نشریه “چشم انداز” در مطلبی با عنوان “توریسم شهری و الزامات آن” به قلم مسعود غلامی به نقش و تاثیر این بخش از گردشگری در توسعه پرداخته است.
در جهان کنونی، گردشگری به یکی از مهم ترین فعالیت های اقتصادی در سراسر جهان تبدیل شده و بر اساس گزارش سازمان جهانی جهانگردی، درآمد ناشی از گردشگری اکنون در جهان بالغ بر یک دهم تولید ناخالص دنیا را تشکیل می دهد.
در اکثر کشورها اقتصاد ملی به شدت به توریسم وابسته است، گردشگری ضامن توسعه اقتصادی پایدار و ایجاد اشتغال است و با درآمد سالانه چند صد میلیارد دلاری در جهان از صنایع پاکی است که از لحاظ درآمد و اشتغال زایی به خوبی با صنایعی نظیر نفت و خودرو رقابت می کند.
آغاز قرن حاضر نقطه عطفی برای صنعت جهانگردی به شمار می آید. ایران با برخورداری از سوابق افتخار آمیز، آثار مهم و برجسته تاریخی و فرهنگی، طبیعت جذاب و تنوع شرایط اقلیمی، یکی از ده قطب اصلی جهانگردی در جهان است.
اما در داخل کشور عدم توجه جدی به فرهنگ گردشگری باعث شده، که هم وطنان نتوانند به خوبی از مزیت های تور و گردشگری استفاده نمایند، تور زیباترین حرکت جمعی به جهت استفاده از جاذبه ها و مواهب گردشگری است. مسافرت به قصد بازدید اماکن گردشگری با تور نه تنها باعث کاهش ترافیک های جاده ای، کاهش تصادفات، کاهش هزینه ها، افزایش امنیت، و افزایش استفاده از این مواهب به دلیل استفاده از راهنماهای مجرب گردیده بلکه باعث ایجاد افزایش تعامل فرد و خانواده با جمع و خروج از انزوا شده و نتایج مثبتی را به دنبال خواهد داشت.
گردشگری یکی از مفرح ترین روش های صرف کردن اوقات فراغت است، اما متاسفانه روشی است که هنوز از آن در جامعه تعریف درستی نشده است. همه فکر می کنند برای شناخت وطن خود حتما باید مسافرت کنند و به جاده بزنند، گردشگری انواع مختلف دارد ولی شاید گردشگری شهری یکی از مهجور ترین انواع آن باشد.
از جمله اهداف توسعه توریسم شهری می توان به ایجاد بستری مناسب جهت توسعه پایدار شهری، غنی و سالم سازی اوقات فراغت جوانان و خانواده ها، بالا بردن سطح آگاهی شهروندان نسبت به شهر خود، معرفی دیدنی ها و جاذبه ها، اشتغال زایی و فرهنگ سازی اشاره نمود.
گردشگری و سفرهای درون شهری نقطه اتصال شهروندان به گذشته تاریخی شهر است و موجب تقویت همبستگی اجتماعی و در نتیجه باعث افزایش حساسیت افکار عمومی نسبت به سرنوشت شهر می شود. توریسم شهری، سال هاست که در شهرهای بزرگ دنیا به مقوله ای درآمدزا تبدیل شده و امروزه نیز در میان شهروندان تمام شهرهای بزرگ، جایگاه با اهمیتی را به خود اختصاص داده است.
در واقع شهرهای بزرگ ایران هنوز نتوانسته اند آن گونه که لازم است پا در این وادی بگذارند و مقصدی باشند برای گردشگران. مقصدی برای آن عده که سال ها به عنوان شهروند تنها از ماهیت کالبدی شهرها بهره برده و به آن به دیده خوابگاهی بزرگ یا محلی برای کار می نگرند.
امروزه شهرهای بزرگ کشور همچون اردبیل برای ساکنان آنها کمتر دارای جذابیت و شگفتی است. ده ها و صدها هزار شهروند این شهرها، روزانه در خیابان ها راه می روند، رانندگی می کنند، بدون آنکه نگاهی از روی تأمل بر آثار به جا مانده از روزگاران دیرین شهرشان بیاندازند.
آنچه توریسم شهری می تواند به وجود آورد راهی مناسب برای بهره مندی همه شهروندان از امکانات فراموش شده شهرشان است. توریسم شهری دارای نقش با اهمیتی در توسعه سفرهای همگانی است. مهم ترین تاثیر آن تاثیر فرهنگی و زیر ساختی به مقوله گردشگری است. نواحی شهری به علت جاذبه های تاریخی و فرهنگی بسیار زیادی که دارند غالباً مقاصد گردشگری مهمی محسوب می گردند. شهرهای بزرگ معمولا جاذبه های متنوع و بزرگی شامل آثار تاریخی، موزه ها، بناهای یادبود، تئاترها، استادیوم های ورزشی، پارک ها، شهربازی، مراکز خرید، مناطقی با معماری تاریخی و مکان هایی مربوط به حوادث مهم یا افراد مشهور را دارا بوده که این خود گردشگران بسیاری را جذب می کند.
به نظر می رسد که نقش گردشگری شهری در رشد و توسعه صنعت گردشگری و به ویژه افزایش نرخ رشد سفرهای همگانی بر کسی پوشیده نباشد. توسعه توریسم شهری مهم ترین عامل در بستر سازی فرهنگ گردش و گردشگری است. این فرایند خواهد توانست که تاثیرگذارترین عامل بر توسعه این صنعت به شمار آید. بستر سازی جهت توسعه سفرهای همگانی از الزاماتی است که تاثیر با اهمیتی بر افزایش نرخ رشد گردشگری خواهد داشت.
حرکت گردشگر در حوزه های سرمایه گذاری شده صنعت گردشگری، باعث تاثیرات شگرف و با اهمیتی بر اقتصاد، اشتغال و اجتماع خواهد شد، حرکت در این حوزه در صورت برخورد مدیرانه و مدبرانه باعث تعامل و رشد فرهنگ ها شده و به بازشناسی هویت تاریخی و اجتماعی منجر خواهد شد.
سرمایه گذاری مناسب در بخش گردشگری شهری و توسعه سفرهای همگانی جهت ساخت زیربنا و روبنا های این صنعت هم از طریق کمک های دولتی و هم از طریق مشارکت بخش های خصوصی داخلی و خارجی (تبلیغات گسترده رسانه ای، قوانین منعطف، ایجاد فرهنگ توریست پذیری، منابع انسانی متخصص و …) از جمله مولفه های موثر در افزایش آمار گردشگری خواهد بود.
در واقع شهروندان کمتر از استعدادهای موجود شهر برای گذران اوقات فراغت خود بهره جسته اند. شهر یک موجود زنده است. موجودی که تاثیر متقابل بر شهروندانش می گذارد. اگر تصویر روشنی از چهره شهرها وجود نداشته باشد، یا تیرگی غبار و دود بر آن چیره باشد، نمی توان امید داشت که شادابی و نشاط در شهر به وجود آید.
اگر شهروندان برای گذران اوقات فراغت خود برنامه ای جدی نداشته باشند، هیچ گاه توسعه فضاهای فرهنگی و تفریحی نمی تواند آنان را برای گذران بهتر اوقات فراغت ترغیب کند، شهر فضایی است که تحرک، تداوم و توسعه از مشخصات بارز آن به شمار می رود و ناگزیر از تحرک و توسعه در فضای مکانی است.
از منظر جامعه شناسی شهری بافت شهری هم می تواند شهروندان را به واسطه جاذبه هایش ماندگار کند و از سوی دیگر نیز این توانایی را دارد تا المان ها را طوری در کنار هم بنشاند که شهروند زندگی در محیط را تاب نیاورد و از این دایره خارج شود. این خروج از دایره می تواند خروج از فضاهای مرکزی شهر و حاشیه نشینی باشد و یا اینکه به طور کامل فرد را از محیط خارج کند و به مهاجرت بیانجامد.
تفریح و زندگی فعال باعث طول عمر انسان به میزان 2 سال می شود. انسان وقتی تفریح می کند، استرس اش کاهش می یابد و فشارهای زندگی برای مدتی هر چند کوتاه از سر او کم می شود. در این دنیای شلوغ، پر دود و پر از آلودگی ها، استراحت و همچنین تفریح به یک معضل جهانی تبدیل شده است.
ایجاد و توسعه فضاهای شهری مناسب و بازسازی فضاهای به ظاهرمتروک و مرده (به قصد زنده کردن جنبه های کهن جامعه) از جمله آثار توسعه گردشگری شهری است که در کنار گسترش فضاهای جمعی باز و ایجاد مراکز فراغتی، علاوه بر تامین اهداف اقتصادی و زیست محیطی، نقش موثری در تعادل بخشی و تامین سلامت جسمی و روانی جوامع دارد و بدین سبب، برنامه ریزی و مدیریت گردشگری از امور حساس، پیچیده و چند وجهی است که توجه ویژه مدیران فرهنگی، شهری و گردشگری را می طلبد.
واجد ویژگی های گردشگری بودن یک شهر شامل منافع شخصی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی است. به این شکل که رهایی از فشار و تنش، افزایش سلامت و بهداشت روانی رشد خلاقیت و خود شکوفایی، رشد مهارت ها و آموزش ها را می توان برشمرد. از مزایا و منافع اجتماعی، اقتصادی و محیطی توسعه گردشگری شهری می توان: تقویت وابستگی های خانوادگی، توسعه روابط جمعی، پرورش روحیه اجتماعی، افزایش اماکن تفریحی، جلوگیری از تخریب منابع طبیعی و میراث فرهنگی، جلوگیری از تصرف و اشغال در نواحی شهری، ترویج و آموزش فرهنگ زیست محیطی، تقویت همکاری نهادهای مدیریت شهری و زیست محیطی نیز از منافع اجتماعی و اقتصادی و محیطی گردشگری شهری به شمار می آیند.
ایجاد و توسعه فضاهای شهری مناسب، بازسازی فضاهای ظاهراً متروک و مرده به قصد زنده کردن جنبه های کهن جامعه از جمله آثار توسعه گردشگری شهری است. بدین منظور بسیاری از شهرها درصدند تا از ویژگی ها و امکانات خاص شهر خود سود برده و از مزایای جلب توریست شهری بهره گیرند.
گردشگری شهری بخش جدایی ناپذیر از خدمات شهری مورد نیاز شهروندان دایم و غیر دایم شهری را تشکیل می دهد و بر این اساس، در حیطه وظایف برنامه ریزی و مدیریت شهری واقع می شود. از سوی دیگر گردشگری شهری با ارزش های محیط طبیعی و میراث فرهنگی و تاریخی هر شهر دارای ارتباط تنگاتنگی است که از این منظر در حیطه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به شمار می رود.
گردشگری شهری و کیفیت و کمیت آن از شاخص های مهم توسعه و عمران شهری به شمار می آید. آشنایی با جاذبه های گردشگری شهر، آموزش و القای فرهنگ های مورد پذیرش مانند رعایت اصول بهداشتی، ترافیک، تردد از خط عابر پیاده، سد معبر، بد منظره سازی، ناهمگون سازی، ساخت شهر، ساخت بزرگراه ها، ساخت پل ها و پارک های جدید رفع اوقات فراغت، از بین بردن عادات بد مثل آب دهان انداختن، بلند صحبت کردن، پیدا کردن ساختمان های مورد نیاز، آموزش راه های کاهش ترافیک و تردد بی مورد در سطح شهر، آموزش درختکاری و حفظ فضای سبز و چندین مورد دیگر از امتیازاتی است که توسعه و رشد گردشگری شهری می تواند به وجود آورد.
توسعه گردشگری نیازمند ایجاد شرایط و بستری است که فقط با هماهنگی، یک دلی و عزم جدی مسئولان و ارگان های زیربط به همراه سرمایه گذاری و برنامه ریزی دفاتر خدمات مسافرتی بزرگ و معتبر امکان پذیر است. ایجاد رینگ های گردشگری شهری در شهرها، ایجاد ایستگاه های دائمی اتوبوس های گردشگری مدرن و مشخص، استفاده از اتوبوس های ویژه و متفاوت جهت تردد در رینگ های مذکور، استفاده از راهنمایان مجرب و متبحر، استفاده از آخرین تکنولوژی های ارایه توضیحات شهری، استفاده از یادمان های قدیمی شهر مانند اتوبوس های دو طبقه جهت ارایه دائمی دفترچه ها و نقشه های جاذبه ای شهری به منظور ایجاد فضایی خاطره انگیز و چندین مورد دیگر از اقداماتی است که فقط تلاش و کوشش جمعی را طلبیده و قطعا سرمایه گذاری در آن با توجه به نوآوری، خیل مشتاقان و امکان جذب اسپانسرهای بزرگ منطقی و سودآور خواهد بود.
فضاهای شهری در شهرهای معاصر را می توان به دو دسته فضاهای مدرن یا جدید نظیر پارک ها، مراکز فروش مدرن، فرهنگسرا ها، میادین و ساختمان ها و فضاهای سنتی نظیر بازارها، امام زاده ها، گورستان ها، باغ ها، مساجد و سایر اماکن تاریخی تقسیم نمود. از این منظر، تاثیر گردشگری بر کالبد فضاهای شهری نیز قابل تقسیم به دو دسته گردشگری و ایجاد و توسعه فضاهای شهری مدرن و جذاب و گردشگری و احیا و بازسازی بافت های تاریخی و فضاهای کهن شهری گردشگری و ایجاد و توسعه فضاهای شهری مدرن و جذاب می باشد.
شهرداری به عنوان متولی اداره شهر می تواند ضمن اطلاع رسانی های صحیح به گردشگران شهری و فرهنگسازی در برخی حوزه ها به بسترسازی برای رونق زیرساخت های گردشگری کمک کند. برای تحقق چنین برنامه ای باید جامعه هدف را به خوبی شناسایی و انتخاب کرد.
دانش آموزان و دانشجویان می توانند فرصت های مغتنمی برای این برنامه باشند و قطعا به خوبی خود آنها نیز پیشگام این عرصه خواهند شد. بنابراین مدارس و دانشگاه ها نیز باید بتوانند طرح درس و برنامه های جنبی و علمی خود را به گونه ای برنامه ریزی کنند که زمان برای چنین تورهایی در طول سال تحصیلی ایجاد کنند.
