شهداد شهر زیبایی و عجایب کویر و آخرین نقطه مسکونی در بخش جنوبی گسترده ترین کویر فلات مرکزی، این روزها به قلب گردشگری استانی تبدیل شده که مدال 5 اثر ثبت جهانی را بر سینه اش زده است.
شهر شهداد و افسانه های شگرف سالمندانش که شبانه روز در گوش کودکان کویرنشین زمزمه می شود حالا دیگر شهری در حاشیه کویری خشک و بی آب و علف نیست، شهداد را حالا با نام تمدن دو هزار ساله خبیص، شهر کوتوله هایش و شهر مردانی که نخستین کوره های مس و شیشه گری را بنا کردند و نخستین پرچم ایران زمین را به اهتزاز درآوردند می شناسند. شهداد هر چند این روزها دمای 54 درجه سانتی گراد را تجربه می کند اما نخلستان های زیبا و شهره جهانی اش این شهر را سرزنده نگاه داشته است.
کرمان و شهداد طی هفته ی گذشته رخدادی به یادماندنی را پشت سر گذاشت و سه قنات و کویر لوت در فهرست آثار جهانی ثبت شد. و حالا از 21 پرونده ثبت جهانی ایران، 5 پرونده اش به نام کرمان ثبت شده که شامل 7 اثر، ارگ بم، باغ شاهزاده ماهان، روستای صخره ای میمند، قنات های جوپار، اکبرآباد و قاسم آباد و حالا کویر لوت می شود.
70 درصد از کویر لوت در کرمان قرار دارد
کویر لوت هر چند بین سه استان کرمان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان مشترک است اما 70 درصد از پهنه کویر در کرمان واقع شده است و 95 درصد از آثار طبیعی شناخته شده این پهنه گسترده نیز که منحصر به فرد و بی همتا هستند در کرمان جای گرفته است.
ده ها قلعه و کاروانسرا و راه به جای مانده از جاده ابریشم و کلوت های شهداد، نبکاها، رودخانه شور، گندم بریان، گرم ترین نقطه جهان با دمای 68 درجه سانتی گراد و بلندترین تپه های شنی جهان در شهرستان ریگان در همین کویر قرار دارد کویری که بر فرازش قلعه تاریخی ارگ بم قرار گرفته و نشانگر تاریخ و تمدن کهنی است که در این منطقه وجود دارد.
بازسازی قلعه شفیع آباد و تبدیل شدن این قلعه تاریخی در کویر لوت و به مرکز گردشگری یکی از سکوهای پرتاب این منطقه برای رونق بیشتر است، ضمن اینکه کمپ کویری شهداد نیز پس از بازسازی به یکی از مهم ترین مراکز تجمع گردشگری تبدیل شده است و مسئولان گردشگری استان نیز سعی دارند فرهنگ بوم گردی را در روستاها و شهر شهداد بیش از گذشته توسعه دهند.
حضور گسترده اروپایی ها در کویر
فعالان گردشگری استان کرمان از افزایش تورهای گردشگری و کویرنوردی در کرمان خبر می دهند. در اکثر ایام سال تورهای گردشگری در منطقه شهداد حضور دارند و گردشگران داخلی و خارجی این منطقه را به عنوان یکی از مکان های مورد علاقه برای اسکان انتخاب می کنند. بکر و عاری از دخالت های انسانی بودن منطقه و حضور در طبیعی زیبا و سکوت و آسمان کویر در کنار زیبایی و عجایب کویر برای گردشگران قابل توجه است. اکثر گردشگران خارجی این منطقه اروپایی و از کشورهای سردسیر هستند و در عمر خود کویر را ندیده اند.
حضور در مکانی که حتی یک عامل انسانی هم در آن وجود ندارد برای این افراد تجربه ای تکرارنشدنی و زیباست ضمن اینکه رصد آسمان کویر در شب و اقامت در کویر در کنار امنیت منطقه ساعاتی به دور از تجملات شهری را برای گردشگران می سازد. در سال گذشته و سال جاری تعداد تورهای خارجی و به خصوص اروپایی که وارد کویر لوت شده اند به مراتب افزایش یافته است و با ثبت جهانی کویر لوت مسلما این رویه تداوم نیز خواهد داشت. وجود این تعداد آثار ثبت جهانی نشان می دهد کرمان پتانسیل لازم برای تبدیل شدن به نخستین استان گردشگری کشور را دارد.
کمپ شهداد وضعیت قابل قبولی برای گردشگران دارد ضمن اینکه با فعال شدن مراکز رفاهی محلی و بوم گردی بسیاری از مردم منطقه زندگی خود را مطابق با پذیرایی از گردشگران تغییر داده اند و بسیاری از گردشگران در مراکزی که مردم تدارک دیده اند اسکان می یابند و این امر موجب درآمدزایی برای روستاییان شده و مهاجرت معکوس را رقم زدن است.
زمانی همین کویر برای استان به عنوان تهدید دیده می شد اما در حال حاضر کویر لوت یکی از افتخارات استان کرمان است. کویر لوت تنها یک اسم نیست بلکه مجموعه ای از هزاران جاذبه منحصر به فرد است که جای کارهای مطالعاتی و علمی گسترده را برای سال ها باز می کند و باید در این خصوص برنامه ریزی کرد.
لزوم حراست از نخستین مجموعه طبیعی ثبت جهانی
کویر لوت در واقع نخستین اثر طبیعی ثبت جهانی ایران است و در کشورهای مختلف نیز از این جمله آثار به صورت محدود ثبت شده است و باید به این نکته نیز توجه کرد که برای باقی ماندن در این فهرست بازدیدهای مکرری انجام می شود به همین دلیل باید از هر گونه دخل و تصرف در این عرصه جلوگیری شود.
با وجود تمام فرصت هایی که ثبت این تعداد آثار جهانی در کرمان به وجود آورده است برخی نیز نگران حراست و نگهداری از این آثار هستند، به هر صورت به نظر می رسد مدیریت ارشد استان کرمان نیز در زمان مشکلات اقتصادی بهترین راه برای توسعه استان کرمان را استفاده از کم هزینه ترین داشته های استان دیده است، داشته هایی که در کنار کم هزینه بودن بیش ترین منفعت را نیز عاید استان خواهد کرد.
مرمت آثار تاریخی در شهر کرمان، ایجاد مسیرهای گردشگری، رونق بافت تاریخی کرمان و احیای آثار در حال تخریب که حالا خود به عنوان کاندیدهای بعدی برای ثبت جهانی مورد توجه قرار دارند مانند باغ فتح آباد نشان دهنده ایجاد نگاه های جدید در بحث گردشگری در استان کرمان است.
نگاهی به جاذبه های کویر لوت
این کویر هر چند در گذشته از ناشناخته ترین بخش های طبیعت کرمان محسوب می شد اما در حال حاضر این بخش از طبیعت ایران به عنوان یکی از جذاب ترین مکان های گردشگری برای گردشگران خارجی محسوب می شود.
کلوت به کوه های شنی ای گفته می شود که بر اثر عامل فرسایشی باد و آب ایجاد می شود و فرم ها و شکل های مسحورکننده ای را می سازد که کمتر کسی می تواند پس از دیدن این مناظر انگشت به دهان نماند و مسحور این زیبایی بی مانند نشود. کلوت که از ترکیب دو واژه «کل» به معنی آبادی و «لوت» که نام بیابانش است گرفته می شود.
وقتی ناگهان در دل بیابان لوت چشم تان به سازه های خاکی عجیب و غریب بیافتد و این سازه های خاکی تا چشم کار می کنند دیده می شوند، انگار وارد یک شهر شده اید. شهری بدون هیچ سکنه ای که انگار تنها برای ارواح ساخته شده است. شاید برای همین است که می گویند اینجا شهر جن و پری است، شهداد تا کرمان 100 کیلومتر و تا شهر افسانه ای «کلوت ها» 40 کیلومتر فاصله دارد.
نبکاها بزرگ ترین گلدان های طبیعی
در نزدیکی شهداد، «نبکا» ها (گلدان های کویری) وجود دارد که گاه طول آن ها به 10 متر می رسد؛ در حالی که بلندترین نبکاهای صحراهای آفریقا 3 متر طول دارند.
شهر افسانه ای کلوت ها 11 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد و حدود 20 هزار سال قبل، با فرسایش آبی و بادی به وجود آمده است. در کویر شهداد، 100 هکتار نمکزار به شکل جوشش تخم مرغی وجود دارد که در هیچ جای دنیا مشابه آن نیست. در محدوده ای 30 هزار کیلومتری در دل لوت، هیچ حیاتی وجود ندارد.
گرم ترین نطقه زمین
گرم ترین نطقه زمین طبق تحقیقات ناسا در کویر مرکزی لوت قرار دارد هر چند تصور می شد این منطقه گندم بریان است اما بعدا مشخص شد در کنار گندم بریان نقطه ای دیگر در چند کیلومتری منطقه گندم بریان وجود دارد که گرمای هوا در آن در تابستان به 70 درجه نیز می رسد. در این نقطه آنقدر هوا گرم است که باکتری هم نمی تواند به حیات خود ادامه دهد.
شاهد این ادعا جسد سالم گاوی است که در زمستان سال 1365 در کویر لوت تلف شده است. پس از گذشت 15 سال از آن زمان، جسد این گاو در حالی که بر اثر نور شدید آفتاب خشک شده بود بدون هیچ تغییری پیدا شد.
تمدن خبیص و نخستین پرچم ایران
«خبیص»، یا نام قدیم شهداد، در حاشیه غربی و دامنه شرقی کوهستان سیرچ واقع شده است. این بخش در پای بلندترین کوه های این ناحیه، یعنی سیرچ و جفتان، قرار گرفته است و ارتفاع بلندترین قله آن به 3 هزار و 990 متر می رسد. قلل ارتفاعات این کوهستان تا اواخر اردیبهشت ماه پوشیده از برف است؛ از این رو، آب های فراوانی به طرف دشت جریان دارد.
در حاشیه غربی دشت لوت، جز در منطقه بم، هیچ مکانی به این اندازه از آب دایمی برخوردار نیست. به نظر می رسد که از هزاران سال پیش، اطراف خبیص بزرگ ترین ناحیه برای تمرکز جمعیت بوده است. شهداد در ارتفاع 430 متری از سطح دریا قرار دارد. از سمت شرق فاصله آن تا دشت لوت حدود 30 کیلومتر و مشرف به جلگه ای است به نام تکاب که بخش اصلی خبیص را تشکیل می دهد.
تمدن خبیص نام تمدنی است که در کاوش های صورت گرفته آثار مختلفی از آن پیدا شده است که یکی از مهم ترین این آثار پرچمی است که به عنوان کهن ترین پرچم ایران شهرت دارد و در تهران نگهداری می شود.
رودخانه شور
آب دایمی شهداد از رودخانه «درختنگان» تأمین می شود. این رودخانه از ارتفاعات «هی نامان» سرچشمه می گیرد و از راه دره درختنگان عبور می کند؛ در مدخل تنگه «چهار فرسخ»، به طرف شمال منحرف می شود، سپس از طریق آبادی ابراهیم آباد به سوی لوت جریان می یابد. آب این رودخانه در زمستان فراوان و در تابستان کم می شود. در تنگه چهار فرسخ، شعبه ای از رودخانه درختنگان جدا شده و مستقیم رو به شرق، به طرف شهداد، جاری است.
شهداد کنونی به شکل مثلثی است که رأس آن به طرف دره «کناران» و قاعده آن به سمت شرق در حوزه تکاب قرار گرفته است و به کلوت های موازی حاشیه لوت منتهی می شود. زمین های شهداد تمام پوشیده از باغ های مرکبات و خرماست.
هم اکنون در کنار سختی های ناشی از خشکسالی و تاثیر منفی بر کشاورزی و گرمای هوا اما ثبت جهانی این منطقه و حضور گردشگران، مردم بومی را برای ماندن در منطقه تشویق کرده است و مردم محروم درآمدی ثابت پیدا کرده اند.
