سالوک یکی از کوه های بزرگ خراسان شمالی با ارتفاع 2600 متر از زیباترین و پرجاذبه ترین قلل استان است. علت نام گذاری قله به نام سالوک به دلیل وجود قلعه ای بنام سعلوک در ضلع جنوبی در دره زاری است.
سالوک به دلیل وجود چشمه سارها و آبشارهای زیبا و دیدنی و دیواره های بلند و طبیعت سرسبز و نهرهای خروشان آوازه اش فراتر از خراسان شمالی پیچیده است. یال های سبز و مسحور کننده و مناظر بدیع و چشم اندازه های عالی آن هر کوهنورد و گردشکر را به سود خود جلب می کند.
موقعیت جغرافیایی: از نظر مرز جغرافیایی، رخ شمالی سالوک در شهرستان بجنورد و رخ جنوبی در شهرستان اسفراین قرار دارد. سالوک از سمت شمال مشرف به روستاهای رختیان، حصار حسینی، گریوان و نیستانه در شمال شرق و شهرهای شوقان و کتلی در شمال غرب آن واقع هستند. در سمت جنوب سالوک روستای زاری و در جنوب شرق سارمران و جنوب غرب روستاهای توی و دهک قرار دارند. ادامه خط الراس سالوک از سمت شرق به قله های سیاه خانه و آق داغ می رسد، آق داغ نهایتا در شرقی ترین محل خود در اسدلی خاتمه می یابد.
پوشش گیاهی: سالوک به دلیل داشتن شرایط ویژه اش از غنای جانوری و گیاهی خاصی برخوردار است. دره طویل و عمیق سالوک با درختان ارس بسیار ماهرانه تازذئین شده است و آبادی های پیرامون آن خیلی زیبا و سرسبز و پر آب هستند از این رو یکی از راه های کسب درآمد مردم منطقه سالوک کشاورزی است. در تمام این روستاها کشتزارهای وسیع گندم، جو و حبوبات دیده می شود. باغات زیادی در این آبادی ها از جمله باغ های گیلاس، گلابی، سیب، گردو، زردآلو و انگور دیده می شود و وجود علوفه های زیاد در روستاها و مراتع سرسبز در دامنه کوه دامداری را نیز رونق داده است. همچنین با وجود گل و گیاه های زیاد در فصل بهار پرورش زنبور عسل نیز رونق خوبی دارد و حاصل این فعالیت ها عسل های مرغوب سالوک است.
جنگل های انبوه ارس در دره چهار بید و ارس های پراکنده در تمام قسمت های سالوک، بید وحشی، کرکو، زرشک، زالزالک، سیب وحشی، گلابی، سیاه دانه، باریجه، گون، درمنه، انواع نعنا و گزنه و انواع گل های وحشی سالوک را معطر و زیبا ساخته اند. مهم ترین مراتع آن، مرتع ترناو، مرتع بالای پیش قلعه، مرتع سنگ بست و مرتع توت هستند.
تنوع جانوری: جمعیت قوچ و کل در منطقه سالوک در سال های قبل تا 700 راس تخمین زده شده ولی در سال های اخیر هجوم دام های اهلی در منطقه باعث کوچ حیات وحش به خارج از سالوک شده است. سایر حیواناتی که در منطقه زندگی می کنند: آهو، گراز، تشی، گرگ، پلنگ، روباه، گربه وحشی، گراز، مار، موش. از پرندگان می توان به کبک، تیهو، کبوتر چاهی، بلدرچین، عقاب طلائی، شانه به سر و با قرقره اشاره کرد.
در سالوک دیواره های خوبی برای دوست داران سنگنوردی موجود است. بهترین و زیباترین دیواره آن به نام قزل طاق در ضلع شمالی سالوک قرار دارد، طول دیواره تقریبا 450 متر و عرض آن حدودا 250 متر است. تاکنون مسیرهای زیادی در سالوک گشایش شده است. مهم ترین مسیرهای گشایش شده عبارتند از یاران، سایه، رخ، پرواز، کوهیار، تراورس، بچه قزل و گرده های فنی بسیار زیبایی نیز وجود دارد مانند گرده سالوک و کرکس.
از دیگر نکات جالب و جذاب گردشگری در سالوک وجود یک غار به نام گمنامان است. این غار در ارتفاع تقریبی 2200 متری در سمت چپ راه پاکوب در رخ شمالی کوه است. غار گمنامان حدودا 150 متر طول دارد. از نکات توجه در غار گمنامان وجود استخوان های زیاد انسان در داخل غار است. محل غار در یک شیب تند سنگی حدود 70 درجه قرار گرفته که باید با احتیاط و استفاده از طناب آن را پیمایش کرد. وجود یک پناهگاه فلزی در ضلع شمالی در ارتفاع 2400 متری مامن خوبی برای کوهنوردان است که در تابستان با سایه خنک خود و در زمستان با پناه دادن در مقابل سرما از کوهنوردان پذیرایی می کند.
وجود برفچال های بزرگ با شیب زیاد محل مناسبی است برای کلاس های مقدماتی و پیشرفته یخ و برف که تا اوایل اردیبهشت این شرایط مهیاست.
دسترسی و صعود: اگر از بجنورد حرکت خود را شروع می کنید بایستی به سمت شوقان بروید و بعد از گذر از روستای رختیان به طرف غرب بروید. در ادامه نرسیده به گردنه کتلی از کنار یک دامداری عبور می کنید (در سال های گذشته در این محل کافه ای به نام سالوک وجود داشت). در ادامه از راه خاکی که بدون رعایت موارد زیست محیطی و قطع درختان و بوته زارها ساخته شده و تا قله آق چانقر کشیده شده (این مسیر معروف است به ممد اپو) از این طریق خود را به قله سالوک (آق چانقر) برسانید. این مسیر جذابیت مسیر رختیان را ندارد و کم تردد است.
جاده بجنورد به شوقان در جنوب غربی بجنورد بعد از گذر از گردنه بیو و عبور از پیچ و خم های این جاده کوهستانی در پایین ترین قسمت دامنه های آلاداغ به روستای حصار حسینی می رسد و از اینجا مسیر را به سمت جنوب شرق باید تغییر داد. 5 کیلومتر بعد جاده به روستای رختیان در زیر دیواره سالوک می رسد. در رختیان و در قسمت جنوبی روستا به یک حیات بزرگ با گنجایش پارکینک بیش از 10 خودروی سواری خواهید رسدی که خانه کوهنوردان خراسان شمالی به شمار می رود. البته این خانه ملک شخصی آقای مختار رختیانی است که در اختیار کوهنوردان قرار داده شده است. در این خانه کوهنوردان ساز و برگ صعود به قله سالوک و آریال چانقر را مهیا می کنند.
بایستی از خانه و از میان زمین های کشاورزی کوهپیمایی را شروع کنید. بعد از یک ربع به راه پاکوب خواهید رسید که ادامه ی آن با زیگزاک های زیاد و شیب ملایم به نام محلی بنام سنگ دوقلو می رسد از این مکان برای استراحت بین راهی می توان استفاده کرد. گردشگرانی که قصد تماشای غار گمنامان و غارنوردی در آن را دارند باید از این نقطه از سمت غرب سنگ دوقلو تراورس کنند. مسیر بعد از رد شدن از یک گردنه به یک شیب تند سنگی می رسد که دهانه غار پدیدار می شود که در بالای آن یک درخت زرشک قرار دارد. راه پاکوب بعد از سنگ دوقلو به یک شیب تند می رسد که این شیب در بالاترین قسمت به یک گردنه می رسد که پناهگاه در روی آن قرار دارد. مسیر سمت چپ پناهگاه به قله سالوک منتهی می شود. از پناهگاه تا قله ی 2600 متری سالوک کمتر از ساعت راه است. در سمت شمالی این قله دیواره بزرگ قزل طاق قرار دارد.
از پناهگاه سالوک به سمت راست یک راه پاکوب وجود دارد که با یک شیب ملایم بعد از حدود 45 دقیقه کوهپیمایی به قرمز چشمه می رسد که آبی بسیار گوارا و سرد دارد. مسیر بعد از قرمز چشمه کمی به چپ منحرف شده و به روی یک یال با شیب تند می رسد ادامه یال به قله 2900 متری آق چانقر می رسد که بلندترین قله کوهستان سالوک است. از روی قله شهرهای بجنورد و اسفراین به خوبی دیده می شود. چشمه ای در سمت چپ پناهگاه وجود دارد که یخ پشمه نام دارد (یخ چشمه در زمستان یخ بندان است) جریان آب این چشمه در ارتفاع پایین تر تشکیل آبشار زیبایی به نام جم شده است.
نویسنده: حمید علیباشی
عکس ها: حسین صفایی و سید محسن سیدی
