«سقاره»، یکی از مهم ترین مکان های باستانی مصر محسوب می شود که در ۳۰ کیلومتری جنوب قاهره امروزی واقع شده است.
انتخاب مهم ترین یا شگفت آورترین مکان در مصر تقریبا غیرممکن است، این کشور مملو از گنجینه های باستانی است. با این که «دره پادشاهان» و «اهرام جیزه» این روزها از محبوبیت بیشتری برخوردارند و بیش از سایر محوطه های باستانی مصر در تیتر اخبار به چشم می خورند، اما نباید «سقاره» را فراموش کنیم. این مکان حیرات آور به عنوان گورستان «ممفیس»، پایتخت مصر باستان مورد استفاده قرار می گرفت و چندین هرم قابل توجه و مقبره سلطنتی را در بر گرفته است. گورستان سقاره امروزه به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری مصر مورد توجه جهانگردان است.
«سقاره»، یکی از مهم ترین مکان های باستانی مصر محسوب می شود که در ۳۰ کیلومتری جنوب قاهره امروزی واقع شده است و محوطه ای به وسعت ۷ کیلومتر در ۱.۵ کیلومتری را در بر می گیرد.
امروزه، بسیاری از این هرم ها در شرایط نامناسبی قرار دارند و این یعنی «سقاره»، همچون «دره پادشاهان» و «اهرام جیزه» شناخته شده نیست.
بیش از ۱۶ پادشاه مصری در «سقاره»، هرم بنا کرده اند. در طول زمان، از محبوبیت «سقاره» به عنوان مکانی برای دفن اجساد افراد سلطنتی کاسته شده، ولی همچنان برای بیش از سه هزار سال به عنوان محل دفن افراد غیرسطنتی و برگزاری آیین های تشریفاتی، مکان مهمی در نظر گرفته می شد.
امروزه، عمده شهرت این مکان به دلیل وجود «هرم جوزر» است. سقاره هم اکنون در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد و «موزه آمنهوتپ» نیز در آن واقع شده است. این موزه دریچه شگفت آوری از زندگی روزمره و فرهنگ مردم مصر باستان را به روی بازدیدکنندگان باز می کند.
تاریخچه «سقاره» از عصر برنز و نخستین دودمان مصر باستان آغاز می شود. محققان هنوز بر سر زمان دقیق آغاز دوران نخستین دودمان مصر باستان به توافق نرسیده اند، اما گمان می رود در فاصله قرن ۳۰ تا ۳۴ پیش از میلاد آغاز شده باشد. در این دوران، گورستان اصلی سلطنتی در شهر باستانی «ابیدوس» قرار داشت، اما «سقاره» نیز به عنوان گورستان اشراف زادگان مهم مورد استفاده قرار می گرفت.
برای مثال، مقبره اصلی فرعون «خسه خموی» (Khasekhemwy) در «ابیدوس» واقع شده بود، اما یک بنای خاکسپاری یادبود به نام «جسر المدیر» نیز در سقاره ساخته بودند. «جسر المدیر» یکی از قدیمی ترین سازه های سنگی است که تاکنون در مصر کشف شده است. این کار الهام بخش سایر فرعون های نخستین دودمان های مصر باستان شد تا از این روند پیروی کنند و برای خود بناهای یادبود در این مکان بسازند.
هم، فرعون «هوتپ سخموی» (Hotepsekhemwy) و هم، «نینت جر» (Nynetjer) مقبره های چشمگیری در سقاره داشتند.
«پادشاهی کهن» (۲۶۸۶ تا ۲۱۲۵ پیش از میلاد) دورانی بود که «سقاره» فراز و نشیب هایی را تجربه کرد. فرعون «جوزر» مجتمع خاکسپاری خودش را در دوران «دودمان سوم مصر باستان» (۲۶۷۰ تا ۲۶۵۰ پیش از میلاد) ساخت، ولی تقریبا تمام فرعون های «دودمان چهارم» مکان های دیگری را برای هرم هایشان انتخاب کردند و شاید قصد نداشتند با «جوزر» رقابت کنند.
در دوران «دودمان پنجم» و «دودمان ششمِ» مصر باستان، گورستان «سقاره» بار دیگر به مکان محبوب سلطنتی ها برای خاکسپاری تبدیل شد. البته سازه های فرعون های دودمان های جدید به شکوه سازه های قبلی این مکان نمی رسید.
هرم های واقع در «سقاره» قدیمی ترین نمونه از هرم نوشته ها را شامل می شوند؛ نوشته هایی که به عنوان دستورالعمل های پس از مرگ روی دیوارهای مقبره های مهم نوشته می شدند. مقبره «اوناس»، آخرین فرعون «دودمان پنجم» نخستین بنایی بود که چنین نوشته هایی روی دیوار آن نقش بست.
هرم پلکانی «جوزر»
مهم ترین بنای یادبود واقع در «سقاره» احتمالا «هرم جوزر» است. این هرم شش طبقۀ چهار وجهی، در طول قرن ۲۷ پیش از میلاد و توسط معماری به نام «ایمهوتپ» ساخته شد. گمان می رود ارتفاع این هرم در ابتدا ۶۲ متر بوده و با سنگ مرمر صیقلی تزئین شده باشد. این هرم الهام بخش فرعون های بعدی شد. برای مثال فرعون های بعدی با توجه به این هرم به ساخت بناهای یادبود عظیم روی آوردند.
پیش از «هرم جوزر» هیچ بنای مشابهی ساخته نشده بود. این که «جوزر» موفق شده بود چنین هرمی را بنا کند به این نکته اشاره دارد که مصریان در آن دوره از تاریخ، به قدرت قابل توجهی دست پیدا کرده بودند؛ روند ساخت این هرم، اندازه ای از کارگر و منابع را می طلبید که فرعون های معدودی قبل از «جوزر» توانایی تامین آن را داشتند.
هرم پلکانی «سخم خت»
ساخت اهرام زمان زیادی در «سقاره» می برد و روند ساخت و ساز آن ها اغلب تا پیش از درگذشت صاحب آن ها کامل نمی شد. با این که بیشتر فرعون های بعد از «جوزر» دوست داشتند با هرم پلکانی او رقابت کنند، اما همه آن ها در این کار موفق نبودند. هرم پلکانی «سخم خت» (Sekhemkhet) هیچ گاه تکمیل نشد، در حقیقت سازندگان هیچ گاه از طبقه نخست آن فراتر نرفتند.
این هرم در سال ۱۹۵۱ میلادی کشف شد. تا آن زمان حتی نام «سخم خت»، جانشین «جوزر» شناخته نشده بود. روی درپوش ظرف هایی که در این مکان کشف شده بود نام «سخم خت» نوشته شده بود. با این که این هرم هرگز تکمیل نشد، اما باستان شناسان معتقدند در صورت تکمیل آن، هرم پلکانی «سخم خت» به یک بنای مجلل و باشکوه تبدیل می شد.
گمان می رود که همچون هرم «جوزر»، معمار این هرم نیز «ایمهوتپ» بوده است. باستان شناسان معتقدند «ایمهوتپ» قصد داشت با هرم «سخم خت» بنایی باشکوه تر از هرم پلکانی «جوزر» بسازد، اما هدف بسیار جاه طلبانه انتخاب کرده بود.
هرم «اوسرکاف»
هرم «اسرکاف» در «سقاره» از آن دسته هرم هایی است که در مرکز آن انبوهی از خرده سنگ قرار گرفته است. این هرم که در شمال هرم پلکانی جوزر واقع شده است، امروزه بیشتر شبیه یک تپه است تا یک هرم.
در طراحی این هرم تغییرات متعددی به نسبت هرم های قبلی ایجاد شده بود. برای مثال، این هرم در مقایسه با سایرین کوچکتر بود و ۵۰ متر ارتفاع داشت.
هرم «اوناس»
درست مانند هرم اوسرکاف، هرم اوناس آنقدرها هم چشمگیر نیست که امروزه بتوان از بیرون، آن را تشخیص داد. این هرم نیز بیشتر به یک تپه شباهت دارد تا یک مقبره سلطنتی زیبا. با این حال، درون آن قضیه متفاوت است. هنگامی که باستان شناسان برای نخستین بار در سال ۱۸۸۱ میلادی وارد هرم شدند، مشخص شد که هرم اوناس یک اکتشاف قابل توجه است.
نخستین فردی که وارد این هرم شد مجموعه ای از نوشته ها را کشف کرد که روی دیوار آن نقش بسته بودند و درون تالار خاکسپاری نیز بقایای یک مومیایی کشف شد. باتوجه به وضعیت این مومیایی نمی توان با اطمینان گفت که جسد فرعون «اوناس» است.
هرم «تتی»
در دوران حکمرانی فرعون «تتی»، مقامات مصر روند ساخت بناهای یادبود مخصوص خاکسپاری را آغاز کردند که بناهای یادبود فرعون ها را به چالش می کشیدند. برای مثال، مشاور «تتی» بنای عظیمی را ساخت که ۳۲ اتاق مجلل را شامل می شد.
امروزه، چیز زیادی از هرم تتی باقی نمانده است و بیشتر شبیه یک تپه کوچک به نظر می رسد. با این حال همچون سایر هرم ها وضعیت فضای داخلی آن امیدوارکننده تر است و راهروهای پر نقش و نگار آن دریچه ای از گذشته مصر را به روی مورخان گشوده است.
هرم «پِپی دوم»
سلطنت پپی دوم طولانی بود و این در مجموعه هرمی او در «سقاره» نیز منعکس شده است. هرم او در مقایسه با هرم های پیشینیانش نسبتاً متواضع تر است. در زمان ساخت، ارتفاع آن حدود ۷۸ متر بود، اما به دلیل ساخت و ساز ضعیف، اکنون فقط ۵۰ متر ارتفاع دارد.
هرم پپی فقط بخشی از یک مجموعه خاکسپاری بزرگ است که به دستور این فرعون ساخته شده است. هرم او با هرم سه همسر او محصور شده است.
نمای بیرونی این هرم نیز اکنون تعریف چندانی ندارد، اما پپی هم همچون فرعون های قبلی تصمیم گرفت بر نمای داخلی هرم تمرکز داشته باشد. سقف تالار خاکسپاری او با شکل ستاره تزئین شده است و روی دیوارهای آن نیز هرم نوشته نقش بسته است. این نوشته ها با هدف حفاظت از فرد متوفی روی دیوار نقش می بستند، با این حال تابوت دان سیاهی که در سال ۱۹۲۶ میلادی در مرکز تالار خاکسپاری کشف شد، خالی بود.
باستان شناسان حتی در قرن بیست و یکم نیز همچنان به اکتشافات جدیدی در «سقاره» دست یافته اند.
منابع: انشت اوریجین ، دنیای سفر
