گردشگری یا توریسم یکی از صنایع مورد توجه در تمامی کشورهای دنیاست؛ فقط و فقط به این دلیل که یکی از بهترین و کم دردسر ترین منابع درآمدی برای هر کشوری محسوب می‌شود. از تمدن‌های چندین هزار ساله گرفته تا کشورهای تازه استقلال یافته که عمر این استقلال از استعمارگران به یک قرن هم نمی‌رسد، هر ساله میزبان جهانگردان و گردشگران متعددی از سراسر جهان اند و دولت مردان یا حاکمان آن‌ها به نحوی از انحاء، در پی رونق صنعت گردشگری در کشور خود هستند. هرکدام از این کشورها بنا بر جاذبه‌های توریستی و داشته‌های خود سیاست‌های تبلیغاتی متناسب را پیش می‌گیرند و سعی می‌کنند تا گوی سبقت را از کشورهای همسایه بربایند.
طبق آمار، جاذبه‌های باستانی و تاریخی مانند تاج‌محل در هندوستان و دیوار بزرگ چین، بیشترین جذابیت را برای گردشگران در سال‌های اخیر داشته و در رتبه‌ی بعد مسافران از جاذبه‌های طبیعی همچون جزایر بکر، صخره‌های بلند و آبشارهای مرتفع بازدید می‌کنند. موزه‌ها و مراکز تفریحی هم به ترتیب در سکوهای بعدی در جلب توجه مسافران ایستاده‌اند؛ اما بدون شک تبلیغات گسترده از اماکن و مراکز توریستی (که حتی نامشان را به‌سختی می‌توان تلفظ کرد، چه برسد به آنکه بدانیم در کدام قاره و کشور و اقلیم قرار دارند) دلیل اصلی جذب گردشگر در اکثر دنیاست. متولیان اصلی صنعت توریسم در اکثر کشورها نهادهای دولتی هستند؛ چون آن‌ها با صرف هزینه‌های هنگفت در حفظ و نگهداری جاذبه‌های توریستی، سعی در جهت‌گیری دلخواه و سیاست‌های مدنظر خود در جذب گردشگر دارند و به‌طور طبیعی درآمد حاصل از آن را در دیگر امور کشور هزینه خواهند کرد. تا آنجا که در برخی از کشورها وزارتخانه‌ای با عناوین مربوط به توریسم در کابینه فعال هستند. در کشور ما نیز سازمان میراث فرهنگی و گردشگری این وظیفه را بر عهده دارد.
اما آنچه در کشور ما همچون سایر کشورهای جهان رایج و متداول است مراکز و آژانس‌های مسافرتی هستند که نقش به سزایی در هدایت تفکر مسافران در انتخاب مکان‌های تفریحی و گردشگری دارند. این مراکز با امتیازهای دولتی و غیردولتی که از شرکت‌های حمل‌ونقل، اقامتگاه‌های شهری و مراکز تفریحی دریافت می‌کنند و عقد قرارداد مستقیم با آن‌ها، هرساله عده‌ی زیادی از علاقه‌مندان را به نقاط مختلف داخل یا خارج کشور راهی می‌کنند. طبیعی است که آژانس‌های مسافرتی هر چه بیشتر مسافر و گردشگر به یک مقصد بفرستند، امتیاز بیشتری می گیرند و دو طرف رضایت بیشتری خواهند داشت؛ ولی این تنها روی خوش ماجرا و تجارت است.
کمبود گردشگر، افزایش هزینه‌های سفر، عدم امکانات گردشگری و دلایل اقتصادی و اجتماعی دیگر، این روزها دست آژانس‌های مسافرتی را به‌شدت در جذب اصولی مسافر تنگ کرده است. درآمد حاصل از فروش بلیت خطوط هوایی و ریلی هم که کفاف مخارج سنگین این مراکز را نمی‌دهد و قابل اکتفا نیست. از آنجا که درآمد حاصل از تورهای داخلی و خارجی قابل‌اعتنا هستند این مراکز امروزه به شیوه‌های کاملاً بدیع و تازه سعی در تبلیغات گوناگون دارند.
آنچه کار و کسب آژانس‌های مسافرتی را در دهه‌ی گذشته رونق بخشید، افزایش مسافرت‌های خارجی قشر متوسط جامعه به کشورهای همسایه از جمله ترکیه، امارات متحده‌ی عربی و ارمنستان بود که دلایلی چون برگزاری کنسرت‌ها و فستیوال‌های خرید، افراد را در تعطیلات و مناسبت‌ها با هزینه‌های مناسب راهی آن‌سوی مرزها می‌کرد. آن روزها اصطلاحات تازه‌ای باب شد؛ مثل تورهای لحظه آخری یا بلیت کنسلی و پرواز چارتر. آژانس‌ها مجبور بودند پرواز چارتر را پر کنند؛ چون هزینه‌ی پرواز از قبل پرداخت‌شده بود و می‌شد با یک قیمت باورنکردنی تا نصف قیمت، در لحظات نزدیک به پرواز، چمدان‌های بسته را برداشت و پرید. بلیت‌های کنسلی اما جذاب‌ترند؛ چون هم هزینه‌ی انصراف را شامل می‌شدند هم مسافر برای پر کردن جایش زیاد بود.
با افزایش ناگهانی نرخ ارز و کم شدن توان مالی قشر متوسط جامعه به‌سرعت این کارناوال‌ها کم شد و در نتیجه از سفرهای برون‌مرزی هم کاسته شد و باز سفرهای خارجی در دست قشر متمول افتاد. از همان‌جا کم‌کم شرایط مسافرت تفریحی به خارج از کشور تغییر کرد و آژانس‌های گردشگری ضریب احتمال ضرر و زیان خود را کاهش دادند. در این مسیر ترفندها و سیاست‌های عقد قرارداد با مسافران به طور کلی تغییر کرد و فرآیندهای جدیدی در پرداخت و برآورد قیمت‌ها در محاسبات این شرکت‌ها وارد شدند.
اولین و مهم‌ترین ترفند مجریان تورهای مسافرتی با توجه به موارد ذکر شده پیشنهادهای مختلف و بسته‌های گوناگونی است که ارائه آن به مسافران به شیوه‌ای انجام می‌شود که باب میل مجری باشد تا مسافر. در واقع زیاد مهم نیست که مسافر به کجا می‌خواهد برود، بلکه سؤال کارشناس تورهای مسافرتی این است که چرا به مقصدی که او پیشنهاد می‌کند نمی‌رود؟ در مراجعه به این مراکز مسافران به دو گروه عمد تقسیم می‌شوند: آن‌هایی که مقصدشان مشخص است و آن‌هایی که به دنبال مقصدی خاص و استثنایی هستند. تکلیف گروه دوم تقریباً مشخص است و کار زیاد سختی برای کارشناس تور خارجی نیست که او را چند شب و چند روز در فلان هتل چهار ستاره جا دهد. ولی برای گروه اول احتیاج به‌وقت بیشتری است؛ چون زمان لازم است تا مسافری که قصد سفر به یکی از شهرهای تاریخی آسیایی را دارد راهی سواحل دریای مدیترانه یا خلیج‌فارس کرد. انصافاً ورق زدن پوشه‌های رنگارنگ و تکرار اسم هتل‌هایی که در موتورهای جستجو هم به‌سختی پیدا می‌شوند نیز کمی گیج‌کننده است و مسافران و خانواده‌هایشان بیشتر موارد حریف این ترفند نمی‌شوند و وقتی از در آژانس خارج می‌شوند مشغول چک کردن مبلغ پیش‌پرداخت هستند.
در قدم بعدی چون آژانس‌های گردشگری اعتمادشان به ریال کم شده است تصمیم گرفته‌اند بخش اصلی هزینه‌های خود را به شکل ارزی و مستقیم از مسافران تأمین کنند. دلیل اصلی این امر پرداخت هزینه به مراکز اقامتی و هواپیمایی خارجی بود. اما اینکه بخش ریالی دریافتی از مسافران صرف چه هزینه‌ای می‌شود یا آیا چقدر از آن شامل سود آژانس می‌گردد سؤالی است که پاسخ مشخصی به آن داده نمی‌شود. دیگر، مسافران باید برای یک سفر چندروزه علاوه بر آژانس مسافرتی، مثلا سری هم به میدان فردوسی تهران بزنند تا چند دلاری روی پولشان بگذارند که شاید قابل‌استرداد هم نباشد. این ترفند به‌طور کامل هزینه‌های مجری یک تور خارج از کشور را در حاشیه‌ی امنیت قرار داد و به‌قول‌معروف در جامعه جا افتاد! حتی اعتراض‌های اولیه به آن‌هم راه به‌جایی نبرد. عده‌ای از مسافران به دلیل مشغله‌ی زیاد ترجیح می‌دهند که بخش ارزی هزینه تور را به‌صورت ریالی به آژانس پرداخت کنند در این صورت به‌طور غیرمستقیم آژانس مسافرتی به یک صرافی با نرخ فروش بالا تبدیل می‌شود.
از تمام ترفندهای موجود در حوزه‌ی پرداخت و انتخاب یک تور یک‌هفته‌ای که بگذریم، گرانی‌های بی‌حساب‌وکتاب در ایام تعطیل و حتی غیرتعطیل، همیشه به سود مجری تور تمام می‌شود. به‌طورکلی تقویم‌ها در این مراکز به شکلی برنامه‌ریزی و دسته‌بندی شده است که هر زمان مسافرِ بینوا قصد سفر داشته باشد به‌اصطلاح «های سیزِن» است و جزو فصول گردشگری محسوب می‌شود و باید پول بیشتری در این زمان پرداخت کند. تازه اگر جای خالی پیدا شود و منت این جستجو و تلاش کارشناس بر مسافر نماند، مگر اینکه خلافش ثابت شود. شاید اگر یک سه‌شنبه‌ی 26 آذری بخواهی سه روز و دو شب به ترکیه بروی، چنانچه مناسبتی چه در مبدأ و چه در مقصد نباشد، همان یک‌میلیون و دویست و پنجاه‌هزار تومان ناقابل کفایت کند. مشکلات اخذ ویزا به‌تنهایی اضطراب زیادی را بر مسافرین و خانواده‌هایشان وارد می‌کند چراکه آژانس‌ها هیچ‌گونه مسئولیتی در قبال آماده نشدن ویزا از سوی سفارتخانه‌ها بر عهده نمی‌گیرند و در صورت بروز این مشکل تنها لطف شان تعویض تور آلمان و فرانسه با آنتالیا و کوالالامپور است.
تمام مسافران زمانی عمق تفاوت در آنچه می خواستند و آنچه دریافت کرده اند را درک می کنند که به جای هتل 4 ستاره واقع در مرکز شهر، در مسافرخانه ای 3 ستاره در بخش حاشیه ای شهر اتاقی را تحویل می گیرند که نه جایی برای استراحت و اقامت است نه جایی برای قرار دادن وسایل و چمدان ها. تازه این شروع سفر است و از اینجا به بعد باید برای هر بازدید و گشت شهری و خارج از شهری نه تنها هزینه ی اضافی پرداخت بلکه مدام در این فکر بود که کدام گردش ارزش نرخ ارائه شده را دارد. همین چند قلم، ذوق مسافران را به قدری کور می کند که هیچ کدام نخواهند توانست یک خاطره خوش از سفر با خود به خانه بیاورند.
امروزه تمام تورها، تورهای لحظه آخری و ارزان‌قیمت هستند و تمام هتل‌ها ستاره‌باران. هنوز نه خبری از صداقت در ارائه‌ی خدمات است و نه کم‌فروشی‌ها قابل‌چشم‌پوشی. متأسفانه عدم آگاهی و تحقیق از سوی مسافران به این هرج‌ومرج‌ها و ناهنجاری‌ها دامن زده است؛ گویی هدف فقط سفر کردن است. یک جستجوی اینترنتی ساده می‌تواند از بروز مشکلات و دل‌زدگی‌ها از سفر پیشگیری کند تا کام همراهان از آغاز تا پایان سفر شیرین بماند. هر یک از مراکز گردشگری در کشور، به‌تنهایی می‌توانند قطب مثبتی برای صنعت توریسم داخلی بوده و مروج جاذبه‌های گردشگری ایران باشند و هرکدام به‌تنهایی قادر به واردات جهانگردهای زیاد از سراسر جهان خواهند بود اگر ترفندهایشان را برای آن‌ها به کار ببندند، نه برای هم‌وطنان خود.
منبع: تدبیر 24
