چیزی که در میان کوهنوردان در صعود به قله های بلند مشترک است نیازی است که بدن شان به تطابق با ارتفاع یا هم هوایی دارند.
شاید شما از آن دسته کوهنوردانی باشید که سالی چندین بار به کوهنوردی می پردازید و شاید گاهی نیز سعی کنید تا قله ای مرتفع را صعود کنید. اگر هم کوهنوردی حرفه ای باشید که هر چند سال یک بار صعودهای برون مرزی برای دستیابی به قله های مرتفع خارج از کشور برنامه ریزی کنید.
چیزی که در میان تمامی انسان ها در صعود به قله های مرتفع مشترک است نیازی است که بدن شان به تطابق با ارتفاع یا هم هوایی acclimatizationn دارند. در واقع هر انسانی که قصد صعود به ارتفاعی بیش از ارتفاع محل زیست خود را دارد نیاز است تا ابتدا خود را از لحاظ آمادگی جسمانی به حدی مطلوب برساند. بخشی از این افزایش آمادگی جسمانی تطابق با ارتفاع یا «هم هوایی» است.
در این مقاله سعی می کنم تا الگوهای تجربی رایج و پر طرفدار هم هوایی در صعود به قله های بلند را توضیح دهم. در این روند تنها از تجربیاتی بهره گرفته ام که طی چند سال و با شرکت در چند برنامه کوهنوردی حاصل شده، بنا بر این وجود ایرادات علمی بر آن، دور از ذهن نیست. همچنین تا حد امکان تلاش کرده ام تا به آسان ترین و قابل فهم ترین شکل ممکن مطلب را بیان کنم.
شیوه های صعود به قلل مرتفع
کوهی را تصور کنید که دارای ۳ مرحله کمپ در ارتفاع بالا است، در حالی که کمپ اصلی این کوه نیز در ارتفاعی برابر با بلندترین کوه های محل زندگی ما قرار دارد. به طور مثال کمپ اصلی کوه اورست در ارتفاع ۵۳۶۰ متری و کمپ اصلی قله چوآیو در ۵۶۰۰ متری قرار گرفته است. دقت کنید شما قرار است بیش از ۵۰ روز را در ارتفاعی نزدیک به قله دماوند بمانید در حالی که تعداد کمی از روزهای صعودتان را هم بالاتر از کمپ اصلی به سر می برید.
این امر در کوه های کم ارتفاع تر نیز صادق است، مثلا ارتفاع کمپ اصلی قله لنین در پامیر ۳۷۰۰ متر است یا کمپ اصلی کوه خانتانگری در تیان شان در ارتفاع ۴۰۰۰ متری است که درست ارتفاعی است برابر با قلل مرتفع رشته کوه های البرز و زاگرس.
مهم ترین عاملی که کوهنوردان را نیازمند هم هوایی می کند، کمبود فشار سهمی اکسیژن در ارتفاع است. گرچه در هر هوایی و در هر ارتفاعی میزان درصد اکسیژن (۲۱ درصد) تغییری نمی کند اما تعداد مولکول های اکسیژن در هوای رقیق کمتر می شود و در نتیجه بدن برای رفع نیاز خود به اکسیژن، به تلاش بیشتری می پردازد. همین مسئله ساده توجیه گر نیاز بدن به تطابق با ارتفاع بالا است.
حال نخستین واکنش بدن در مقابله با این کمبود اکسیژن افزایش تعداد تنفس ها به شکل ارادی یا غیر ارادی است، نکته ای که به ویژه در یکی دو شب نخست اقامت در کمپ اصلی و مخصوصا هنگام خواب با آن مواجه خواهید شد.
گرچه عوارض ارتفاع گاها تنها به همین مورد خلاصه نشده و علاوه بر افزایش تعداد تنفس شاهد: بی اشتهایی، تهوع و استفراغ, خستگی و ضعف، گیجی و سردرد، بی خوابی (قطع و وصل تنفسی)، عدم تشخیص صحیح، خواب های آشفته و … نیز خواهیم بود.
هم هوایی در ارتفاع
آغاز هر صعود باید با لمس ارتفاع بالاتر و بازگشت به کمپ پائین تر همراه باشد. در واقع این شیوه تاییدی است بر اصل صعود به ارتفاع بالا، خواب در ارتفاع پایین. تاثیر لمس کمپ بالا همراه است با افزایش گلبول های قرمز جهت اکسیژن گیری بهتر. این نکته که همراه است با افزایش غلظت های هماتوکریت و هموگلوبین ضرورتا نمی تواند مفید باشد، چرا که افزایش غلظت خون از عوازض آن است.
در هر صورت بدن این آمادگی را دارد روز بعد یا روزهای بعد برای شب مانی در ارتفاع بالاتری کمپ اصلی را ترک مند. این روند تا لمس آخرین کمپ باید ادامه یابد، یعنی لمس کمپ بالاتر، بازگشت برای شب مانی به کمپ پائین و مجددا روز بعد صعود برای شبمانی به کمپ بالاتر. بدین شکل با لمس آخرین کمپ و بازگشت به کمپ اصلی پروسه هم هوایی به انتها خواهد رسید.
اینک پس از چند روز استراحت در کمپ اصلی و تغذیه بهتر می توانید با اتکال به وجود کمپ های بالاتر صعود نهایی را به شکل پله ای و کمپ به کمپ آغاز کنید.
الگوهای تجربی در هم هوایی
در مناطق مختلف عموما شاهد شیوه های مختلفی در هم هوایی هستیم. به طور مثال شیوه های هم هوایی روس ها با غربی ها متفاوت است. روس ها بر اساس پارامترهای تجربی خود هم هوایی می کنند. در واقع روس ها آن چیزی را که به عنوان لمس کمپ بالاتر به آن اشاره کردیم اجرا نمی کنند و پس از صعود به کمپ بالا نخستین شب را در آن جا کمپ می زنند و روز بعد به کمپ پائین تر باز می گردند. آن ها معتقدند در صورتی که فرد پس از یک شب اقامت در ارتفاع بالاتر دچار مشکل نشد می تواند به ارتفاعی بالاتر صعود و خود را در ارتفاعی فراتر هم هوا کند.
البته این حالت هم هوایی تنها تا دو کمپ بالاتر اجرا می شود و در نهایت فرد باید به کمپ اصلی برای تجدید قوا باز گردد. این روند شاید برای آن دسته از کوهنوردانی که در مکانی بیش از ارتفاع معمول شهرها (۱۵۰۰ متر) زندگی می کنند طبیعی باشد، اما برای سایر کوه نوردان به خصوص کوهنوردان غربی که در شهرهایی با ارتفع کوتاه ساکن هستند می تواند خطرناک باشد.
هم هوایی در صعودهای آلپی
سال ۱۹۸۰ رینهولد مسنر در صعود انفرادی خود به اورست دوره هم هوایی خود را تنها در مدت ۲ شب و سه روز سپری کرد (البته وی پیش از حضور در تبت دوره ای را بر روی کوه کلیمانجارو به تمرینات بدنسازی و هم هوایی پرداخته بود). در واقع مسنر پس از رسیدن به کمپ اصلی و چند روز اقانت در آن جا به تنهایی به سمت گردنه شمالی در ارتفاع ۷۵۰۰ متر حرکت کرد. وی در بازگشت و با چند روز استراحت مطلق در کمپ اصلی خود را مهیای صعود نهایی به اورست کرد. مسنر در نهایت طی تلاشی سه روزه توانست از رخ شمالی به قله اورست دست یابد. او در بخشی از مسیر صعود با گذر عرضی (تراورس) از راهی نو خود را به دهلیز شمالی رسانده و از آن جا راهی قله شد.
امروزه کوهنوردانی که قصد صعود سبک بار (صعود آلپی) را دارند با همین شیوه خود را به اوج هم هوایی رسانده و در نهایت آماده و مهیای صعود به قلل مرتفع می شوند.
نکات مهم هم هوایی
– هنگام رسیدن به کمپ اصلی برای آغاز صعود تعجیل نکنید و ترجیحا یک یا چند روز نخست را به استراحت بپردازید. این کار برای کسانی که قصد صعود به قله های مرتفع و صعب العبور پامیر و تیان شان را دارند و با بالگرد وارد کمپ اصلی می شوند الزامی است.
– ارتفاع زدگی عاملی نیست که تنها با صعود به ارتفاع بالاتر حادث شود، بلکه مهم ترین نکته در ارتفاع زدگی، سرعت زیاد صعود به ارتفاع بالاتر، شدت بالای فعالیت و میزان زیاد حمل بار است.
– هر ارتفاعی نیازمند هم هوایی اختصاصی است و برای رسیدن به هر کمپی باید پروسه هم هوایی شامل لمس کمپ بالا، بازگشت به کمپ پائین تر و بعد صعود و شب مانی در کمپ بالاتر را اجرا کنید.
– در طول دوره هم هوایی نیاز به شبمانی در کمپ آخر نیست و همان لمس کمپ آخر می تواند بیش ترین تاثیر را در هم هوایی نهایی داشته باشد. در ارتفاع بالای ۷۰۰۰ متر نه تنها تطابق با ارتفاع معنا ندارد، بلکه پس رفت نیز حادث می شود.
– تغییرات آب و هوا و خرابی هوا بیش ترین نقش را در به هم زدن روند هم هوایی دارد.
– گاهی به دلیل عدم تطابق با ارتفاع، ممکن است نیاز به چند روز اقامت در کمپ اصلی را پیدا کنید. پس بدون داشتن استرس در از دست دادن زمان، سلامتی را بر زود هم هوا شدن ترجیح دهید.
– تفاوت های فردی قابل ملاحظه ای در توانایی افراد جهت تطابق با ارتفاع وجود دارد. برخی به سرعت با ارتفاع تطابق می یابند و برخی نیازمند دوره های زمانی طولانی تری برای هم هوایی هستند.
– پیش از رسیدن به کمپ اصلی و حتی در کشور خود می توانید پروسه هم هوایی را با صعود به قلل بالای ۴۰۰۰ و ۵۰۰۰ متری در دسترس آغاز کنید. اما باید بدانید هم هوایی امری است کوتاه مدت (حداکثر دو هفته) و لزما با یک چنین هم هوایی نمی توانید در صعود به قله های مرتفع ریسک کنید و به سرعت به ارتفاعات بالاتر بروید.
– تطابق با ارتفاع با عدم وجود بیماری های ناشی از ارتفاع و بهبود کیفیت خواب مشخص می شود و به اصطلاح معروف: «هر کس در ارتفاع خوب بخورد و خوب بخوابد، خوب هم هوا شده است.»
