سبلان (تلفط نام در ترکی آذربایجانی: ساوالان، در تالشی: سفلون)، از کوه‌های مرتفع ایران است که در شمال غرب و در استان اردبیل قرار دارد. سبلان سومین قله بلند ایران (پس از دماوند و علم‌کوه) و یک کوه آتشفشانی غیرفعال است. ارتفاع قله این کوه 4811 متر است و در بالای قله آن دریاچه کوچکی قرار دارد. سبلان به خاطر آبگرم‌های طبیعی دامنه کوه، طبیعت تابستانی زیبا و پیست اسکی آلوارس مورد توجه گردشگران است.
جغرافیا
کوه سبلان در 25 کیلومتری جنوب شرقی مشگین‌شهر واقع است. این کوه در طول جغرافیایی 47 درجه و 50 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 38 درجه و 17 دقیقه شمالی قرار گرفته است. برای این کوه عظیم 60 کیلومتر طول و 45 کیلومتر پهنا تخمین می‌زنند و سطحی که به وسیله آن در آذربایجان قرار گرفته نزدیک به 6000 کیلومتر مربع است.
کوهستان سبلان به طور کلی سه قله معروف دارد، قله بزرگ آن به سلطان مشهور است و دو قله دیگر آن به هرم و کسری مشهورند. کوه سبلان از مجموعه‌ای از ارتفاعات متعدد تشکیل شده که به موازات ارسباران ولی اندکی در شرق آن کشیده شده است. امتداد آن شرقی – غربی است و از شرق و شمال و جنوب کوهی به نام قوشه داغ آنرا به رشته کوه ارسباران متصل می‌کند. در جنوب آن کوه بزقوش، که از سمت جنوب غربی به کوهستان سهند مربوط است، کشیده شده است.
قسمت شرقی کوه سبلان به قله آتشفشان سبلان که در بلندای 4811 متری قرار دارد، منتهی می‌شود. تمام قله‌های سبلان در همه ایام سال پوشیده از یخ و برف‌های دائمی هستند.
در جبهه غربی قله سلطان و در کنار جانپناه، سنگی به شکل عقاب به نام قارتال (در ترکی آذربایجانی به معنی عقاب) قراردارد که در طول زمان به نماد سبلان تبدیل شده است. این قطعه سنگ به شکل عقابی است که نشسته و سر را به سوی شرق چرخانده است.
نام
نام کوه به ترکی ساوالان و در میان مردمان فارسی زبان به سبلان معروف است. نام این کوه از دو بخش «ساو» و «آلان» تشکیل شده است که به ترتیب به معنای «صدا» «پیام» یا «وحی» و «گیرنده» است یعنی «ساوالان» به معنی «گیرنده پیام» یا «گیرنده وحی» است.
کوهنوردی
صعود به قله سبلان از جبهه اصلی (شمالی) ساده بوده و کوهنوردان معمولی به راحتی صعود تابستانه را در چند ساعت (صبح تا ظهر) انجام می‌دهند. جبهه جنوبی سخت‌ترین راه صعود به این قله می‌باشد که از سنگ‌های بزرگ تشکیل شده است. پیست اسکی آلوارس که یکی از مجهزترین پیست‌های اسکی ایران است در این مسیر قرار دارد.
ثبت در فهرست آثار طبیعی ملی
قله سبلان به شماره 19496/12 در فهرست آثار طبیعی ملی کشور به ثبت رسیده و سند مالیکت آن از ارتفاع بالای سه هزار و 600 متری قله سبلان به وسعت شش هزار و 200 هکتار به نام سازمان حفاظت محیط زیست صادر شده است.
سبلان آتشفشانی خاموش است که شکل تقریبا مخروطی دارد و اکثرا از برف و یخ پوشیده شده است و چشمه های آب گرم و سرد معدنی فراوانی دارد و در حقیقت بلندترین کوه استان های آذربایجان غربی و شرقی محسوب می گردد. کوهستان عظیم و آتشفشان سبلان از کوه های متعدد بلندی چون صائین، نرمیق، قوشه داغ، و … تشکیل شده است. دامنه های این کوهستان در بخش مرکزی از چهارسو به شهرستان های مشکین شهر و اهر در شمال، تبریز در مغرب، سراب در جنوب و اردبیل در شرق مشرف می باشد.
سبلان به شکل مخروط زیبائی است و دهانه آتش فشان خاموش آن در حال حاضر به صورت دریاچه ای در آمده است. اطراف این دریاچه در تمام سال پوشیده از برف و یخ است. قله اصلی یا آتش فشان آن به نام سلطان ساوالان بلندترین نقطه آذربایجان است. کوهستان ساوالان از کانون های مهم آبگیر دائمی رودهای آذربایجان می باشد. دامنه های شمالی آن به دره رود قره سو و اهرچایی و دامنه های جنوبی آن به شاخه های آجی چای منتهی می گردد. بنابراین سبلان بخش عمده ای از آب های حوضه رود ارس و دریاچه ارومیه را تامین می کند در دامنه های سبلان چشمه های فراوان آب گرم و آب سرد معدنی وجود دارد از جمله موئیل سویی، شابیل، قوتورسویی و … که در فصول مختلف مورد استفاده اهالی مشکین شهر و گردشگران قرار می گیرد.
در بالای قله سبلان حفره ای وجود دارد که دهانه آتشفشان سبلان بوده است و امروزه به صورت دریاچه ای در فصل گرم ظاهر می شود. سبلان با رودها، یخچالهای دائمی و طبیعت بکر، نمونه ای است از هنر بی همتای خلاق آن. این کوه بنا به روایات محل عبادت زرتشت، پیامبر ایران باستان، و جولانگاه بابک خرمدین بوده است.
