گربه شنی (نام علمی: Felis margarita) گربه‌سان کوچکی است که در مناطق شن‌زار بیابانی آفریقای شمالی، عربستان، آسیای مرکزی، ایران و پاکستان زندگی می کند.
گربه شنی غالبا تراکم جمعیتی پایینی دارد و در زمره گربه های کمیاب به شمار می رود. این گونه بخاطر تراکم جمعیتی پایین و کاهش در تعداد در طبقه نزدیک به خطر قرار می گیرد.
اگر جمعیت موثر این گونه به زیر 1000 کاهش یابد می تواند در طبقه آسیب پذیر قرار گیرد. تخریب اکوسیستم های بیابانی از تهدیدات اضطراری گربه شنی محسوب می شود. همچنین کاهش در جمعیت پستانداران کوچک باعث کاهش جمعیت 50 درصدی گربه شنی شده است.
اسم علمی: Felis margarita
اسم انگلیسی: Sand Cat
نام فارسی: گربه شنی
فرمانرو: جانوران
شاخه: مهره داران
رده: پستانداران
راسته: گوشتخواران
خانواده: گربه سانان
ویژگی های فیزیکی:
طول بدن: ۳۹ تا ۵۷ سانتیمتر
طول دم: ۲۳ تا ۳۱ سانتیمتر
وزن: ۱٫۴ الی ۳٫۴ کیلوگرم
اندازه‌ها: طول سر و تنه 45 تا 57 سانتیمتر، دم 28 تا 38 سانتیمتر، ارتفاع 24 تا 30 سانتیمتر، وزن 5/1 تا 3 کیلوگرم.
وضعیت ارزیابی:
جایگاه در لیست سرخ IUCN: نزدیک به خطر
سال ارزیابی: 2008
مشخصات: جثه از گربه خانگی کوچک‌تر است. سر پهن، گوش‌ها بزرگ و پهن و با فاصله به نسبت زیاد از هم قرار دارند. دست و پا کوتاه است. برخلاف سایر گربه‌ها کف دست‌ها و پاها موهای بلند قهوه‌ای یا سیاهی دارند که پینه‌ها را می‌پوشاند. موها نرم و متراکم، رنگ موهای پشت، زرد شنی گاهی با نوارها و خال‌های نسبتاً تیره، پایین بدن سفید است. یک نوار گندمگون متمایل به قرمز از گوشه چشم‌ها به سمت گونه‌ها مشاهده می‌شوند. معمولاً در قسمت انتهای دم دو تا سه حلقه وجود دارد. انتهای دم نیز اغلب سیاه رنگ است.
پراکنش جغرافیایی: گربه شنی تنها گونه ای است که در بیابان های واقعی یافت می شود. این گونه پراکندگی وسیع اما منفصلی در بیابان های شمال آفریقا و آسیای جنوبی و مرکزی دارد. اما معلوم نیست که آیا گپ های موجود در پراکنش آن واقعی است یا به دلیل کمبود مشاهدات.
پراکندگی در ایران: در ایران تاکنون در پارک ملی کویر، مرنجاب کاشان، منطقه دوشاخ واقع در پارک ملی توران، اطراف دریاچه بختگان، اطراف نائین، سمنان و پناهنگاه حیات‌وحش نایبندان مشاهده شده است. اطلاعاتی نیز مبنی بر وجود آن در دشت ترکمن صحرا و نواحی شمال و شرق خراسان مخصوصا کویر همت آباد قائنات وجود دارد.
پراکنش جهانی: شمال آفریقا، عربستان تا ترکمنستان.
جمعیت: تعداد مشاهدات گربه شنی عموما کم است و گونه ای نادر قلمداد می شود. تنها تخمین جمعیت قابل اتکا به وسیله تله متری در جنوب اسرائیل انجام شده است. که در مساحت 375 کیلومتر مربع 15 گربه ثبت شده است. در زیستگاه های با کیفیت پایین مانند تپه های شن روان و متحرک تراکم کاهش می یابد. جمعیت گربه شنی در پاسخ به شرایط زیست محیطی همچون کاهش طعمه و پناه نوسان دارد.
زیستگاه و اکولوژی: مناطق استپی و بیابانی. این گربه خود را با مناطق فوق‌العاده خشک و تپه‌های شنی تطابق داده است. گربه شنی در در بیابان های شنی و دست نخورده تخصص یافته است، مناطقی با پوشش اندک که جمعیتی از جوندگان طعمه را فراهم آورد. این گونه در ریگزار ها نیز زیست می کند. خز ضخیمی که بدن گربه شنی را پوشانده این گونه را برای زندگی در بیابان هایی که فواصل زیادی از آب دارند سازگار کرده است، بردباری این گونه در مقابل حداکثر و حداقل دماهای اقلیم بیابانی نیز به واسطه این پوشش خزشکل است که بدن آنرا پوشانده است. این گونه لانه خود را درون زمین حفر می کند، به خاطر این رفتار در مناطقی با خاک کوبیده و فشرده این گونه حضور ندارد.
عادات: شبگرد است. روزها در یک سوراخ کم عمق به استراحت می‌پردازد، به صورت انفرادی زندگی می‌کند. در زیر بوته‌ها، شکاف سنگ‌ها یا سوراخ‌هایی که در شنزارها حفر می‌کند، لانه می‌سازد. حس شنوایی‌اش بسیار قوی است. موهای بلند کف دست و پا حرکت او را در شنزارها به خوبی امکان‌پذیر می‌سازد. از طرف دیگر، این موها به منزله عایقی کف دست و پا را از گرمای کویر محافظت می‌کنند.
غذا: از پستانداران کوچک به خصوص دوپاها و سایر جوندگان و گاهی هم از خرگوش، پرندگان، خزندگان و حشرات تغذیه می‌کند. این گربه قادر است در مناطقی که آب وجود ندارد زندگی کند و آب مورد نیاز خود را از بدن طعمه‌اش تأمین نماید. طعمه اصلی این گربه جونده های کوچک است. گونه های موش، جرد، جربیل و دو پاها را ترجیح می دهد، اما از خرگوش های نابالغ نیز تغذیه می کند. همچنین در حال شکار پرندگان کوچکی چون چکاوک و هدهد و گرفتن خزندگان کوچک مشاهده شده است. گربه شنی توانایی حفاری سریع و بیرون آوردن طعمه ها را از زیر خاک دارد. دیده شده که شکار خود را زیر خاک کرده و در مواقع لزوم به سراغ آن آمده. علاوه بر آبی که می نوشد قادر است در مواقع نیاز از آب طعمه نیز استفاده کند. عمدتا شبگرد است. با استفاده از رادیوتلمتری قلمرو نر بالغ در اسرائیل 16 کیلومتر مربع تخمین زده شد. گربه شنی قلمروطلب است.
تولید مثل: جفت‌گیری در اواسط زمستان صورت می‌گیرد و احتمالاً دو بار در سال تولید مثل می‌کند. بعد از حدود 63 روز دو تا چهار بچه کور می‌زاید. چشم‌های نوزادان بعد از دو هفته باز می‌شوند، بچه‌ها حدود شش تا هشت ماه وابسته به مادرند و در نه ماهگی بالغ می‌شوند. طول عمر در اسارت حدود 13 سال است.
وضعیت فعلی: یکی از جانوران کمیاب ایران است و به سختی می‌توان آن را مشاهده کرد. در سال‌های بین 1384 تا 1386 تعدادی از این گربه در پارک ملی کویر، اطراف سمنان، نائین و نیز یک مادر به همراه سه بچه در پناهنگاه حیات‌وحش نایبندان مشاهده گردیدند.
تهدیدات: عمده ترین تهدید برای گربه شنی تخریب زیستگاه است. اکوسیستم های حساس بیابانی به سرعت در حال تخریب توسط فعالیت های انسانی است. بخصوص چرای دام بیشترین تاثیر مخرب را دارد، چرا که جمعیت جونده های طعمه به شدت تحت تاثیر پوشش گیاهی نوسان می کند. از دیگر تهدیدات قابل ملاحضه می توان به معرفی سگ و گربه خانگی به زیستگاه است که علاوه بر ایجاد رقابت عامل انتقال بیماری نیز هستند. تله هایی که به منظور روباه و شغال کار گذاشته می شود نیز از این گونه تلفات می گیرد. موارد نادری از شکار نیز در جنوب شرقی عربستان گزارش شده است.
اقدامات حفاظتی: در ضمیمه شماره 2 CITES قرار دارد. شکار آن در کشورهای ایران، اسرائیل، الجزایر، قزاقستان، موریتانی، نیجر، پاکستان و تونس غیرقانونی اعلام شده است. در قاره آفریقا در بسیاری از مناطق حفاظت شده و پارک های ملی حضور گربه شنی ثبت شده است. در ایران حضور این گونه از پارک ملی توران و منطقه حفاظت شده موته و کویر همت آباد ثبت شده است. نیاز به مطالعات بیشتر در زمینه گستره خانگی، تخمین تراکم و توزیع جغرافیایی آن در مقیاس منطقه ای وجود دارد.
وای چقدر قشنگه این گربه هه. تابحال راجع بهش نشنیده بودم حیف که تو لیست سرخه
ممنون بابت اطلاعاتتون … عالی بود مثل همیشه