرون این معبر «دوره ی برنزی» و دیدن سایر خانه هایی که در کنار یکدیگر بنا شده اند شگفتی انسان را بیشتر بر می انگیزد.
با ادامه دادن به مسیر خود معابری را خواهید دید که تا بازار اصلی شهر امتداد یافته اند. این سازه از شگفتی های موهنجو دارو یکی از قدیمی ترین شهرهای جهان است.
2600 سال قبل از میلاد طراحی پیچیده، معماری ممتاز و همچنین سیستم آب رسانی و دفع پس آب ها، این شهر را به یکی از پیشرفته ترین سیستم های شهری زمان خود مبدل کرده بود.
از دیدن این همه شگفتی متحیر بودم و راهنمای گردشگری من در این مرکز گردشگری، چیزی جز نا امیدی در دل نداشت.
یکی از باستان شناسان کهنه کار پاکستان به نام «دکتر اسما ابراهیم» می گوید: «وقتی از این مکان می گذرم حسم نسبت به گذشته بدتر است. جرات برگشتن به گذشته را ندارم. تخریب این مکان بیشتر از قبل شده است و این موضوع قبلم را به درد می آرود». دکتر ابراهیم شروع می کند و نشانه های بیشتری از اضمحلال این شهر باستانی نشانمان می دهد.
در قسمت پایین تر شهر که زمانی محل زندگی جامعه متوسط و کارگری بوده، دیوارها از قسمت پایین شروع به ریختن کرده اند که یکی از آسیب های اخیر این بنا به شمار می رود!
محتوای شورِ آب های زیر زمینی، آجرهایی که قبل از حفاری برای مدت هزاران سال حفظ شده بودند را نابود می کند. همین طور که به سمت بالای شهر یعنی محل زندگی اشراف هندو تبار آن دوره پیش می رویم، به وضوح می توانیم ببینیم که برخی بناها همچون حمام عمومی وضعیت بدتری پیدا نموده اند. بعضی از دیوارها کاملا ریخته اند و به نظر می رسد برخی دیگر نیز در آستانه ی تخریبند.
دکتر ابراهیم این گونه ادامه می دهد که مطمئنا این مکان یک مرکز باستان شناسی مهم است و بایستی در مقابل نمک، رطوبت و بارندگی حفظ شود. با این حال اقدامات محافظتی توسط دولت بسیار بد و ناشیانه اند و باعث می شوند بنا بیشتر از قبل تخریب شود.
طبق روش متداول این مرکز، سطح تمامی آجر کاری های موجود را با گل می پوشانند، به این امید که گل نمک و رطوبت موجود را جذب می کند، در حالی که همان گل خود خشک شده و می ریزد. این ریزش نیز با ریزش آجرهای بنا همراه شده و تخریب به عمق بیشتری از بنا می رسد. برخی از مکان ها نیز وجود دارند که آجرهای هزاران ساله با آجرهای جدید امروزی جایگزین می شوند.
دکتر ابراهیم می گوید تمامی این اقدامات مثل یک وصیتنامه هستند. در دهه های اخیر به بهانه نگهداری «موهنجو دارو» هر چیزی را وارد این بنا کرده اند. حتی تمامی آثار ارزشمند موزه موهنجو دارو در میان مصنوعات دزدیده شده به سرقت رفته و تا به امروز نیز بازنگشته اند.
راهنمای مرکز می گوید که وی صحنه های بسیار بدی از تغییرات این مکان در اثر نگه داری و شرایط آن مشاهده کرده است.
خسارت وارد شده به این محیط باستانی که میراثی جهانی محسوب می شود، ناشی از استراتژی های ضعیف گردشگری بوده و دولت پاکستان مسئول تمامی خسارات وارده بر این مرکز باستانی می باشد. این در حالی است که در سال های اخیر نیز دولت مسئولیت خسارات وارده بر این بنا را به دوش مسئولین استانی «سند» انداخته است.
دکتر ابراهیم می گوید: «برای حفظ این میراث بایستی به طور جدی از نظر کارشناسان در تمامی زمینه ها استفاده کنیم. این موضوع یک امر واضح است، اگر انسان های محلی در گذشته از پس این کار بر آمده اند چرا ما نتوانیم؟! در صورت داشتن هر گونه برنامه برای حفظ این بنا، اقدامات بایستی سریعا صورت گیرند. در ارزیابی هایی که من انجام داده ام در بیست سال آینده هیچ اثری از این بنا نخواهد ماند!».
یکی از راه های حفظ این مکان توقف حفاری در سطح شهر است که با این کار سایر بخش های شهر حفظ می شوند. برخی نیز بر این باورند که شهر بایستی دوباره مدفون شود تا از این طریق از اضمحلال آن کاسته شود.
تمامی این اقدامات نشانه نگرانی افرادی است که این مکان باستانی را عاشقانه دوست دارند. کسانی که از دیدن ویرانی شهری که تا کنون تاریخ را به یدک کشیده نگران هستند.
